کتاب نقش ادیان و مذاهب در حکومت های ایران (از مادها تا پهلوی)

کتاب نقش ادیان و مذاهب در حکومت های ایران (از مادها تا پهلوی) نوشتهٔ سیدجلال حسینی است و موسسه آموزشی تالیفی ارشدان آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب نقش ادیان و مذاهب در حکومت های ایران (از مادها تا پهلوی)

مفهوم دین یکی از تاثیرگذارترین مفاهیم در سیاست‌های راهبردی حکومت‌های ایران بود. در دوره مادها (حدود ۶۷۸ تا حدود ۵۴۹ پیش از میلاد) هخامنشیان (۵۵۰ تا ۳۳۰ پیش از میلاد) هنوز ادیان در عموم مردم نفوذ نداشتند و طبعا سازمان حکومتی دین رسمی نداشت. از مادها اطلاعات زیادی در دست نیست؛ ولی شاهنشاهان هخامنشی به خداوند و یاری و تأیید خداوند با نام‌های مختلف اعتقاد داشتند؛ داریوش هخامنشی در کتبیبه بیستون، حکومت و پیروزی‌های خود را نتیجه اراده خدای بزرگ (اهورامزدا) دانسته است؛ اما در عصر هخامنشی مذهبی رسمی در سازمان حکومتی وجود نداشت؛ اظهار نظر در مورد اینکه آئین زرتشت در دوره هخامنشیان عمومیت یافت نیز مورد تردید است.

پس از هخامنشیان، سلوکیان (۲۴۷-۳۳۰ پیش از میلاد) به حکومت ایران رسیدند؛ در دوره سلوکیان آئین هلنی یونانی، بودائی، آئین بابلی و زرتشتی رواج داشت. اشکانیان جانشینان سلوکیان بودند و حکومت طولانی آنها از سال ۲۴۷ پیش از میلاد تا ۲۲۴ میلادی ادامه یافت؛ اشکانیان حکومتی سکولار بودند و نوع حکومت ملوک‌الطوایفی آنها فرصتی برای دین رسمی باقی نگذاشت؛ اشکانیان برای توسعه هیچ دینی نکوشیدند و درگیری دینی و مذهبی نداشتند.

پس از اشکانیان؛ ساسانیان (۲۲۴ تا ۶۴۲ میلادی) به حکومت رسیدند؛ ساسانیان نخستین حکومت دینی تاریخ ایران هستند. ساسان، جدّ بزرگ ساسانیان، هیربَد آتشکده اَناهیتا در استخر پارس بود. در دوره ساسانیان «مانی و مزدک» دو دین جدید عرضه کردند و از سوی ساسانیان سرکوب شدند. ساسانیان با یاری جستن از آئین زرتشت به قدرت رسیدند و با ظهور دینی جدید بنام اسلام از قدرت کنار گذاشته شدند.

با تصرف ایران توسط مسلمانان درگیری دینی و مذهبی ادامه یافت؛ طاهریان (۲۰۶ تا ۲۵۹ ق) و سامانیان (۲۶۱ تا ۳۹۵ ق) در مذهب با خلفای عباسی هماهنگ بودند و بارها با علویان جنگیدند. در دوره صفاریان (۲۶۵ تا ۲۸۷ ق) نخستین تلاش برای تصرف بغداد و به زیرکشیدن خلیفه عباسی از سوی یعقوب لیث انجام شد؛ ولی بی‌نتیجه بود؛ یعقوب با تشیع و تسنن جنگید و نگاه ملی به حکومت داشت. آل بویه (۳۲۲ تا ۴۴۸ ق) شیعه مذهب انتقام تصرف ایران توسط اعراب را گرفتند و با تصرف دارالخلافه بغداد در سال ۳۳۴ ق، به قدرت خلفا در ایران پایان دادند؛ آل بویه در ترویج شعائر شیعه کوشیدند و شعائر امروز شیعه یادگار دوره فرمانروائی آنهاست. غزنویان (۳۵۱ تا ۵۸۲ ق) در دوره سلطان محمود به بهانه «غزو و جهاد» در هند کشتار براه انداختند و غارت کردند و اسیر گرفتند و در امور مذهبی تابع خلفای بغداد بودند.

پس از آل بویه نوبت به سلجوقیان (۴۲۹ تا ۵۹۰ ق) رسید که با اسماعیلیان نزاری درگیر بودند و علیرغم داشتن مذهب مشترک با خلیفه عباسی؛ بغداد را تصرف کردند و به خلفا اجازه دخالت در قلمرو خود ندادند و خلفا در شرایطی نبودند که بتوانند مقاومت کنند. خوارزمشاهیان (۴۷۰ تا ۶۱۷ ق) پس از سلجوقیان حاکم شدند و برای براندازی خلافت عباسی آئین اعتزالی با گرایش به شیعه اختیار کردند؛ ولی گرفتار حمله مغول شدند. حکومت مغول تا سال ۶۵۴ ق و تصرف بغداد و انقراض خلافت عباسی نسبت به ادیان تسامح داشت ولی پس از هلاکو و تشکیل سلسله ایلخانی، ایلخانان به دین علاقمند شدند؛ تا جایی که در مذاهب اسلامی مدعی بودند.

با مرگ ایلخان ابوسعید در سال ۷۳۶ ق، سلسله مغولان ایران به پایان راه رسید و در فاصله پایان حکومت مغول تا ظهور تیمور، حکومت‌هایی مانند چوپانیان و جلایریان و تعداد زیادی حکومت‌های محلی مانند مظفریان، آل اینجو، سادات مرعشی مازندران، سادات کیائی گیلان و... به قدرت رسیدند. حکومت تیموریان (۷۷۱ تا ۹۰۳ ق) عمده حکومتی بود که پس از ایلخانان تشکیل شد. حکومت تیمور بر مبنای تسنن بود ولی برای استفاده از شیعیان، نسبت به شیعیان تسامح داشت و شیعیان در سپاه تیمور حضور داشتند. پس از تیموریان، قراقویونلوهای شیعه مذهب (۸۰۷ تا ۸۷۲ ق) حاکم شدند و پس از آنها آق قویونلوهای (۸۷۲ تا ۹۰۷ ق) اهل تسنن، صفویان (۹۰۷ تا ۱۱۳۵ ق) با کنارزدن آق قویونلوها مذهب تشیع را در ایران رسمیت بخشیدند.

جانشینان صفویان (غلزائی‌ها) متعصب بودند و شیعیان دوره آنها را در سخت‌ترین شرایط سپری کردند؛ نادرشاه، غلزائی‌ها را اخراج کرد و خود مذهبی جدید بنام «شیعه جعفری» ساخت و شعائر شیعه عصر صفوی را کنار گذاشت. پس از افشاریان (۱۱۴۸ تا ۱۱۶۱ ق) زندیه (۱۱۶۳ تا ۱۲۰۹ ق) به قدرت رسید و مذهب را به تشیع رایج عصر صفوی بازگرداند و جانشین زندیه، قاجارها (۱۲۰۹ تا ۱۳۴۵ ق) بودند و به استتنای محمدشاه، سایر پادشاهان قاجار پایبند به شعائر عصر صفوی بودند.

جانشین قاجار، سلسله پهلوی (۱۳۰۴ تا ۱۳۵۷) بود؛ رضا شاه تلاش کرد شعائر شیعه را محدود کند؛ ولی در عصر محمدرضاشاه شرایط عادی شد و آخرین شاه ایران در اختلاف با روحانیون شیعه از ایران رانده شد.   

در این کتاب به صورت کامل و با جزئیات دربارهٔ تمامی این دوره‌ها می‌خوانید.

خواندن کتاب نقش ادیان و مذاهب در حکومت های ایران (از مادها تا پهلوی) را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به تمام دوستداران کتاب‌های تاریخی و پژوهشگران تاریخ دین پیشنهاد می‌کنیم.