کتاب نظریه انتخاب عمومی؛ بررسی انتقادی

کتاب نظریه انتخاب عمومی: بررسی انتقادی مجموعه مقالاتی است که در باب نظریه انتخاب عمومی، که نظریه‌ای اقتصادی سیاسی است و به همت دکتر سیدحسین میرجلیلی، روشنک بزرگی برزی به چاپ رسیده است. 

درباره کتاب نظریه انتخاب عمومی: بررسی انتقادی

نظریه انتخاب عمومی یک نظریه‌ در اقتصاد بخش عمومی و اقتصاد سیاسی است. اگر بخواهیم آن را تعریف می‌کنیم می‌توانیم بگوییم: «بررسی اقتصادی تصمیم گیری غیربازاری» نظریه انتخاب عمومی را می‌توان حاصل کاربرد دانش متعارف اقتصاد در تحلیل سیاست و رفتار سیاست مداران دانست. 

در کتاب نظریه انتخاب عمومی: بررسی انتقادی با نگاهی انتقادی به بررسی این نظریه می‌پردازیم. این کتاب دو بخش دارد: بخش اول شش مقاله دارد که انتخاب عمومی را از نظریه تا کاربرد در اقتصاد ایران مورد بررسی قرار می دهد. بخش دوم کتاب، نقد متون انتخاب عمومی است. در این بخش به ارزیابی انتقادی شش کتابی می‌پردازیم که به زبان فارسی در این زمینه نوشته شده‌اند. 

کتاب نظریه انتخاب عمومی: بررسی انتقادی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم 

خواندن کتاب نظریه انتخاب عمومی: بررسی انتقادی را به تمام علاقه‌مندان به مباحثات اقتصادی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب نظریه انتخاب عمومی: بررسی انتقادی

از نظر بوکانان، سه بنیان اصلی تشکیل‌دهندهٔ نظریهٔ انتخاب عمومی عبارت‌اند از: فردگرایی روش‌شناختی، انسان اقتصادی و سیاست به‌مثابهٔ مبادله (بوکانان، ۱۹۸۶: ۲ ـ ۵).

اول، فردگرایی روش‌شناختی: واحد انتخاب و عمل نظریه‌پردازان انتخاب عمومی، فرد است و بر انتخاب‌های فردی متمرکز می‌شوند. انتخاب عمومی، «مردم»، «اجتماع» یا «جامعه» را واحد تصمیم‌گیری نمی‌داند. زیرا گروه‌ها، انتخاب نمی‌کنند، بلکه تنها افراد هستند که انتخاب می‌کنند. به همین جهت در انتخاب عمومی، همانند انتخاب خصوصی، انتخاب و انگیزهٔ نفع شخصی، عامل فعالیت است (شوگارت، ۲۰۰۸: ۲). فردگرایی روش‌شناختی با فردگرایی هنجاری تفاوت دارد (دگرگوری، ۱۹۷۴: ۲۰۸). در فردگرایی روش‌شناختی همهٔ گزاره‌های مربوط به اقدام جمعی به گزاره‌های فردی کاهش می‌یابد و فرد واحد تجزیه و تحلیل است.

دوم، انسان اقتصادی: در نظریهٔ انتخاب عمومی نفع شخصی اقتصادی (یعنی ثروت خالص، درآمد خالص، موقعیت اجتماعی) یک کالای باارزش مثبت در انتخاب‌های فرد است. از نظر موئلر (۱۳۹۵: ۹) فرض رفتاری انتخاب عمومی این است که انسان یک حداکثرکنندهٔ مطلوبیت، عقلانی و خودخواه است. این اغلب در نقطهٔ مقابل این فرض است که سیاست‌مداران به‌عنوان «خیرخواه» عمل می‌کنند. در نظریهٔ انتخاب عمومی از همان اصولی که اقتصاددانان برای تجزیه و تحلیل فعالیت افراد در بازار استفاده می‌کنند، بهره گرفته می‌شود و این اصول در مورد فعالیت افراد در تصمیم‌گیری جمعی به‌کار برده می‌شود. اقتصاددانانی که رفتار را در بازار خصوصی مطالعه می‌کنند، فرض می‌کنند که افراد عمدتاً انگیزهٔ نفع شخصی دارند. اگرچه اغلب افراد برخی فعالیت‌ها و رفتارشان را مبتنی بر علاقه‌شان به دیگران انجام می‌دهند و این انگیزهٔ غالب برای فعالیت‌های افراد در بازار است. اقتصاددانان انتخاب عمومی نیز همان فرض را اعمال می‌کنند که اگر چه افراد عامل و فعّال در بازار سیاسی دارای برخی علایق نسبت به دیگران‌اند، انگیزهٔ اصلی‌شان چه رأی‌دهنده یا سیاست‌مدار یا لابی‌کننده یا بوروکرات نفع شخصی است. بوکانان می‌گوید: «نظریهٔ انتخاب عمومی تصورات خیالی و غیرواقعی در مورد کارکرد دولت‌ها را با مفاهیم دیگری جایگزین می‌کند.» (شاو، ۲۰۰۲: ۱)

بنابراین، نظریه‌پردازان انتخاب عمومی تأکید دارند بر اینکه نفع شخصی مادی فردی به تنهایی رفتار سیاسی را تعیین می‌کند. درحالی‌که به‌طور سنتی در سیاست، پیگیری نفع عمومی توسط سیاست‌مدار مطرح بود (اورکاد و استرتون، ۱۹۹۷: ۴۱۰).

در واقع انتخاب عمومی این فرض را از عرصهٔ سیاست کنار می‌گذارد که مشارکت‌کنندگان در سیاست به دنبال ارتقای «خیر عمومی» هستند. در دیدگاه مرسوم، مقامات دولتی به‌عنوان خدمت‌گزاران مردم و خیرخواه به تصویر کشیده می‌شوند که با خلوص نیت به انجام «خواست مردم» می‌پردازند و فرض می‌شود که رأی‌دهندگان، سیاستمداران و سیاست‌گذاران در امور عمومی بر ملاحظات شخصی خود غلبه می‌کنند. در انتخاب عمومی که بر پایهٔ مدل اقتصادی رفتار عقلایی قرار دارد، فرض می‌شود که افراد عمدتاً توسط منافع شخصی خود هدایت می‌شوند، اما فرض مهم‌تر در انتخاب عمومی آن است که انگیزهٔ افراد در فرایند سیاسی با انگیزه‌های افراد در فعالیت اقتصادی در بازار خودرو، مسکن و... تفاوتی ندارد؛ آن‌ها همان انسان هستند. رأی‌دهنده‌ها به کاندیداها و طرح‌های انتخاباتی رأی می دهند که وضع آن‌ها را بهتر کند و به عبارت دیگر «به کیف پول خود رأی می‌دهند». بوروکرات‌ها تلاش می‌کنند که کار خود را به‌پیش ببرند و سیاست‌مدارها به دنبال انتخاب‌شدن یا انتخاب‌شدن مجدد خود برای کسب یک پست هستند.