کتاب در تکاپوی مدنیت ایرانی

کتاب در تکاپوی مدنیت ایرانی نوشتهٔ علی برزگر است و انتشارات ژرف آن را منتشر کرده است. این کتاب تلاش جامعهٔ ایران برای رسیدن به مدنیت را در طول تاریخ بررسی می‌کند.

درباره کتاب در تکاپوی مدنیت ایرانی

جنبش‌های سیاسی که در سه قرن گذشته در اروپا پدید آمده‌اند، به دنبال دوران رنسانس و روشنگرایی بوده‌اند که در آن‌ها نیاز فرد به آزادی و بالندگی توانایی‌هایش افزایش یافته است. درانقلاب‌های انگلستان، فرانسه و آمریکا در قرارداد اجتماعی زیربنای میثاق میان ملت و دولت قرار گرفته است. در جامعهٔ نوین مشروعیت حکومت نه داشتن انحصار قدرت از سوی دولت بلکه شرکت ملت در ادارهٔ حکومت از راه نهادهای برگزیدهٔ مردمی از راه مجلس‌های برگزیدهٔ مردمی است. از این رو، همان‌گونه که نه‌تنها در فرانسه دولت‌هایی همانند لویی چهاردهم پشتیبان‌های خود را از دست می‌دهند ایران نیز دیگر جایی برای پادشاهی سلطان صاحبقران نداشت. جنبشی که در ایران از واپسین روزهای جنگ‌های ایران و روس فراز گرفته بود و رهبران آن‌ها قائم مقام فراهانی و میرزا تقی خان امیرکبیر برای آن جان باختند.  پس از دوران پادشاهی محمد شاه و ناصرالدین شاه به جنبش مشروطه انجامید. جنبش مشروطه به قانون اساسی و استقرار دولت برگزیده مجلس شورای ملی انجامید؛ اما پایانی بود بر استبداد حکومتی و به‌تصویب‌رساندن قانون اساسی و منشور حقوق بشری که آزادی‌هایی را برای همه ایرانیان تضمین می‌کرد. این در واقع نخستین تلاش ملت ایران برای برقراری جامعه مدنی بود. 

 در قراردادی که در سال ۱۹۰۶ میلادی میان دولت بریتانیا و دولت روس بسته شد برای پیشگیری از استقرار دولت مستقل و دموکراتیک ایران میان این دو دولت تقسیم شده و از داشتن یک دولت دموکراتیک و ارتش ملی محروم شد؛ اما داشتن یک دولت دموکراتیک و مستقل همواره به عنوان یک هدف باقی ماند. پس از پایان جنگ اول جهانی و خطر برآمدن حکومت کمونیستی در روسیه، بریتانیا که منافع دولت بریتانیا را در خطر می‌دید با انجام یک کودتا به رهبری سید ضیاء الدین طباطبایی و رضاخان میر پنج، دولت احمد شاه قاجار را برانداخت و دولتی دیکتاتوری روی کار آورد که نهادهای مشروطه مانند مجلس شورای ملی، دادگاه‌ها و آزادی‌های مدنی که برآمده از جنبش مشروطه بود را برچید و استبداد پهلوی به‌صورت کامل استقرار یافت. اما با برآمدن حزب نازی و جنگ جهانی دوم، باز با همسویی آتحاد شوروی و بریتانیا رضاشاه نیز از ایران تبعید شد و قدرت‌های او فرو ریخت. پس از آین چون دولت‌های متفقین آمریکا، بریتانیا و شوروی نیاز داشتند که در ایران بساط استبداد برچیده شود و ایران همانند گذشته در دامنه قدرت منافع مشترک باقی بماند. اما آزادی احزاب تا اندازه‌ای پدید آمدند و نیروهای ملی فرصت یافتند تا برای رسیدن به منافع ملی تلاش کنند. از جمله منابع بزرگ ایران معادن نفت بودند. دراین زمینه نخست اتحاد شوروی که نیروهای آنان مناطق شمال ایران را در اشغال خود کوشید تا با درخواست امتیاز نفت شمال منافع خود را در این بخش با گروگرفتن این نواحی تضمین کند. آمریکا نیز نخست تلاش کرد که با دادن پیشنهادهای بهتری از انگلیس نفت ایران را در اختیار بگیرد. نیروهای ملی که ماندن منابع نفت ایران از سوی هر سه دولت را به زیان کشور می دیدند در جنبشی پر شور به رهبری دکتر محمد مصدق قانون ملی‌کردن صنعت نفت را از تصویب مجلس گذراند و نفت را ملی کردند. اما دولت‌های انگلیس و آمریکا در کودتایی مشترک که از سوی سازمان‌های اطلاعاتی آنان با بهره‌گیری از اوباش مزدور دولت مصدق را برانداختند و از این راه کشور ایران بار دیگر از داشتن جامعه مدنی و دولتی دموکراتیک ناکام ماند.

خواندن کتاب در تکاپوی مدنیت ایرانی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران حوزه‌های علوم سیاسی و تاریخ ایران و جامعه‌شناسی پیشنهاد می‌کنیم.