کتاب بسترهای اجتماعی مصرف گرایی

کتاب بسترهای اجتماعی مصرف‌گرایی نوشتۀ استیون مایلز با ترجمۀ فردین علیخواه در انتشارات اندیشه احسان به چاپ رسیده است. این کتاب با تحلیل‌های نظری و تجربۀ میدانی از زندگی روزمره، مصرف‌گرایی را در عرصه‌های مختلف طراحی، موسیقی، ورزش، مد، مکان‌های شهری و تکنولوژی موضوع پژوهش قرار داده و تأثیرات مختلف مصرف‌گرایی در این عرصه‌ها را بررسی کرده است با این هدف که نشان دهد مصرف‌گرایی چگونه تبدیل به روش زندگی می‌شود.

درباره کتاب بسترهای اجتماعی مصرف گرایی

مصرف از موضوعاتی بوده که همواره از منظر بین‌رشته‌ای موردعلاقۀ اندیشمندان و نظریه‌پردازان حوزه‌های مختلف علوم انسانی بوده است. تقریباً از نیمۀ دوم قرن بیستم مطالعات متمرکز در این زمینه رونق یافت. بسیاری از محققانی که در چهارچوب سنت‌های پژوهشی مختلف و البته غالبا چپ و انتقادی تحقیق می‌کردند بر این نظر بودند که گویا در دنیای جدید به‌جای تولید، باید به مصرف رجوع کرد. استیون مایلز هم از جمله محققانی است که چنین عقیده‌ای دارد. او که عمدتاً در حوزۀ فرهنگ شهری و فرهنگ عامه‌پسند تحقیق و تدریس کرده است تلاش دارد تا آثار مصرف را علاوه بر حوزه‌های شهری، در لایه‌های مختلف زندگی روزمره نیز آشکار سازد. 

کتاب بسترهای اجتماعی مصرف‌گرایی در ۱۹۹۸ منتشر شده است و با وجود گذشت حدود یک دهه و نیم از زمان انتشارش، همچنان از منابع قابل‌توجه در موضوع مصرف محسوب می‌گردد. مایلز در این کتاب عمدتاً بر نیمۀ دوم قرن بیستم توجه کرده است؛ چراکه عقیده دارد از دههٔ ۱۹۵۰ بود که قابلیت دسترسی به کالاهای مصرفی باعث تحول طبقات اجتماعی شد و صفات اعطاکننده منزلت که دهه‌ها قبل توسط وبلن مورد بحث و بررسی قرار گرفته بود در سطحی وسیع استفاده شد. از نظر مایلز مصرف در جوامع امروزی نقش اجتماعیِ اساساً تعیین‌کننده‌ای یافته است؛ به‌گونه‌ای که می‌توان از شیوه‌ای جدید از زندگی صحبت کرد که او آن را «مصرف‌گرایی» می‌نامد.

 نقطۀ مثبت کتاب بسترهای اجتماعی مصرف‌گرایی آن است که جدای از تحلیل‌های نظری وسیع، با گشت‌وگذاری در عرصه‌های مختلف زندگی روزمره، به‌شکل مستقل و مجزا به بررسی مصرف‌گرایی در آن عرصه‌ها می‌پردازد. مایلز معتقد است که تحلیل اجتماعی مصرف بدون توجه به نمودهای اجتماعی خرد و متن اجتماعی آن قابل‌درک نخواهد بود. ۶ عرصه از زندگی روزمره که مایلز در این کتاب به بررسی آن‌ها پرداخته یعنی طراحی، موسیقی، ورزش، مد، مکان‌های شهری و تکنولوژی، به‌گونه‌ای بوده است تا بیانگر تأثیرات مختلف مصرف‌گرایی و نقش آن در شکل دادن به این عرصه‌ها باشند. همچنین ویژگی متمایز دیگر آنکه، وی در هر فصل به مطالعه موردی دو موضوع مرتبط با بحث اصلی فصل مبادرت ورزیده است که برای مثال بررسی ضبط صوت‌های واکمن سونی و شلوار جین در یکی از فصل‌ها از آن جمله است.

مایلز معتقد است که سایر حوزه‌های زندگی اجتماعی همچون آموزش، بهداشت و حمل‌ونقل هم می‌توانند به‌شکل یکسانی بررسی شوند. او عقیده دارد  که موضوع مورد بحث جامعه‌شناسی مصرف‌گرایی باید بر مظاهر روزمرهٔ مصرف‌گرایی و اینکه چگونه این مظاهر رابطهٔ بین ساختار و عاملیت را شرح می‌دهند، تکیه کند. یکی از پرسش‌های محوری کتاب آن است که آیا مصرف‌گرایی واقعاً می‌تواند آن آزادی انتخابی را فراهم کند که در ظاهر نوید آن را می‌دهد؟ او هرچند به موضوع مصرف در جوامع امروزی رویکردی انتقادی دارد؛ ولی منکر پیامدهای مثبتی نیست که مصرف‌گرایی در حیات اجتماعی جوامع به جای نهاده است. او در صفحاتی از کتاب تعلق خود را به سنت چپ آشکار می‌سازد؛ اما بلافاصله با وارد کردن نقدهایی به این جریانات، موضع انتقادی خود را مشخص می‌سازد. نکتۀ مثبت این کتاب ارائۀ توأمان نظریات موافق و مخالف مصرف در جوامع امروزی است؛ هرچند در این زمینه کلیت کتاب رویکردی انتقادی دارد و مایلز محققی بدبین است.

کتاب ۹ فصل کلی دارد با این عنوان‌ها:

۱. مصرف گرایی؛ آن وقت‌ها و اکنون

۲. مصرف‌گرایی در نظریه‌ها

۳. طراحی برای زندگی یا طراحی مصرف؟

۴. مصرف فضا، مصرف مکان

۵. مصرف تکنولوژی

۶. مصرف مد

۷. مصرف موسیقی عامه‌پسند

۸. مصرف ورزش

۹. پارادوکس مصرف

خواندن کتاب بسترهای اجتماعی مصرف گرایی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

به همۀ پژوهشگران جامعه‌شناسی و علاقه‌مندان به مطالعات اجتماعی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب بسترهای اجتماعی مصرف گرایی