کتاب درآمدی بر جهان بینی اسلامی

طلاب و دانشجویان کلام اسلامی

 بخشی از کتاب درآمدی بر جهان بینی اسلامی

پیشگفتار

به طور کلّی پرسش‌های بنیادین نسبت به مبدأ، مقصود و معاد آفرینشِ انسان و جهان، از جمله مسائل بسیار حیاتی و مهمّ هر انسانی است، که دل در گرو بقاء دارد و به سبب وجود حسّ کنجکاوی ذاتیِ او، به جز لحظات غفلت، حتّی لحظه‌ای او را آرام نمی‌گذارند. و به طور خاص و در عصر حاضر که عصر مدرنیته و پسامدرن نام گرفته است؛ بحران‌های معرفتی، روانی و اخلاقی، به وضوح، تنزّل حیات انسانی به حیات حیوانی و گرفتار در بن‌بست تاریک دنیا و مرگ را، به نمایش گذارده؛ و پوچ‌گرایی و تاریکی اندیشه را سبب شده است.

اما اندیشه‌ اسلامی چنین وضعی را معلول ابتلا به بیماری «دیگرخودپنداری» و جداشدن دست بشر، از دست خالق کریم و مهربان بشر می‌داند؛ و تکنولوژیِ بدون ایدئولوژی را ناتوان از درمان این زخم عمیق برمی‌شمرد. زیرا تنها راه درمان، همانا خودشناسی و خداشناسی، فرجام‌شناسی و راه و راهنماشناسی است؛ که در ضمن گفتارهایی به هر سه مقوله پرداخته خواهد شد.

و در مقدمه لازم به یادآوری است که پاسخ به این گونه پرسش‌های فلسفی، در لابراتوار و آزمایشگاه، به دست نمی‌آید. زیرا روش پژوهش در علوم طبیعی متناسب با مادّیّات و معقولات اولی است؛ اما مفاهیم فوق الذکر بر اساس تعقّل و اندیشه انسان در معقولات ثانیه فلسفی ادراک می‌شوند و علوم طبیعی و تجربی توان نفی و یا اثبات «ماوراء الطبیعه» را ندارند.

سر پیتر مداوار در کتاب اندرز به دانشمند جوان می‌گوید: «محدود بودن توان علم و ناتوانی آن در پاسخ به پرسش‌هایی بنیادی به نخستین و آخرین چیزها روشن می‌شود؛ پرسش‌هایی مانند: همه چیز چگونه آغاز شده است؟ ما همه برای چه اینجا هستیم؟ هدف زندگی چیست؟ که برای پاسخ آن‌ها به فلسفه و دین نیازمندیم.»

فرانسیس کالینز درباره حدود علوم تجربی می‌گوید: «علم در پاسخ به پرسش‌هایی مانند: چرا عالَم به وجود آمده؟ معنای وجود انسانی چیست؟ پس از آن که می‌میریم چه روی می‌دهد؟ ناتوان است.»

آلبرت اینشتاین در کنفرانسی در برلین در۱۹۳۰ میلادی گفت: «حسّ انسانی ما از زیبایی و غریزه‌ی دینی ما، قوه‌ی استدلال را در راه یافتن به والاترین دستاوردها کمک می‌کند و بنیان‌های اخلاق، توسط دین بیان می‌شود و نه علم».

ریچارد فاینمن که برنده جایزه نوبل است نیز با اینشتاین هم عقیده است و اذعان می‌کند: «ارزش‌های اخلاقی خارج از قلمروی علم قرار می‌گیرد».

روزها فکر من این است و همه شب سخنم که چرا غافل از احوال دل خویشتنم

ز کجا آمده‌ام، آمدنم بهر چه بود به کجا می‌روم آخر ننمایی وطنم