کتاب جهاد فرهنگی

کتاب جهاد فرهنگی؛ چیستی فرهنگ و چگونگی به بار نشاندن کار فرهنگی نوشتهٔ ابراهیم کلانتری است و نشر معارف آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب جهاد فرهنگی

در گوشه‌گوشهٔ زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها، نشانه‌هایی از «فرهنگ» به‌روشنی به‌چشم می‌خورد. این نشانه‌ها گاهی برجسته و چشمگیرند و گاهی خفته و کم‌فروغ. سخن گفتن، خوردن، نوشیدن، پوشیدن، استراحت و خواب، کار و تلاش، فراغت، رانندگی و سفر، هنر، معماری و شهرسازی، بازی و تفریح، مطالعه و تحصیل، ورزش، خریدوفروش و تجارت، سیاست و مدیریت، تعلیم و تربیت، ازدواج و سبک زندگی و هرآنچه زندگی خود را با آن سامان می‌دهیم، همگی، نمایانگرِ نشانه‌هایی از فرهنگ هستند.

انسان در بستر فرهنگ متولد می‌شود، در آن هویت می‌یابد، هدف و آرمانی برمی‌گزیند، به‌سوی مقصدی حرکت می‌کند، خود را متعلق به سرزمین و ملیت و جامعه‌ای به‌شمار می‌آورد، برای حفظ سرزمین خود می‌کوشد و با بدخواهان و دشمنان وطن به مقابله و معارضه و دفاع برمی‌خیزد. در عرصهٔ فرهنگ، نه‌تنها شخصیت و هویت انسان‌ها شکل می‌گیرد، بلکه نظام‌ها و ساختارهای بسیاری نیز پدید می‌آیند. نظام‌های تعلیمی  تربیتی، سیاسی  اجتماعی، مالی  اقتصادی، ارتباطی  معاشرتی، رسانه‌ای  خبری و نظام‌هایی از این قبیل، هریک در بستر فرهنگ رشد می‌کنند، به کمال می‌رسند و سپس به بخش مهمی از فرهنگ تبدیل می‌شوند. به همین سبب، با تغییر فرهنگ حاکم بر یک جامعه، بسیاری از نظام‌ها و ساختارهای حاکم بر آن جامعه نیز فرو می‌پاشند و جای خود را به نظام‌های دیگری می‌دهند. تلاش برای حفظ نظام‌ها و ساختارهای اجتماعی‌ای که به‌دلیل فروپاشی فرهنگ در یک جامعه، در آستانهٔ نابودی هستند تلاشی بی‌نتیجه است.

همین نکتهٔ ظریف در حوزهٔ فرهنگ است که شیوه‌های مقابلهٔ دولت‌های متخاصم را در جهان کنونی، از «جنگ سخت» به «جنگ نرم» تغییر داده و به تناسب آن نیز ابزارها و وسایل نوین بسیاری را به تولید انبوه رسانده و آن‌ها را به‌کار گرفته‌است. چه در جنگ سخت و چه در جنگ نرم، دولت مهاجم یک هدف را دنبال می‌کند و آن برچیدن و ساقط کردن نظام و ساختار ایمانی، فرهنگی و سیاسی و یا بخش‌هایی از حاکمیت دولت مقابل است، اما شیوه‌های معارضه و هجوم در این دو جنگ به‌کلی متفاوت است. در جنگ نرم، آنچه در گام اول، هدف قرار می‌گیرد ارکان و پایه‌های فرهنگ است. البته هجوم به این فرهنگ، با لشکرکشی و قتل و غارت انجام نمی‌شود، چراکه در این صورت، غیرت و وطن‌پرستی مردم برانگیخته می‌شود و کار را بر مهاجم دشوار می‌کند، بلکه با بسته‌های متنوع، زیبا و جذاب، از جنس فکر و فرهنگ بدلی صورت می‌گیرد که می‌تواند ذهن و ذائقهٔ مردم را به خود متمایل کند و آن‌ها را نسبت‌به داشته‌های فکری و فرهنگی اصیل خود، بی‌خیال و بی‌تفاوت و درنهایت بدبین نماید. فرهنگ، به‌عنوان زیرساخت و بستر زیست اجتماعی و عنصر هویت‌بخش ملیت و شخصیت تاریخی یک ملت، هدف جنگ نرم قرار می‌گیرد. ازاین‌رو ابزار و وسیلهٔ جنگ نرم نیز فرهنگ است، هرچند هدف و نتیجهٔ نهایی این هجوم نیز همان است که پیش از این، با جنگ سخت دنبال می‌شد. ازسویی مقابله با جنگ نرم نیز فقط با ابزار و کار فرهنگی امکان‌پذیر است و به‌کار گرفتن هر ابزار دیگری نه‌تنها مؤثر نیست، که ممکن است اثر عکس نیز داشته باشد.

اگرچه برنامه‌ریزی و فعالیت‌های فکری و فرهنگی همیشه و در هر شرایطی، مهم و ضروری بوده‌اند، اما در این زمان، به‌دلیل این‌که هجمه‌های فرهنگی دشمنان این مرزوبومْ همهٔ بخش‌های فرهنگ و هویت فرهنگی ملت ما را به‌دقت نشانه گرفته‌اند و یک «جنگ نرم» را آغاز کرده‌اند، کار فرهنگی در قالب یک «جهاد مقدس» و سرنوشت‌ساز، از ارزش و اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار شده‌است. این جهاد مقدس چنان اهمیت دارد که سزاوار است همهٔ مسئولان فرهنگی، به‌ویژه گروه‌ها، تشکل‌ها، نهادها و مراکز جهادی خودجوش، باانگیزه و برآمده از متن جامعه، به‌صورت جدی و مستمر، هم به رصد و شناسایی اصلی‌ترین زیرساخت‌ها، محورها و خطوط کلی فرهنگ بپردازند و هم به ترسیم سیاست‌ها، راهبردهای اجرایی و روش‌های عملیاتی اهتمام بورزند. بی‌تردید در این عرصهٔ حساس، هرگونه تأخیر، سهل‌انگاری، غفلت و اشتباهی بسیار زیان‌بار و نابخشودنی خواهد بود.

کتاب جهاد فرهنگی که برآمده از احساس وظیفهٔ دینی، ملی و انقلابی و حاصل تجربهٔ طولانی‌مدت نگارنده در عرصهٔ فعالیت‌های فرهنگی است، می‌کوشد ابتدا نگاهی ژرف به ماهیت فرهنگ و مختصات آن داشته باشد و سپس نوع تقابلی که میان فرهنگ غربی و فرهنگ ایرانی  اسلامی برقرار است و همچنین زیرساخت‌های گوناگون مرتبط با این حوزه را ارائه دهد. آنگاه با رویکردی عملیاتی، به بررسی چگونگی به‌بار نشاندن فعالیت‌ها و تلاش‌های فرهنگی مؤثر بپردازد و به این ترتیب، سربازان و جهادگران این عرصهٔ خطیر را در جهاد مقدس فرهنگی یاری کند، به‌ویژه گروه‌ها، تشکل‌ها و مراکز جهادی و مردمی خودجوش و تکلیف‌مدار.

مطالب اصلی این کتاب در دو بخش تنظیم و عرضه می‌شوند:

بخش اول درنگی است بر چیستی فرهنگ، تعاریف، اهمیت، مختصات، ارکان و دیگر مباحث نظری مربوط به فرهنگ.

بخش دوم نیز ترسیمی است از چگونگی به‌نتیجه رساندن کار فرهنگی خوب و مؤمنانه، متناسب با مقتضیات و نیازهای این عصر.

بخش دوم این کتاب از آن جهت مهم‌تر از بخش اول است که به‌نوعی درصدد طراحی و عرضهٔ یک نقشهٔ عملیاتی در حوزهٔ کار فرهنگی برمی‌آید و این همان خلأ و نیازی است که کمتر به شناسایی و رفع نواقص آن پرداخته شده‌است. به همین خاطر است که بسیاری از برنامه‌ها و فعالیت‌های فرهنگی‌ای که خالصانه نیز انجام می‌شوند، آن‌چنان که باید، مؤثر واقع نمی‌شوند و حتی بعضاً تأثیر منفی نیز برجای می‌گذارند. اما بخش اول نیز به این دلیل مورد توجه قرار گرفته‌است که می‌تواند به‌مثابهٔ چهارچوبی نظری برای بخش دوم به‌شمار آید و نگارنده و خواننده را به تفاهمی دربارهٔ فرهنگ، جایگاه آن در حیات مادی و معنوی انسان و چرایی اهمیت کار فرهنگی در این عصر برساند.

خواندن کتاب جهاد فرهنگی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزهٔ فرهنگ پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب جهاد فرهنگی

«چرا باید در عرصهٔ فرهنگ جبهه‌ای بیندیشیم و کار کنیم؟

«ما در مقابلمان، یک جبههٔ فرهنگی  سیاسی غرب وجود دارد که در دل آن جبهه، باز یک جبههٔ سرمایه‌داری خطرناک و آدم‌خوار وجود دارد. باز در کنار این، یک جبههٔ صهیونیستی با اهداف مشخص وجود دارد. باز در کنار این، یک جبهه با ارتجاع فکری و خوک‌صفتی در زندگی بشری وجود دارد. سلاطین و مسئولان امور خیلی از حکومت‌ها، زندگی حیوانی‌شان مثل خوک و اهدافشان اهداف دشمنان و فکرشان فکرهای متحجر [است] که این‌ها، همه، یک مجموعه‌ای تشکیل دادند در مقابل ما، یک جبهه هستند. ما اگر بخواهیم در مقابل این جبهه کار کنیم، هم باید تنوع داشته باشیم، هم ابتکار داشته باشیم، هم باید انگیزه داشته باشیم [و] هم باید برنامه داشته باشیم. [باید] کارمان برنامهٔ هدایت‌شده باشد. و این نمی‌شود، مگر با تشکیل «جبهه». این‌طرف هم بایستی جبهه تشکیل داد. از افراد و حتی مجموعه‌ها، به‌تنهایی کار برنمی‌آید. باید یک کار وسیع جبهه‌ای انجام داد. این کار هم جز با حضور مردم امکان ندارد؛ یعنی ابتکارات مردم خیلی از کارها را می‌کند».»