کتاب فضیل عیاض

کتاب فضیل عیاض؛ از رهزنی تا رهروی نوشتهٔ فریدالدین رادمهر است و نشر مرکز آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب فضیل عیاض

فضیل عیاض خراسانی از بزرگ‌ترین صوفیان ایرانی است که نامش در بیشتر کتاب‌های تذکره‌ٔ صوفیان آمده است. فضیل تأثیر بسیار بر نهضت تصوف گذاشت و نکته‌های فراوان درباره‌ٔ خداشناسی گفت. در زهد و اعتکاف و انزوا و دنیاگریزی سرمشق بود و در حضور حاکمان دلیرانه و فاش سخن می‌گفت. از نخستین محدثان به شمار می‌رود و شیعه و سنی هردو او را معتبر می‌شمارند. جالب آنکه او در آغاز زندگی راهزن و دزد بود و در اثر واقعه‌ای متنبه شد و توبه کرد.

این کتاب نخستین اثر مستقلی است که در باب زندگی و افکار و آثار این عارف شهیر منتشر می‌شود.

خواندن کتاب فضیل عیاض را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزهٔ تصوف و عرفان ایرانی‌اسلامی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب فضیل عیاض

«اگر اختیارم دهند میان آنکه چون سگ زندگی کنم و چون سگ بمیرم و یا آنکه روز رستخیز را نبینم، البته ترجیح می‌دادم که چون سگ زندگی کنم و چون سگ بمیرم تا آنکه یوم رستخیز را ببینم.

قسم به خداوند، اینکه خاک باشم و یا بی‌ارزش شوم، نزدم من بسیار بهتر از آن است که در کشتارگاه فرازنه‌ترین مردم روزگار امروز قرار گیرم. آنچه مرا شاد می‌کند این است که، به حقیقت امر، معرفت یابم، معرفتی درست حتّی اگر عقل خویش از دست دهم. و اگر ساکنان آسمان و زمین بخواهند که خاک پست باشند، دو چندانی که خواستند به ایشان داده خواهد شد، و اگر همه ساکنان زمین، از جنّ و پری گرفته تا آن پرنده‌ای که در هواست و آن وحشی که در بیابان است و آن ماهی که در دریاست، بشناسند آن کسی را که به سوی او می‌روند، البته اندوهگین می‌شوند و خواهند گریست و من اینک در این حالم. پس تو از مرگ می‌ترسی و مرگ را می‌فهم، اگر خبرم دهی که از مرگ نمی‌ترسی، از تو نخواهم پذیرفت و اگر از مرگ می‌ترسی، بدان که خوراک و شراب و یا چیزی در این دنیا، ترا نفعی نمی‌بخشد. و اضافه کرد، حضرت داود از خدایش خواست که در قلب او منزلت خوف را قرار دهد و خدایش چنین کرد. قلب داود تاب نیاورد و عقل از دست داد، حتّی نماز نمی‌گزارد و از چیزی بهره نمی‌برد. خداوند به او فرمود آیا دوست داری که در این مقام بمانی یا آنکه به همان حال سابق برگردی؟ جواب داد، مرا به همان وضع سابق برگردان و خداوند او را به همان حال نخستین بازگرداند و عقلش را به او پس داد. (ترجمه بخشی از آن از زبان عطّار:) به جامه نرم و طعام خوش لذّت مگیرید که فردا لذّت آن جامه و آن طعام نباشد.

دوست خدای بسنده است و مؤنسش قرآن و پنددهنده مرگ. و کافی است علم برای ترس از خدا و جهل برای غرور در برابر او و خدای را به دوستی بگیر و جانب خلق را فروگذار.

(ترجمه و تفسیر:) دیگر از استادان شیخ ابو زرعه عبدالسلم بن القاسم شیرازی بود رحمة‌اللّه علیه، شیخ مرشد قدّس اللّه روحه العزیز روایت کند از وی باسناد صحیح از فضیل بن عیاض قدّس اللّه سرّه که گفت تمام است خدای تعالی به دوستی گرفتن و تمام است قرآن به مونسی گرفتن و تمام است مرگ را به واعظی گرفتن یعنی هیچ پند بهتر از مرگ نباشد بنگرد که پس از مرگ دیگران با معلومات ایشان که به هزار زحمت و مشقّت حاصل کرده‌اند و از خدای غافل بوده‌اند وارثان چه فتنه‌ها می‌کنند بدان پند گیرد پس بر تو باد که خدای تعالی به دوستی و یاری فراگیری و خلق را به کلّی فرو گذاری.

تو از مرگ می‌ترسی؟ اگر بگوئی از مرگ می‌ترسی، باور نخواهم کرد زیرا اگر از مرگ در اندیشه بودی، از خورد و خوراک می‌افتادی و به دنیا دل خوش نمی‌داشتی، که اگر درست مرگ را می‌شناختی، همسر نمی‌گزیدی و فرزند نمی‌خواستی، و افزود: آنچه مرا شاد می‌سازد، این است که این مقام را به حقیقت می‌شناختم حتّی اگر عقل خویش را از دست دهم و از دنیا بهره‌ای نبرم.

فضیل به مردی نگاه کرد که علامت پیری در محاسنش پیدا بود، بدو گفت از خدا بترس زیرا موت نزدیک است و نشانه‌های خود را در تو به کار گرفته است.»