کتاب استعدادیابی در حکمت اسلامی

کتاب استعدادیابی در حکمت اسلامی نوشتهٔ امیرحسین شهگلی و جواد پارسایی است و انتشارات سدید آن را منتشر کرده است. این کتاب درآمدی بر استعدادیابی در حوزه علم‌النفس، مزاج‌شناسی، اقلیم‌شناسی و فراست است.

درباره کتاب استعدادیابی در حکمت اسلامی

در کتاب استعدادیابی در حکمت اسلامی به جمع‌آوری، تدوین مبانی و روش استعدادیابی در حکمت اسلامی پرداخته‌شده است. انگیزه اولیه نگارش کتاب، طراحی یک آزمون برای گزینش مدیران شایسته و بااستعداد برای پست‌های مختلف مدیریتی بوده است. باید توجه داشت که علم باید به یک عمل و تغییر کنش اجتماعی منجر شود و قبل از تولید علم باید بدانیم که آن علم قرار است در کجا مستقر شود و قرار است کدام علم برود و علم مطلوب ما جایگزین آن شود و کدام معضل ما با این علم حل می‌شود. اگر علمی مبتنی بر قرآن، روایات و حکمت اسلامی باشد و بتواند به تغییر کنش اجتماعی منجر شود و معضلی از ما را در راستای تفکر دینی حل کند، علم به معنی واقعی کلمه صورت گرفته است. در مقابل، اگر علمی نتواند به این شکل کارآمد باشد، نشان‌دهنده این است که علم به معنای واقعی کلمه محقق نشده است. در این صورت بستر تمدّنی عملیاتی شدن آن فراهم نیست و باید برای ایجاد این عرصه تلاش کرد. این کتاب با نگاه «از اندیشه تا عمل» نگاشته شده است و تلاش شده در آن به مباحث انتزاعی پرداخته نشود.

در این کتاب سعی شده است اغلب آنچه در حکمت سینوی در شناخت تفاوت‌ها و استعدادهای افراد تدوین کرده‌اند، یکجا جمع‌آوری شود. هرچند ممکن است مطالب دیگری نیز وجود داشته باشد که نگارنده به آن دسترسی نداشته است. مبنای کلی این کتاب، حکمت مشاء (حکمت سینوی) می‌باشد و سعی شده است مطالب بر اساس کتب و نظریات شیخ‌الرئیس، ابن‌سینا، تبیین شود.

یکی از مهم‌ترین فصول کتاب، قوای نفس است. قوای نفس یکی از مهم‌ترین مباحث علم‌النفس فلسفی است که به بررسی قوای طبیعی، حیوانی و انسانی نفس می‌پردازد. علم‌النفس علاوه بر قوای نفس دارای مباحثی چون حدوث و قدم نفس، رابطه نفس با بدن، مادی و مجرد بودن نفس و ... نیز هست که در این کتاب تلاش شده است به این مباحث پرداخته نشود.

در فصل مزاج‌شناسی به دلیل اهمیت این بحث، به کتب طبی، اخلاقی، عرفانی و کیمیائی مراجعه و نظرات علمای هر یک از این علوم در بحث مزاج با دسته‌بندی و تبویب، ارائه شده است. بحث اقلیم (آب‌وهوا) و تأثیر آن در روحیات افراد یک منطقه از دیگر فصول کتاب است. در پایان به بحث فراست و چگونگی دلالت آن بر روحیات و اخلاقیات هر فرد پرداخته‌شده است. در علم فراست از سه منبع فراست افلاطون، عقیلی خراسانی و صاحب کتاب نفائس الفنون استفاده شده است.

خواندن کتاب استعدادیابی در حکمت اسلامی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حکمت و فلسفهٔ اسلامی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب استعدادیابی در حکمت اسلامی

«همواره یکی از روش‌های ارزیابی یک نظریه شناخت و بررسی مبانی آن می‌باشد. نظریه استعداد شناسی در حکمت اسلامی بر اساس مزاج‌شناسی، محیط جغرافیایی و فراست و ... مبتنی بر مبانی است که در کتب حکمای مسلمان ذکر شده است؛ برخی از این مبانی در طبیعیات و برخی دیگر در علم النفس و سایر بخش‌های فلسفه اسلامی بیان شده است.

نفس شناسی یا علم‌النفس یکی از مهم‌ترین بخش‌های حکمت اسلامی است. موضوع این علم، نفسِ انسانی و ملحقات آن است. موضوعاتی مانند تعریف نفس، تجرد نفس، قوای نفس، حدوث نفس، جاودانگی نفس و ارتباط نفس با بدن از جمله مباحث علم‌النفس می‌باشد. از میان مباحث علم‌النفس برخی به جنبه تجردی و حقیقت نفس مربوط می‌شود و برخی مباحث ناظر به قوای نفس و رابطهٔ آن با بدن است. موضوعاتی که در این کتاب بیشتر به آن پرداخته‌شده است ناظر به بُعد بدنی انسان، آلات و قوای نفس و کارکرد این آلات می‌باشد. سوالاتی که در علم النفس مطرح می‌شود در زیر آمده است که در این فصل به برخی از آن‌ها پاسخ داده می‌شود:

نفس چیست؟ آیا نفس واحد است یا متکثر؟ مراد از قوای نفس چیست؟ دلیل تعدّد قوا و وحدت نفس چیست؟ نفس انسانی چگونه شکل می‌گیرد؟ قوای نفس چه هستند و منفعت آن‌ها چیست؟ رابطه نفس با بدن چگونه است؟ قوای نباتی، حیوانی و انسانی چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟ و ... .

همچنین در مباحث علم‌النفس به مسائل ذیل که معمولاً در روانشناسی جدید نیز مطرح شده است، پرداخته می‌شود:

چرا انسان گاهی شاد و گاهی ناراحت است؟ از امری خندان و از دیگری گریان است؟ شادی چیست؟ اندوه چیست؟ خنده و گریه چیست؟ منشأ ترس و شجاعت چیست؟ چرا هنگام غضب، شادی، غم و ترس رنگ صورت تغییر می‌کند؟ انسان‌ها چگونه مطالبی را به یاد می‌آورند؟ چگونه فراموش می‌کنند؟ حفظ در انسان چگونه صورت می‌گیرد؟ فعالیت ذهن چگونه است؟ وقتی‌که نگاه خود را از اشیاء برمی‌داریم باز هم می‌توانیم اشیائی که در مقابل چشم ما نیستند تخیّل و تصوّر کنیم، این صورت‌ها کجا بایگانی شده‌اند؟ چرا در برخی موارد فردی در ذهن خود چیزی را می‌سازد که در عالم خارج اصلاً وجود ندارد؟ صورت‌هایی (مانند اصوات، مزه‌ها، بوییدنی‌ها و دیدنی‌هایی) که وجود خارجی ندارند، اما ما آن را بالوجدان درک می‌کنیم از کجا آمده‌اند؟ کدام قوهٔ مغزی آن‌ها را ساخته است؟ چرا هنگامی‌که به شیء در حال گردش و پس‌ازآن به شیء ساکن نگاه می‌کنیم، باز هم اشیاء را گردان می‌بینیم؟»