کتاب تفسیر نمونه (جلد بیست و چهارم)

مسائل زیادی در آن مطرح شده، که عمدتاً بر سه بخش دور می‌زند: بخش اول ـ بحث‌هائی پیرامون «مبدأ»، صفات خداوند، و نظام شگفت‌انگیز خلقت، مخصوصاً آفرینش آسمان‌ها و ستارگان، و آفرینش زمین و مواهب آن، و همچنین آفرینش پرندگان، و آب‌های جاری و آفرینش گوش و چشم و ابزار شناخت. بخش دوم ـ بحث‌هائی پیرامون «معاد» و عذاب دوزخ، و گفتگوهای مأموران عذاب با دوزخیان، و مانند آن. بخش سوم ـ انذار و تهدید کافران و ظالمان به انواع عذاب‌های دنیا و آخرت. و به گفته بعضی: از نظر محور اصلی، تمام سوره را همان مالکیت و حاکمیت خدا تشکیل می‌دهد، که در نخستین آیه آمده است.

محتوای سوره حاقه مباحث این سوره بر سه محور دور می‌زند. محور اول ـ که مهم‌ترین محورهای بحث این سوره است، مسائل مربوط به قیامت و بسیاری از خصوصیات آن می‌باشد، و لذا، سه نام از نام‌های قیامت یعنی «حاقة»، «قارعة» و «واقعة» در این سوره آمده است. محور دوم ـ بحث‌هائی است که پیرامون سرنوشت اقوام کافر پیشین، مخصوصاً قوم «عاد»، «ثمود» و «فرعون»، می‌باشد که مشتمل بر انذارهای قوی و مؤدی است برای همه کافران و منکران قیامت. محور سوم ـ بحث‌هائی است پیرامون عظمت قرآن و مقام پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و کیفر تکذیب‌کنندگان.

از نشانه‌های مهم مؤنان راستین این است: گفتار و کردارشان صددرصد هماهنگ باشد، و هر قدر انسان از این اصل دور شود، از حقیقت ایمان دور شده است.

۳۸ فَلا أُقْسِمُ بِما تُبْصِرُونَ ۳۹ وَ ما لا تُبْصِرُونَ ۴۰ إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ کرِیمٍ ۴۱ وَ ما هُوَ بِقَوْلِ شاعِرٍ قَلِیلاً ما تُؤمِنُونَ ۴۲ وَ لا بِقَوْلِ کاهِنٍ قَلِیلاً ما تَذَکرُونَ ۴۳ تَنْزِیلٌ مِنْ رَبِّ الْعالَمِینَ ترجمه: ۳۸ ـ سوگند به آنچه می‌بینید. ۳۹ ـ و آنچه نمی‌بینید. ۴۰ ـ که این قرآن گفتار رسول بزرگواری است. ۴۱ ـ و گفته شاعری نیست، اما کمتر ایمان می‌آورید! ۴۲ ـ و نه گفته کاهنی، هر چند کمتر متذکر می‌شوید! ۴۳ ـ کلامی است که از سوی پروردگار عالمیان نازل شده است!

«علامه طباطبائی» در «المیزان» می‌گوید: «فرق است بین این که انسان سخنی را بگوید که انجام نخواهد داد، و بین این که، کاری که می‌گوید را انجام ندهد، اولی دلیل بر نفاق است و دومی دلیل بر ضعف اراده». ظاهراً منظور این است: گاه انسان سخنی می‌گوید که از اول تصمیم دارد انجام ندهد، این یک نوع «نفاق» است، اما گاه از اول تصمیم بر عمل دارد، ولی بعداً پشیمان می‌شود، این دلیل «ضعف اراده» است.

و به این ترتیب، عذاب این اقوام طغیانگر، طغیان بعضی از مواهب زندگی شمرده شده است، اعم از آب و باد و خاک و آتش. این تعبیرات، تأکیدی بر این حقیقت است که: کیفرهای دنیا و آخرت، تجسمی از اعمال خود ما است و این کردار انسان‌هاست که به آنها بازمی‌گردد. * * *

حدیثی، از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌خوانیم: مَنْ قَرَأَ سُورَةَ تَبارَک فَکأَنَّما أَحْیا لَیلَةَ الْقَدْرِ!: «کسی که سوره تبارک را بخواند، چنان است که گوئی شب قدر را احیاء داشته». و در حدیث دیگری از همان حضرت آمده است: وَدِدْتُ أَنَّ تَبارَک الْمُلْک فِی قَلْبِ کلِّ مُؤمِنٍ: «دوست می‌داشتم که سوره تبارک در قلب همه مؤنان ثبت بود». در حدیثی از امام محمد بن علی الباقر علیه‌السلام می‌خوانیم: سُورَةُ الْمُلْک هِی الْمانِعَةُ تَمْنَعُ مِنْ عَذابِ الْقَبْرِ، وَ هِی مَکتُوبَةٌ فِی التَّوْراةِ سُورَةُ الْمُلْک وَ مَنْ قَرَأَها فِی لَیلَةٍ فَقَدْ أَکثَرَ، وَ أَطابَ وَ لَمْ یکتَبْ مِنَ الْغافِلِینَ...: «سوره ملک سوره مانعه است، یعنی از عذاب قبر ممانعت می‌کند، و در تورات به همین نام ثبت است، کسی که آن را در شبی بخواند بسیار خوانده، و خوب خوانده، و از غافلان محسوب نمی‌شود». احادیث در این زمینه بسیار است. البته، این همه آثار عظیم، مربوط به خواندن بدون فکر و عمل نیست، هدف خواندنی است آمیخته با الهام گرفتن برای عمل.