کتاب زندگی روی سیاره ما

کتاب زندگی روی سیاره ما؛ آنچه خود شاهد آن بوده‌ام و تصویری از آینده نوشتهٔ دیوید اتنبرو و ترجمهٔ علیرضا نباتی و ویراستهٔ حسن نوروزی است و کتاب کوله پشتی آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب زندگی روی سیاره ما

دیوید اتنبرو مستندساز و تاریخ طبیعی‌دان مشهور بریتانیایی است. او برنامه‌های مستند زیادی را به همانند در طول زندگی کاری خود ساخته که از مشهورترین آنان در ایران، زندگی (به انگلیسی: Life) و سیاره زمین (به انگلیسی: Planet Earth) و همچنین مجموعه سیاره آبی (به انگلیسی: Blue Planet) هستند. وی دارای لیسانس جانورشناسی و دانش‌آموختهٔ مدرسهٔ اقتصاد و علوم سیاسی لندن است و بخاطر ساخت فیلم‌های خود در بی‌بی‌سی جایزه‌ها و لقب‌های متعددی، از جمله نشان شوالیه از ملکه انگلستان را دریافت کرده است.

کتاب زندگی روی سیاره ما داستان مشاهده‌های دیوید از نابودی‌ سیاره زمین است. از دید دیوید، تراژدی واقعی زمان ما این است: کاهش گرداب‌وار تنوع زیستی بر روی سیارهٔ ما. رونق حقیقی زندگی در روی این سیاره مستلزم تنوع زیستی وسیع است. این سیاره فقط زمانی می‌تواند به شکل کارآمد به کار خود ادامه دهد که میلیاردها تک‌ارگانیسم مختلف بهترین استفاده را از هر منبع و فرصتی که با آن مواجه می‌شوند بکنند و میلیون‌ها گونه، هدایتگر جریان‌هایی از زندگی باشند که آن‌چنان در هم تنیده شده‌اند که حافظ همدیگرند. هرچقدر تنوع زیستی بیشتر باشد، زندگی روی زمین، ازجمله زندگی خود ما، امن‌تر خواهد بود. بااین‌حال، با این سبک زندگی ما انسان‌ها روی زمین، تنوع زیستی عملاً در حالِ کاهش است.

همهٔ ما سزاوار سرزنش هستیم، ولی نه به‌واسطهٔ خطاهای خودمان، چراکه فقط در همین چند دههٔ اخیر به این فهم رسیده‌ایم که همگی پا به آن دنیای انسانی گذاشته‌ایم که همیشهٔ خدا ذاتاً ناپایدار بوده است؛ ولی حالا که این موضوع را می‌دانیم، باید دست به انتخاب بزنیم. می‌توانیم زندگی سرشار از شادی خودمان را ادامه دهیم، تعداد اعضای خانواده‌هایمان را زیاد کنیم و خودمان را سرگرم پیشه‌های بی‌غل‌وغش جامعهٔ مدرنِ خودساخته‌مان کنیم، که این انتخاب همان بی‌توجهی به فاجعه‌ای است که در آستانهٔ در منتظر ماست؛ یا اینکه می‌توانیم تغییر کنیم.

این انتخاب با یک انتخاب سرراست و ساده تفاوت زیادی دارد. هرچه باشد، فقط انسان است که به چیزهایی که می‌داند محکم چنگ زده و ول‌کن نیست، و درموردِ چیزهایی که نمی‌داند یا بی‌خیال می‌شود یا از آن می‌ترسد! 

ما در سایهٔ فاجعه‌ای که خودمان آن را به وجود می‌آوریم به زندگی راحتمان ادامه می‌دهیم. این فاجعه به‌واسطهٔ چیزهای خیلی زیادی که داشتن چنین زندگی راحت و توأم با آسایش را برایمان مقدور کرده‌اند در حالِ وقوع است و کاملاً طبیعی است که تا زمانی که دلیلی متقاعدکننده برای ترک این کار و برنامهٔ جایگزینی برای آن نداشته باشیم، همین راه را ادامه دهیم.

دنیای طبیعی در حال محو شدن است. شواهد این امر در اطراف‌واکناف قابل مشاهده است. این اتفاق به نابودی همهٔ ما خواهد انجامید.

این کتاب داستان نحوهٔ رسیدن ما به این نقطه است: به این بزرگ‌ترین اشتباهمان؛ و اینکه اگر همین حالا اقدام کنیم، چگونه می‌توانیم جبران کنیم.

خواندن کتاب زندگی روی سیاره ما را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به کسانی که به فکر نجات کرهٔ زمین هستند پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب زندگی روی سیاره ما

«اگر به همین روال فعلی زندگی ادامه دهیم، در دلم برای کسانی نگرانم که شاهد نود سال بعدی خواهند بود! آخرین یافته‌های علمی نشان می‌دهند که حیات در مسیر سراشیبی و فروپاشی است. درواقع، این مسیر از قبل شروع شده است و انتظار می‌رود با سرعت بیشتر ادامه یابد، به‌طوری که پیامدهای افول حیات مقیاس بزرگ‌تری خواهند یافت و با وقوع پی‌درپی این تبعات، اثرگذاری‌شان بیشتر خواهد شد. ممکن است همهٔ خدماتی که زمین همیشه به‌رایگان در اختیار ما قرار داده است متزلزل شود یا کلاً از بین برود. این فاجعهٔ موردِانتظار آن‌قدر از حادثهٔ چرنوبیل یا هر فاجعهٔ دیگری که تاکنون تجربه کرده‌ایم مخرب‌تر خواهد بود که حساب‌وکتاب ندارد. این فاجعه چیزی بسیار فراتر از زمین‌های سیل‌گرفته، تندبادهای قوی و تابستان‌های آتشین خواهد بود و به‌طور برگشت‌ناپذیری کیفیت زندگی هرکسی را که مقارن با این فاجعه زندگی می‌کند و همچنین کیفیت زندگی نسل‌های بعدتر را پایین خواهد آورد. وقتی شکست اکولوژیکی جهانی درنهایت اتفاق بیفتد و به تعادل جدیدی برسیم، شاید انسان تا زمانی که به بودن بر روی زمین ادامه می‌دهد روی سیاره‌ای زندگی کند که تا ابد فقیرتر خواهد بود.

میزان تخریبی که دانش عمومی محیط‌زیست برای این فاجعه پیش‌بینی می‌کند مستقیماً از نحوهٔ برخورد فعلی ما با این سیاره برگرفته شده است. با شروع دههٔ ۱۹۵۰ و بعد از جنگ جهانی، گونهٔ ما وارد فازی شد که اصطلاح «شتاب بزرگ» را به آن دادند. وقتی اندازهٔ اثرات و تغییرات به‌وجودآمده در مجموعه‌ای از پارامترها را روی نمودار در برابر زمان رسم می‌کنیم، همین الگوی شتاب بزرگ به‌وضوح به دست می‌آید. روند فعالیت ما انسان‌ها را می‌توان با اصطلاحاتی نظیر تولید ناخالص ملی (GDP)، میزان استفاده از انرژی، میزان استفاده از آب، سدسازی، توسعهٔ ارتباطات مخابراتی، گردشگری و توسعهٔ زمین‌های زراعی بیان کرد.‌ تغییرات محیط‌زیست را نیز می‌توان به شیوه‌های گوناگون بیان کرد، مثل: اندازه‌گیری افزایش میزان دی‌اکسیدکربن یا نیتروژن یا متان اتمسفر، دمای سطح اقیانوس‌ها و اسیدی شدن آنها کم شدن جمعیت ماهی‌ها، و ازدست‌رفتن جنگل‌های استوایی. ولی هرچیزی را هم که اندازه بگیرید، خط روی نمودار خیلی شبیه به خط قبلی خواهد بود، به‌طوری که خواهید دید که این خط از اواسط همین قرن شیب روبه‌بالای تندی به خود گرفته است، مثل شیب تند دامنهٔ کوه، یا مثل یک چوب هاکی. نمودار پشت نمودار پشت نمودار! ولی همهٔ آنها یک چیز را نشان می‌دهند: این رشد افسارگسیخته، نمودی از حضور ما در عصر حاضر است. این رشد، معادل همان مدل جهانی دوره‌ای از تاریخ است که در زمین شاهد آن بوده‌ام؛ همان توضیح بزرگ نهفته در پسِ همهٔ تغییراتی که گزارش می‌کنم. شهادت دادن من به این موضوع روایتی است دست‌اول از این شتاب بزرگ.»