کتاب مفتاح التفاسیر

مفتاح‌التفاسیر کتاب دوم از مجموعۀ رشیدیه اثر رشیدالدّین فضل‌اللّه همدانی (در گذشتۀ ۷۱۸ هـ . ق) است که با مقدمه، تحقیق و تصحیح هاشم رجب‌زاده در نشر میراث مکتوب منتشر شده است.

مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب در سال ۱۳۷۲ ش به قصد حمایت از کوشش‌های محققان و مصححان و احیا و انتشار مهمترین آثار مکتوب فرهنگ و تمدن اسلامی و ایرانی با نام «دفتر نشر میراث مکتوب» و با کمک وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تأسیس شد. پس از یک دهه فعالیت، مؤسسه نخست به «مرکز نشر میراث مکتوب» و سپس در سال ۱۳۸۴ ش با دریافت مجوز چهار گروه پژوهشی از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، به «مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب» تغییر نام داد و علاوه بر کار نشر به کار پژوهشی نیز رو آورد.

فعالیت‌های موسسه میراث مکتوب بر تصحیح نسخه‌های خطی فارسی و عربی و تحقیق در متون، پژوهشهای متن شناسی، نسخه‌شناسی و فهرست‌نویسی، میراث‌های مشترک ایران و حوزة ایران فرهنگی، و تاریخ علم متمرکز است.

میراث مکتوب آثار خود را در چند عنوان اصلی و بر اساس موضوع منتشر می کند. در حوزه متون کهن، منشورات مؤسسه به ۱۶ موضوع اصلی تقسیم می شود، از جمله زبان و ادبیات فارسی، علوم و معارف اسلامی، علوم و فنون، تاریخ و جغرافیا، متن‌شناسی، فهرست نسخه‌های خطی، نسخه‌برگردان، رسائل، ارج نامه‌ها، همایش ها و نکوداشت ها و ....

بخش اصلی این آثار به متون فارسی اختصاص دارد. بسیاری از این متون که در سلسله­ ای غیر از زبان و ادبیات فارسی نیز منتشر شده اند، به عنوان یک متن کهن فارسی نیز دارای اهمیت بسیارند.

جدای از این آثار ، میراث مکتوب مجموعه‌ای با عنوان «کارنامۀ دانشوران اسلام و ایران» به چاپ می‌رساند. در این مجموعه متون کهن به قصد استفادۀ جوانان یا کسانی که دانش استفاده از اصل متون کهن را ندارند، تلخیص، ساده‌نویسی و بازنویسی می شود

میراث مکتوب همچنین سه نشریه منتشر می‌کند:

«آینه میراث» که دوفصلنامه است و هر شش ماه یکبار منتشر می شود و «ویژه کتابشناسی، نقد کتاب و اطلاع رسانی در حوزۀ متون» است. «گزارش میراث» که فصلنامه است و به پژوهشهای «حوزۀ نقد و تصحیح متون نسخه شناسی و ایران شناسی» اختصاص دارد و میراث علمی ایران و اسلام که دوفصلنامه است و به «تاریخ علوم و فناوری دورۀ اسلامی» اختصاص دارد

افزون بر این، موسسه میراث مکتوب تا کنون نشست‌های نقد و بررسی متعددی دربارۀ مباحث متن پژوهی و متون کهنِ منتشر شده در مؤسسه با حضور استادان و صاحب نظران برگزار کرده است. همچنین همایش‌هایی را در حوزه ‌های مختلف ادبی و فرهنگی و پژوهشی برگزار یا در برگزاری آنها مشارکت کرده است.

 درباره مفتاح التفاسیر

مفتاح التفاسیر یکی از چند کتاب مجموعه رساله‌های دینی و کلامی رشیدالدین فضل‌اللّه همدانی (متولّد حدود۶۴۵ یا ۶۴۸ و مقتول به سال ۷۱۸ ق.)، طبیب، مورّخ، دیوان‌سالار، و وزیر سه پادشاه سلسلۀ ایلخانی است. سوای جامع التواریخ و کتاب‌ها و مقاله‌های علمی رشیدالدین فضل‌الله، رساله‌های او در مباحث کلام الهی که عمدتاً در مجموعۀ رشیدیه و کتاب بیان‌الحقایق (تصنیف سالهای ۷۰۷-۷۱۱ ق.) گردآورده شده، گنجینه‌ای سرشار از معارف ایرانی و اسلامی و حاوی مباحث فراوان در علوم قرآنی و کلامی است.

مفتاح التفاسیر، کتاب دوم مجموعۀ رشیدیه به دو بخش «اصل» و «ذیل» تقسیم شده است. اصل مشتمل است بر دیباچه و دو قسم. 

قسم اول دارای دو رساله است: یکی در بیان اِعجاز و فصاحت قرآن و معانیِ بی نهایت آن، و دیگر در بیان حال مفسران و اصولی که آنها باید رعایت کنند. قسم دوم این کتاب، در شش رساله به مباحثِ خیر و شرّ، اجر اعمال حسنه و سیّئه و صبر، درازی و کوتاهی عمر، جبر و قدر، تناسخ و حشر، و بیان استعداد و سعادت و طالع نیک و اقبال و دولت و توفیق می پردازد.

 این کتاب یک ذیل هم با عنوان رسالۀ نفایس الافکار دارد.

 خواندن کتاب مفتاح التفاسیر را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

پژوهشگران حوزه کلام اسلامی