کتاب تحلیل عوامل گرایش به دین از نگاه قرآن و عهدین

کتاب تحلیل عوامل گرایش به دین از نگاه قرآن و عهدین و پاسخگویی به شبهات نوشتهٔ شهلا نوری است و انتشارات نظری آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب تحلیل عوامل گرایش به دین از نگاه قرآن و عهدین

یکی از مهم‌ترین خواسته‌های ذاتی و نشئت‌گرفته از سرشت انسانی، خداباوری، خداجویی و تکیه بر مبدأ آفرینش و پذیرش برنامه‌هایی است که پروردگارش برای او ترسیم کرده است. بدین معنا که فقط گرایش به خدا فطری نیست؛ بلکه همهٔ دین و از جمله بایدها و نبایدهای اخلاقی حتی شریعت و احکامی که خداوند آن را برای انسان انشا و ابلاغ کرده نیز فطری است؛ چراکه این احکام و دستورها مبتنی بر مصالح و استعداد‌ها و نیازهای واقعی و خلقتیِ انسان و ابزاری برای تعالی او است؛ بدین سبب، قرآن پذیرش دین را بازگشت به فطرت انسانی و اقتضای آفرینش او معرفی می‌کند؛ آفرینشی که تغییر ناپذیر است: «پس روی خود را با گرایش تمام به حقّ، به سوی این دین کن، با همان سرشتی که خدا مردم را بر آن سرشته است. آفرینش خدای تغییرپذیر نیست. این است همان دین پایدار، ولی بیشتر مردم نمی‌دانند.»

علامه طباطبایی بعد از آنکه دین را روش زندگی و راه رسیدن انسان به سعادت می‌داند، آفرینش انسان را به گونه‌ای معرفی می‌کند که زمینه‌ها و ابزار سلوک به سوی این سعادت در وجود اوست. در بیانی در معنای فطری‌بودن دین مطالب ارزشمندی را بیان کرده، چنین نتیجه‌ می‌گیرد که لازم است دین با اقتضاها و آفرینش انسان هماهنگی داشته باشد و تشریع بر فطرت و تکوین انطباق داشته باشد. لقاء‌الله، هدف، و دین، راه رسیدن به هدف است و قرآن هر دو را فطری و برخاسته از نهاد انسان می‌داند، نه تحمیل از بیرون. هم گرایش و طلب خدا در سرشت آدمی نهاده شده و هم تبعیت و پیمودن راهی که او را به مقصود می‌رساند، خدا آفرینش همهٔ مردم اعم از مسلمان و یهودی و مسیحی و... را هماهنگ و هم‌سنگ با دین حنیف آفریده و تشریع و تکوین او یک مقصود و هدف را دنبال می‌کنند و وحدت دارند. البته باید گفت که فطری‌بودن دین و گرایش به خدا به این معنا نیست که انسان، خدا را با همهٔ صفات و شریعتش به تفصیل می‌شناسد و در عمل تسیلم و پایبند آن است؛ بلکه به این معناست که اقتضا و ریشهٔ گرایش به خدا و مبدأ و نیاز به روشی که او را به مقصد برساند، در وجود انسان و آفرینش او قرار دارد؛ اما از آنجا که انسان یک‌بُعدی نیست و افزون بر فطرت و عقل، دارای غرایز و جاذبه‌های معارض و مخالفی است و با توجه به اینکه احتمال دارد امور فطری تحت تأثیر عوامل بیرون و خاصی مورد غفلت و نسیان قرار گیرد یا به انحراف کشیده شود و در مصداق، مطلوب غیر واقعی را برگزیند، لازم است فطرت او هدایت، شکوفا و رشد داده شود.

علاقه‌های فطری و گرایش‌های درونی به تنبُّه و توجه نیاز دارند و انبیاء الهیِ چون حضرت موسی و حضرت عیسی (ع) و حضرت محمد (ص)، حکم بیدار کنندة فطرت و شکوفا سازنده آن را دارند. با این بیان این سؤال مطرح می‌شود که چه عوامل و مشخصه‌هایی در رفتار و عمل ۳ پیامبر الهی (حضرت موسی و حضرت عیسی (ع) و پیامبر بزرگ اسلام (ص)) در دین‌دارکردن و پایبندکردن مردم به محتوای دینی که به طور فطری همه انسان‌ها بدان گرایش دارند، از نگاه قرآن و عهدین وجود دارد؟

نویسنده برای پاسخ‌دادن به این سؤال مهم در این کتاب تلاش دارد طی ۴ فصل، موضوع عوامل گرایش به دین را از نگاه قرآن و عهدین به صورت تطبیقی و مقایسه‌ای مورد مطالعه و بررسی قرار دهد و به شبهات مهم آن پاسخ گوید.

بدین ترتیب در فصل اول به کلیات بحث وتوضیح مؤلفه‌هایی نظیر مفهوم‌شناسی واژه‌های دین، قرآن و عهدین، بررسی‌ آثار دیگران، اهمیت و ضرورت پژوهش، جنبهٔ نوآوری پژوهش و بیان روش پژوهش، پرداخته خواهد شد.

در فصل دوم، فطری‌بودن آموزه‌های دین از نگاه قرآن و عهدین مورد بحث قرار خواهد گرفت. هدف اصلی ما در این فصل، ارائهٔ دلائل و شواهد بر فطری‌بودن آموزه‌های دین از آیات قرآن کریم، عهدین و سایر متون دینی مسلمانان و یهودیان و مسیحیان به صورت تطبیقی و مقایسه‌ای است. 

درفصل سوم، نمونه‌ها و مصادیقی از رفتار‌های ۳ پیامبر بزرگ الهی، حضرت محمد (ص)، حضرت موسی (ع) و حضرت عیسی (ع) که در قرآن و عهدین و سایر متون دینی ادیان سه‌گانه برای شکوفا سازی فطرت بشر ذکر شده، ارائه خواهد شد. 

در فصل چهارم، آرای متفکران غربی که منشأ دین را عواملی غیرفطری و غیر عقلانی دانسته‌اند، بیان خواهد شد. دیدگاه‌های چند تن از فیلسوفان مشهور و دین‌ستیز غربی چون اگوست‌کنت و اسپنسر، برتراند راسل و زیگموند فروید‌‌ که خاستگاه دین را عوامل روان‌شناختی و جامعه‌شناختی پنداشته‌اند، مورد نقد و ارزیابی قرار گیرد و به چند شبههٔ مهم چون ترس، جهل و امیال جنسی که از سوی آن‌ها دربارهٔ خاستگاه دین مطرح شده، پاسخ داده شود.

خواندن کتاب تحلیل عوامل گرایش به دین از نگاه قرآن و عهدین را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به کسانی که می‌خواهند به حوزهٔ دین‌داری و گرایش‌ به دین از منظر قرآن و انجیل و تورات بنگرند پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب تحلیل عوامل گرایش به دین از نگاه قرآن و عهدین

«با دو رویکرد می‌توان به دین نظر کرد. در یک رویکرد، نگاه ما به دین این‌گونه است که دین از جانب پروردگار عالمیان توسط انبیاء الهی برای مردم عرضه شده است. مطابق این نظر، دین مجموعه آموزه‌هایی است که از وحی نشأت گرفته و پیامبران آنرا از طریق وحی الهی دریافت کرده، و به مردم ابلاغ کرده‌اند. در رویکرد دوم، با این دید به دین نظر می‌شود که؛ دین که منشأ آن وحی الهی است، و آموزه‌هایی را به عنوان معارف دین، اخلاق، احکام و قوانین برای بشر عرضه می‌دارد، آیا تنها وحیانی بودن دین موجب شده، تا انسان در اعتقاد و عمل به برنامه‌های دین تن بدهد. یا اینکه میل و خواسته قلبی انسان او را به پذیرش دین واداشته است.

اساساً قبل از عرضه دین از طریق وحی، چه عاملی او را به جستجوگری خدا وادار کرد. آیا قبل از آنکه دین از طریق وحی برای بشر فرستاده شود، اصل وجود انسان طالب و خواستار آن نبوده است؟ و آیا مجموع تعالیم دین که راهی را برای اعتقاد و فکر و عمل انسان ارائه می‌دهد، مبنایی در ساختار وجودی و خلقتی انسان ندارد؟ آیا بشر در اصل وجود و خلقت خود و در سرشت ونهادش به دین بی‌توجه است و هیچ‌گونه میل و گرایشی نسبت به آن ندارد؟

آیا آنچه را که انبیاء با عنوان دین برای بشر آورده‌اند، عقل و فکر خدادادی انسان‌ها آنرا نمی‌پذیرد؟ آیا انسان از درون و دل و قلب خود تمایلی به خدا و دین ندارد؟ اگر پاسخ منفی است پس چگونه ابراهیم ها تا پای جان برای وفاداری و اعتقاد به دین ایستادند؟ چرا ابراهیم حتی یگانه فرزندش را به قربانگاه برد؟ چرا در طول تاریخ انسان‌ها جان خود را نثار دین کردند؟ این همه رشادت‌ها و ایثارگری‌ها برای چیست؟ آیا فقط عامل بیرونی وحی آنها را به چنین جان فشانی‌هایی در راه دین کشانده است؟ یا اینکه عهد و پیمان فطری و میثاق‌های فطرت عاملی اصلی روی آوری بشر به دین شده است، «أَوْفُوا بِعَهْدی» وچون انسان‌ها آموزه‌های دینی را در اصول و فروع، در اعتقاد و عمل، اقتضای سرشت و ذات و آفرینش خود یافتند، پذیرای برنامه‌های دین شدند، «فَأَقِمْ وَجْهَک لِلدِّینِ حَنِیفًا فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیهْا» و در این میان نقش پیامبران نقش باغبانی است که گلی را پرورش دهد که در خود گل استعداد گل شدن وجود دارد. همین طور توانایی و استعداد پذیرش دین و آموزه‌های آن در نهاد و سرشت و آفرینش همه انسان‌ها چه یهودی، چه مسیحی و چه مسلمان، وجود دارد و انبیاء آمده‌اند تا آنها را شکوفا سازند.

در اینجا سؤال مهم این است که؛ چه دلائل و شواهدی بر فطری بودن دین، در قرآن و عهدین و جود دارد؟ سؤال‌های دیگری که در این راستای مطرح می‌شود این است که عهد و پیمان الهی که در قرآن و عهدین و جود دارد چه نقشی در گرایش انسان‌ها به دین دارند؟ دین حق کدام است؟ از این‌رو، هدف ما در این فصل پاسخ دادن به این سؤال‌ها است.»