کتاب تفسیر نمونه (جلد سوم)

از پیغمبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله چنین نقل شده: «یک فرد گنهکار، در میان مردم همانند کسی است که با جمعی سوار کشتی شود، و به هنگامی که در وسط دریا قرار گیرد کلنگی برداشته و به سوراخ کردن موضعی که در آن نشسته است بپردازد، و هر گاه به او اعتراض کنند، در جواب بگوید: من در سهم خود تصرف می‌کنم!. اگر دیگران او را از این عمل خطرناک باز ندارند، طولی نمی‌کشد که آب دریا به داخل کشتی نفوذ کرده و یکباره همگی در دریا غرق می‌شوند» .

جالب توجه این که: ذکر این نعمت با جمله: لَقَدْ مَنَّ اللّهُ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ: «خداوند بر مؤمنان منت گذارد» شروع شده است که شاید در بدو نظر تصور شود نا زیبا است. ولی هنگامی که به ریشه اصلی لغت «منّت» باز می‌گردیم مطلب کاملاً روشن می‌شود. توضیح این که: همان طور که «راغب» در کتاب «مفردات» می‌گوید: این کلمه در اصل از «مَنّ» به معنی سنگ‌هائی است که با آن وزن می‌کنند، به همین دلیل هر نعمت سنگین و گران‌بهائی را «منّت» می‌گویند، که اگر جنبه عملی داشته باشد یعنی کسی عملاً نعمت بزرگی به دیگری بدهد کاملاً زیبا و ارزنده است. و اما اگر کسی کار کوچک خود را با سخن، بزرگ کند و به رخ افراد بکشد، کاری است بسیار زشت. بنابراین، منّتی که نکوهیده است به معنی بزرگ شمردن نعمت‌ها در گفتار است، اما منّتی که زیبنده است همان بخشیدن نعمت‌های بزرگ است. خداوند در آیه فوق می‌فرماید: پروردگار بر مؤمنان منت گذارد یعنی نعمت بزرگی عملاً در اختیار آنها نهاد.

«باید امر به معروف و نهی از منکر کنید و گر نه خداوند ستمگری را بر شما مسلط می‌کند که نه به پیران احترام می‌گذارد، و نه به خردسالان رحم می‌کند. نیکان و صالحان شما دعا می‌کنند ولی مستجاب نمی‌شود و از خداوند یاری می‌طلبند اما خدا به آنها کمک نمی‌کند و حتی توبه می‌کنند و خدا از گناهانشان در نمی‌گذرد»

دیگر این که: عالم آخرت و بهشت و دوزخ، محیط بر این عالم است، و به ـ اصطلاح این جهان در شکم و درون آن جهان قرار گرفته، درست همانند عالم جنین که در درون عالم دنیا است؛ زیرا می‌دانیم عالم جنین برای خود عالم مستقلی است، اما جدای از این عالمی که ما در آن هستیم نیست، بلکه در درون آن واقع شده است، عالم دنیا نیز نسبت به عالم آخرت، همین حال را دارد، یعنی در درون آن قرار گرفته است. و اگر می‌بینیم قرآن می‌گوید وسعت بهشت به اندازه وسعت آسمان‌ها و زمین است به خاطر آن است که انسان چیزی وسیع‌تر از آسمان و زمین نمی‌شناسد تا مقیاس سنجش قرار داده شود.

در دو آیه اول که روی سخن با یهود است به صورت خطاب با واسطه است؛ زیرا به پیامبر دستور می‌دهد که این مطالب را به آنها بگوید، لذا با کلمه «قل» (بگو) شروع شده است. اما در دو آیه اخیر که روی سخن به مؤمنان است، خطاب بدون واسطه صورت گرفته، و بدون کلمه «قل» شروع شده است، و این نشانه نهایت لطف و توجه خاص خداوند به بندگان با ایمان است.

از امام صادق علیه‌السلام نقل شده که در تفسیر «حق تقوا» فرمودند: أَنْ یطاعَ فَلایعْصی وَ یذْکرَ فَلاینْسی وَ یشْکرَ فَلایکفَرَ: «حق تقوا و پرهیزگاری این است که پیوسته اطاعت فرمان او کنی، و هیچ گاه معصیت ننمائی، همواره به یاد او باشی، و او را فراموش نکنی، و در برابر نعمت‌های او شکرگذار باشی و کفران نعمت او ننمائی»