کتاب رهیافت هایی از رفتار انسان در جامعه دینی

رهیافت هایی از رفتار انسان در جامعه دینی؛ پرخاشگری و خشونت؛ مدارا و قاطعیت نوشته یحیی سالاری است که در انتشارات اکبرزاده به چاپ رسیده است.

درباره کتاب رهیافت هایی از رفتار انسان در جامعه دینی؛ پرخاشگری و خشونت؛ مدارا و قاطعیت

 قران کریم برای انسان جایگاه رفیعی قایل است. خدای متعال در قرآن کریم فرموده است: ولقد کرمنا نبی آدم و حملنا هم فی البر و البحر و رزقناهم من الطیبات و فضلنا هم علی کثیر ممن خلقنا تفضیلا. یعنی ما فرزندان آدم را بسیار گرامی داشتیم و آنها را بر مرکب برو بحر سوار کردیم و از هر غذای لذید و پاکیزه آنها را روزی دادیم و بر بسیاری از مخلوقات خود برتری و فضیلت بزرگ بخشیدیم.

در آیهٔ دیگری خدای سبحان این عنایت ویژهٔ خویش نسبت به انسان را به اوج رسانیده، فرموده است: واذ قال ربک للملائکه انی جاعل فی الارض خلیفه. یعنی آن زمان را به یاد آور - ای رسول گرامی (ص) - که پروردگارت به ملائکه گفت: من در زمین جانشین خواهم نهاد.

پرواضح است که مقام خلیفه اللهی در زمین، در حقیقت آن جانشینی است که می‌بایست در دنیای زمینی با تسبیح و تقدیس زبانی و وجودیش، نمایانگر خدای سبحان است که مستخلف این خلیفه است باشد یعنی در وجودش، مسمای به اسمای حسنا و متصف به صفات علیای (جمال و جلال) باشد در ذاتش منزه از هر نقصی، و در فعلش مقدس از هر شر و فسادی.

علاوه بر وجود همه این استعدادهای فطری، انسان دارای خصوصیتی ویژه که عبارت از نعمت عقل است می‌باشد و با وجود موهبت اختیارِ انتخاب -‌ آزادی در عرصه انتخاب و عمل - می‌تواند با تشخیص صحیح به عالیترین درجه عزت و از طریق تشخیص نادرست به پائین ترین درجه ذلت دست یابد.

این کتاب به رفتار انسان به عنوان اشرف مخلوقات در جامعه دینی پرداخته و ویژگی های پرخاشگری و خشونت؛ مدارا و قاطعیت را از منظر دینی در انسان بررسی کرده است. معنا و مفهوم خشونت و مراتب آن، معادل های خشونت، زمینه های پرخاشگری و بروز خشونت، کاربردهای رفتار جدی و خشونت بار، بررسی فرضیه‌ها در این زمینه و در هایت جمع‌بندی و نتیجه‌گیری از مباحث عناوین کتاب حاضر‌اند.

خواندن کتاب رهیافت‌هایی از رفتار انسان در جامعه دینی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

 علاقه‌مندان به مباحث دینی به ویژه اخلاق اسلامی

بخشی از کتاب رهیافت هایی از رفتار انسان در جامعه دینی

ترور بعنوان نمادی از خشونت اگر به معنای قتل غافلگیرانه و وحشت آفرین در مورد کسی که جان او محترم است باشد قطعاً حرام و قبیح است اما اگر غافلگیرانه نباشد بلکه با اعلام قبلی و علنی انجام شود مانند جنگ، دیگر عنوان ترور به خود نمی‌گیرد و شرایط خاص خود را دارد.

بدین معنا که اگر جنگ و جهاد با ستمگران و متجاوزان باشد، حکم خداست و جنگهای غیر دینی که با اهداف نفسانی و شیطانی انجام می‌شود مورد تأیید دین و عقل سلیم نبوده و کاری عبس و خانمان سوز است. و اما در مورد مجازات و اجرای حدودِ جرایم و تخلفات افراد مهدور الدم، و مستحق قصاص و مانند آن هم باید از طریق حاکم اسلامی و روال متناسب هر یک انجام شود.

در یکی از آیات نورانی قرآن مفهوم ترور در مورد شیاطین به این ترتیب آمده فرموده است: ولقد جعلنا فی السماء بروجا و زیناها للناظرین. و حفطناها من کل شیطان الرجیم، الامن استرق السمع فاتبعه شهاب مبین.

یعنی ما در آسمان کاخهای بلندی برافراشتیم و برچشم بینایان عالم آن کاخها را به زیب و زیور بیاراستیم و آنرا از دستبرد شیطانِ مردود و رانده شده، محفوظ داشتیم لیکن هر شیطانی که برای سرقت سمع به آسمانها نزدیک شود، تیر شهاب شعله آسمانی او را تعقیب خواهد کرد تا نابود سازد.

استراق سمع به معنای خبرگیری پنهانی است، مانند کسی که در گوشه‌ای پنهان شده، گفتگوی محرمانه دیگران را گوش کند و استراق سمع شیطانها - بطوری که از آیات سورهٔ صافات بر می‌آید - عبارت از این است که شیاطین در صدد بر می‌آیند از گفتگوی ملائکه خبردار شوند.

کلمه شهاب به معنای شعله‌ای است که از آتش بیرون می‌آید. به اجرام روشنی که در جّو دیده می‌شوند از این جهت شهاب گفته می‌شود که گویا ستاره‌ای است که ناگهان از یک نقطه آسمان بیرون آمده، به سرعت می‌رود و پس از لحظه‌ای خاموش می‌شود.

بنابراین ظاهر معنی آیات فوق عبارتست از اینکه: ما در آسمان - بالای زمین - برجها و قصرها که همان منزلهای آفتاب و ماه است، قرار داریم و آنرا برای بینندگان به زینتی بیاراستیم و آن زینت، همان نجوم و کواکب است و نیز ما آسمان را از هر شیطان رانده شده حفظ کردیم و از این جهت حفظ کردیم که شیطانها از آنچه در ملکوت آسمانهاست خبردار نشوند، اما اگر شیطانی برای استراق سمع نزدیک شود، تا گفتگوی ملائکه را دربارهٔ امور غیبی و حوادث آینده و امثال آن بشنود، شهابی مبین او را تعقیب می‌کند و نابود می‌سازد.

ترور اگر به معنای ارعاب و خشونت ورزی غافلگیرانه، و در صورتی که غیر مجاز باشد، خلاف عقل، اخلاق، فطرت و شریعت است و در واقع همان قتل نفس یا ارعاب مردم است که گاهی مصداق محاربه به خود گرفته و در فقه اسلامی مجازات شدیدی دارد.

 قرآن کریم در این خصوص فرموده است:

من قتل نفسا بغیر نفس اوفسادا فی الارض فکانما قتل الناس جمیعا. یعنی هر کس نفسی را بدون حق قصاص و یا بی آنکه فساد و فتنه‌ای در روی زمین کرده باشد، به قتل برساند مثل آنست که همه مردم را کشته است.

در این آیه شریفه دو نوع قتل استثناء شده است یکی قتل بعنوان قصاص که در آیه ۱۷۸ سوره بقره فرموده است: کتب علیکم القصاص فی القتلی و حکم به لزوم چنان قتلی نموده و فرموده: قتل بعنوان قصاص و هر نوع قصاص دیگر نه تنها به منزله قتل همه مردم نیست بلکه مایه حیات جامعه است و دیگری قتل به جرم فساد در زمین است که جزا و مجازات آن در آیه ۳۳ سوره مائده مشخص گردیده است.

اما دلیل اینکه فرمود کشتن یک انسان بدون دو دلیل فوق به منزله کشتن همه انسانهاست بخاطر این است که طبع انسان چنین است که اگر در پی هوا و هوس باشد، قهراً به حسادت و کینه ورزیدن نسبت به دیگر افراد انسان مبتلا می‌شود، کینه و حسدورزی که در اختیار خود او نیست و همین پیروی از هوی او را وادار می‌کند که بر سرنا چیزترین مزیتی که در دیگران مشاهده می‌کند، حسادت ورزیده و چون و چرا کند و بدنبال آن خلقت الهی را به دلخواه خود از بین ببرد یعنی انسانی یا انسانهایی را از سر راه خویش بردارد مانند قتل هابیل بدست قابیل.

پس در می یابیم خشونت مصادیق و معادلهای متعدد ادبی، لغوی، اجتماعی و حقوقی و … دارد. در زبان فارسی هم خشن بودن و زبر بودن در جاهای مختلفی مورد استفاده قرار می گیرد و در زبان عربی نیز به معنای هر رفتاری است که در مقابل نر می یا لینت بکار رود یا در گفتار و رفتار درشت و خالی از لطافت و عطوفت نمود یابد.

گاهی کلمه خشونت در محاورات اجتماعی به معنای برخورد فیزیکی است و به تناسب آثاری که از آن صادر می شود نامها و معادلهای مختلفی به خود می گیرد.

گاهی به معنای قاطعیت و عدم چشم پوشی از خطای خطاکاران و مجرمان و گاهی در جایگاههای دیگر، آنچه مهم است در اینجا مورد توجه قرار گیرد آنست که گاهی افراد کج اندیش برداشتهای ناردستی از این مفهوم می نمایند بعنوان مثال اجرای احکام و حدود الهی رابه معنای نابردباری مذهبی و تحمل ناپذیری فکری معرفی می کنند و در نتیجه اسلام را دین خشنی معرفی می کنند.