کتاب تفسیر نمونه (جلد بیست و ششم)

در آیه ۲۱ سوره «حدید» آمده است: سابِقُوا إِلی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُها کعَرْضِ السَّماءِ وَ الأَرْضِ: «بر یکدیگر برای رسیدن به مغفرت پروردگارتان، و بهشتی که پهنه آن مانند پهنه آسمان و زمین است پیشی بگیرید»

سوره انفطار این سوره، در «مکه» نازل شده و دارای ۱۹ آیه است محتوای سوره انفطار این سوره، مانند بسیاری از سوره‌های دیگر جزء آخر قرآن، بر محور مسائل مربوط به قیامت دور می‌زند، و روی هم رفته در آیات نوزده‌گانه آن به پنج موضوع در این رابطه اشاره شده: ۱ ـ اشراط الساعة: یعنی حوادث عظیمی که در پایان جهان و در آستانه قیامت رخ می‌دهد. ۲ ـ توجه انسان به نعمت‌های خداوند که سراسر وجود او را فرا گرفته، و شکستن غرور او، تا خود را برای معاد آماده سازد. ۳ ـ اشاره به فرشتگانی که مأمور ثبت اعمال انسان‌ها هستند. ۴ ـ سرنوشت نیکان و بدان در قیامت. ۵ ـ گوشه‌ای از سختی‌های آن روز بزرگ.

در فضیلت تلاوت این سوره، در حدیثی از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌خوانیم: مَنْ قَرَأَها أَعْطاهُ اللّهُ بِعَدَدِ کلِّ نَجْمٍ فِی السَّماءِ عَشْرَ حَسَناتٍ!: «هر کس آن را تلاوت کند، خداوند به تعداد هر ستاره‌ای که در آسمان وجود دارد ده حسنه به او می‌بخشد»!. و در حدیثی از امام صادق علیه‌السلام آمده: مَنْ کانَ قَرائَتُهُ فِی الْفَرِیضَةِ بِوَالسَّماءِ وَ الطّارِقِ کانَ لَهُ عِنْدَ اللّهِ یوْمَ الْقِیامَةِ جاهٌ وَ مَنْزِلَةٌ، وَ کانَ مِنْ رُفَقاءِ النَّبِیینَ وَ أَصْحابِهِمْ فِی الْجَنَّةِ: «هر کس در نماز فریضه سوره و السماء و الطارق را تلاوت کند، در قیامت نزد خداوند مقام و منزلت عظیمی خواهد داشت، و از دوستان پیامبران و یاران آنها در بهشت خواهد بود». بدیهی است، محتوای سوره و عمل به آن است که این همه پاداش عظیم را به بار می‌آورد، نه تلاوت خالی از عمل.

در حدیثی از امام صادق علیه‌السلام می‌خوانیم: «سوره فجر را در هر نماز واجب و مستحب بخوانید که سوره حسین بن علی علیهماالسلام است، هر کس آن را بخواند با حسین بن علی علیهماالسلام در قیامت در درجه او از بهشت خواهد بود». معرفی این سوره به عنوان «سوره حسین بن علی» علیهماالسلام ممکن است به خاطر این باشد که: مصداق روشن «نفس مطمئنه» که در آخرین آیات این سوره مخاطب واقع شده، حسین بن علی علیهماالسلام است، همان گونه که در حدیثی از امام صادق علیه‌السلام ذیل همین آیات آمده است. و یا به خاطر این که: لیالی عشر (شب‌های دهگانه) یکی از تفسیرهایش شب‌های دهگانه آغاز محرّم است، که رابطه خاصی با حسین بن علی علیهماالسلام دارد. و به هر حال، این همه پاداش و فضیلت از آن کسانی است که تلاوت آن را مقدمه‌ای برای اصلاح خویش و خودسازی قرار دهند.

محتوای سوره بروج مؤمنان در «مکه» مخصوصاً در آغاز دعوت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله ، سخت در رنج و فشار بودند، و دائماً از طرف دشمنان شکنجه‌های روحی و جسمی می‌شدند تا از ایمان خود بازگردند، گروهی مقاومت کرده، و بعضی از افراد ضعیف تسلیم می‌شدند، و بازمی‌گشتند. با توجه به این که این سوره از سوره‌های «مکی» است، چنین به نظر می‌رسد: هدف اصلی تقویت روحیه مؤمنان در برابر این جریان و تشویق آنان به پایمردی و استقامت است. و در همین رابطه در این سوره، داستان «اصحاب اخدود» را نقل می‌کند، همانها که خندق‌ها کندند و آتش‌های عظیمی در آن افروختند، و مؤمنان را تهدید به شکنجه با آتش کردند، گروهی را زنده زنده در آتش سوزاندند، اما آنها از ایمانشان بازنگشتند. در قسمت دیگری از این سوره، کافرانی را که مؤمنان را تحت فشار قرار می‌دهند سخت مورد حمله قرار داده، و آنها را به عذاب سوزان جهنم تهدید می‌کند، در حالی که مؤمنان را بشارت به باغ‌های پرنعمت بهشتی می‌دهد.