کتاب گروه داری و حلقه های تربیتی

کتاب گروه داری و حلقه های تربیتی نوشته و پژوهش امیر محزونیه است و نشر آرما آن را منتشر کرده است. این کتاب نگاهی ویژه به مراکز فرهنگی اصفهان دارد.

درباره کتاب گروه داری و حلقه های تربیتی

سال‌ها از انقلاب اسلامی گذشت تا اینکه عده‌ای از فعالان فرهنگی و تربیتی به این نتیجه رسیدند که الگوی آموزش‌وپرورش در حیطۀ پرورش موفق عمل نمی‌کند و نمی‌تواند انسان تربیت کند. همین موضوع باعث شد برای پرکردن این خلأ تلاش‌هایی انجام گیرد. در کل کشور، حرکت‌هایی شکل گرفت که اغلب به‌هم ارتباطی نداشتند و هرکس بنا به تجربه و موقعیت خود اقدامی انجام داد؛ یکی مدرسه ساخت و یکی به فعالیت‌های تربیتی ذیل نهادهای دینی مانند مساجد مشغول شد.

در شهر اصفهان اما تجربۀ جدیدی اتفاق افتاد که سرمنشأ حرکت و جریانی در کل شهر اصفهان شد و آن هم ایجاد مراکز فرهنگی و تربیتی بود که هرچند، بعدها کارکردهای بیشتری پیدا کرد، در ابتدا با اهداف تربیتی برای دانش‌آموزان به‌وجود آمد. این جریان در ابتدا، زمان وزارت علی‌اکبر پرورش در تعدادی از دبیرستان‌های شهر اصفهان در قالب انجمن‌اسلامی فعال شده بود؛ اما با دست‌به‌دست‌شدن‌های سیاسی و تغییراتی که صورت گرفت، این فعالیت‌ها به بیرون از آموزش‌وپرورش منتقل شد.

دولت‌ها عوض می‌شد و متعاقب آن، سیاست‌های آموزش‌وپرورش هم تغییر می‌کرد و نمی‌شد در مدارس و حتی تحت عناوینی مانند انجمن‌های اسلامی بنایی مطمئن و پایدار ساخت. این موضوع در کنار تجربه‌هایی که در فعالیت شاخۀ دانش‌آموزی حزب جمهوری اسلامی به‌دست آمده بود، باعث ایجاد تشکل‌هایی مردمی شد. این تشکل‌ها می‌خواستند خارج از تمام چارچوب‌های رسمی به فعالیت بپردازند.

فعالیت‌های تحت‌نظر آموزش‌وپرورش تجربه‌ای شده بود که فعالان فرهنگی متوجه شوند نباید به الگوها و چارچوب‌های رسمی امید داشت و خانه‌ای روی آب بنا نهاد! همین شد که حرکت جدید در هیچ‌کدام از اشکال رسمی فعالیت‌های فرهنگی آن زمان مانند کانون‌های فرهنگی و... نگنجید. مراکز و مجموعه‌های فرهنگی از همین جا شکل گرفتند. این مراکز بستر اصلی فعالیت‌های خود را تربیت قرار دادند؛ مسئله‌ای که حلقۀ فراموش‌شدۀ تمام نهادهای رسمی فرهنگی و آموزشی کشور بود.

البته این مراکز فعالیت‌های دیگری هم داشتند و بعضی از آن‌ها به برگزاری رویدادهای مذهبی مانند محرم یا فاطمیه یا اقدام‌های اجرایی‌تر اقدام کردند. بعضی از آن‌ها هم هیئت‌داری را به‌شکل جدی‌تر دنبال کردند و دغدغه‌های تربیتی خود را در ذیل هیئت تعریف کردند؛ اما همۀ این‌ها با هدف توجه به تربیت بود و حتی همان هیئت‌ها هم با هیئت‌های قدیمی و سنتی تفاوت‌های چشمگیری داشتند.

گروه‌ها و مراکز تربیتی جدید، شکل و قالب فعالیت‌های خودشان را گروه‌داری قرار دادند. گروه‌داری و ایجاد حلقه‌های تربیتی البته تاریخ قدیمی‌تری دارد و بعضی سابقۀ آن را به زمان ائمۀ معصومین و تشکیل حلقه‌های علمی و معرفتی به دور امامان و اصحاب آن‌ها برمی‌گردانند؛ اما در تاریخ معاصر و دست‌کم در شهر اصفهان، می‌توان تاریخ آن را به فعالیت‌های کسانی چون شهید بهشتی و علی‌اکبر پرورش و شهید اژه‌ای رساند که به‌واسطۀ فعالیت آن‌ها حلقه‌هایی برای تربیت افراد انقلابی و مبارزه تشکیل شده بود و پایگاه‌هایی در اصفهان، مانند کانون جهان اسلام نیز محور چنین فعالیت‌هایی بود. اما تبدیل‌شدن آن به یک جریان در اصفهان سال‌ها زمان نیاز داشت.

گروه‌داری کلیدواژۀ تمام فعالیت‌های مراکزی است که با محور تربیت فعالیت می‌کنند. در این شیوه، یک نفر به‌عنوان سرگروه وظیفۀ پشتیبانی حلقه‌ای از دانش‌آموزان را به‌عهده دارد. تمام فعالیت‌های گروه با یکدیگر انجام می‌شود و هویت‌جمعی منحصربه‌فردی برای اعضای گروه به‌دست می‌آید.

سرگروه در این روش، نقش محوری و اصلی را ایفا می‌کند. البته در طول این سال‌ها و با تشکیل مجموعه‌های جدید، تجربه‌های متنوع‌تری در این شیوه به‌وجود آمد و در شکل اجرای آن ابداعاتی ایجاد شد. این تجربه به‌مرور گسترش کیفی و کمی پیدا کرد و مراکز زیادی امروز از این شیوه استفاده می‌کنند. اما به‌رغم این تجربه‌های عملی در این زمینه تقریباً هیچ متن مستند و مکتوبی برای بررسی تجربه‌های تربیتی و شیوه و قالب آن یعنی گروه‌داری به‌طورمشخص‌تر وجود ندارد. همین مسئله انگیزه‌ای شد تا از تعدادی از کسانی که در طول سال‌های گذشته تجربه‌ای عملی در این زمینه داشته‌اند دعوت کنیم تا دربارۀ این شیوۀ تربیتی گفت‌وگو کنیم و از تعدادی نیز خواستیم دربارۀ دریافت‌های خود بنویسند.

طبیعی است که هرکس از زاویۀ متفاوتی به مسئله نگاه کرده است؛ یکی قائل به این است که باید به‌دنبال شیوه‌های جدیدی بود و گروه‌داری دیگر کارکرد گذشتۀ خود را ندارد و یکی دیگر از آن دفاع کرده و نکاتی صرفاً برای ادامۀ آن ذکر کرده است. تنوع نگاه و یک‌دست‌نبودن یکی از اهداف اصلی این پروژه بود تا این شیوۀ تربیتی و مسئلۀ تربیت در مراکز فرهنگی از زوایای مختلفی دیده شود و فرصتی فراهم شود تا ابعاد و تأثیرات مختلف آن موردبررسی قرار گیرد.

قالب این پروژه را یادداشت و مصاحبه انتخاب کردیم تا به تجربه و دریافت‌های شخصی نزدیک‌تر باشد. در بخش یادداشت، از نویسنده‌ها خواستیم مقاله ننویسند و از ارجاع به حرف‌های دیگران بپرهیزند و تنها از نتیجۀ دریافت‌های شخصی خود بگویند و البته که یادداشت از بهترین قالب‌ها برای بیان تجربیات شخصی است. در بخش مصاحبه هم سعی کردیم با کسانی گفت‌وگو کنیم که تجربیات متفاوتی در حوزۀ تربیت و گروه‌داری دارند. به‌رغم پیگیری‌های زیاد نتوانستیم با تعدادی گفت‌وگو کنیم؛ اما سعی کردیم در تجربیات و تکثر مصاحبه‌های انجام‌شده، تنوع را لحاظ کنیم. در این گفت‌وگوها برخی از تجربیات سال‌های قبل خود گفتند و بعضی دیگر نیز از تجربیاتی گفتند که امروز هم درگیر آن هستند.

اصفهان به ادعای فعالان تربیتی در حوزۀ تربیتی و گروه‌داری به‌دلیل سیر تاریخی که پیش‌تر ذکر کردیم، تجربۀ منحصربه‌فردی دارد؛ ولی شاید ضعف اصفهانی‌ها در مکتوب‌کردن آن‌ها تا به حال مانع از این شده است که این تجربیات تبدیل به علم و نظریه شود و به محافل آکادمیک و علمی و همچنین به شهرهای دیگر ایران منتقل شود. این اولین تلاش برای مکتوب‌کردن درس‌ها و تجربیات تربیتی در اصفهان و تلاش برای عمومی‌ترکردن آن است. 

خواندن کتاب گروه داری و حلقه های تربیتی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به کسانی که می‌خواهند دربارهٔ تاریخچهٔ حلقه‌های تربیتی اصفهان بیشتر بدانند پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب گروه داری و حلقه های تربیتی

«فرایند جذب مجموعه از مسیرهایی نظیر ورود به مدارس منطقه و تبلیغ در آن‌ها، هیئت‌های محرم، برنامه‌های تابستانه یا تبلیغات و فراخوان عمومی در محله و شهر ممکن است. متربی از بدو ورود به مجموعۀ تربیتمحور با سیر کامل تربیتی خود در طول هفت سال آینده آشنا میشود. برنامۀ تربیتی جامع باید شامل موضوعات مختلف معرفتی، تربیتی، مهارتی و بصیرتی باشد و ناظر به جسم و روح متربیان طراحی شود و استعدادهای فردی در آن لحاظ گردد و از بسترها و ابزارهای مختلفی نظیر آموزش مستقیم، هیئت، حلقۀ بحث، اردو، بازی، ورزش، بازدید، کتاب‌خوانی، وعظ، پژوهش، مسابقه و... در آن بهره گرفت.»