کتاب تدریس در دوران کرونا

تدریس در دوران کرونا نوشته کاستاس پن، یک راهنمای عملی تدریس آنلاین در قرنطینه است. در آبان‌ماه سال ۱۳۹۸ خبر شیوع یک بیماری همه‌گیر در شهر ووهان چین جهان را در بهت فرو برد. کشورهای مختلف دنیا تمهیداتی اندیشیدند تا از شیوع بیماری در کشورشان جلوگیری کنند. جهان را ترس، اضطراب و نگرانی فرا گرفت. هر روز اخبار جدیدی از ووهان چین و مرگ مبتلایان به دنیا مخابره می‌شد.

در کشورمان ابتدا تصور بر این بود که ما دچار این بیماری نخواهیم شد، اما خیلی زود ویروس کرونا به ایران رسید و در پایان بهمن ۱۳۹۸ اخبار رسمی در خصوص ورود کرونا به ایران منتشر شد. موجی از ترس، نگرانی، اضطراب و سردرگمی کشور را فرا گرفت. به نظر می‌رسید ما آمادگی مواجهه با چنین وضعیتی را نداشته باشیم. در اولین اقدام مدارس و دانشگاهها تعطیل شدند. 

دانشگاهها به خاطر داشتن زیرساخت و تجربه آموزش آنلاین به سرعت برنامه‌ریزی‌های لازم برای تغییر دادن آموزش حضوری به آموزش آنلاین را انجام دادند و با کم و کاستی‌های بسیار سیستم‌ها راه‌اندازی شد و آموزش به طور آهسته به حرکت درآمد. بسیاری از معلمان دست به ابتکارهای زیادی زدند: از معلمی که در خانه و در مقابل دوربین تدریس می‌کرد و با روش‌های مختلف با دانش‌آموزان ارتباط برقرار می‌کرد تا معلمانی که آموزش را بر بستر پیام‌رسان‌ها به پیش بردند.

 بزرگترین بخش نظام آموزشی یعنی آموزش و پرورش در مقابل آزمونی سخت قرار گرفت. کلاس درس سنتی تعطیل شده بود و مشخص نبود این وضعیت قرار است تا کی ادامه داشته باشد. پس از چندین روز سردرگمی، اولین اقدام متمرکز کردن آموزش بر رسانه یک‌طرفه تلویزیون بود که طبق زمان‌بندی شروع به برگزاری کلاس آموزشی کردند. آموزش از طریق تلویزیون سال‌هاست با توسعه فناوری‌های الکترونیکی مبتنی بر وب و رسانه‌های تعاملی دیگر ابزار مؤثری برای آموزش به حساب نمی‌آید، اما چارهٔ دیگری نبود.

واقعیت تلخ این بود که ما در ایران پهناور در وضعیتی قرار گرفتیم که هیچکدام از زیرنظام‌های آموزشی، اقتصادی، سیاسی، تولیدی و کسب و کار، فناوری، اجتماعی و فرهنگی برای آن آمادگی نداشتند. در حوزه آموزش هرچند دانشگاهها تجارب خوبی از آموزش آنلاین و آفلاین داشتند، اما نه آنقدر که به صورت کامل جای آموزش سنتی و کلاس فیزیکی را بگیرد. از سوی دیگر معلمان و استادان برای این شرایط جدید آموزش ندیده بودند. هرچند جامعه در وضعیت بحرانی قرار گرفته بود و نبود یک راهبرد مشخص برای مواجهه با این بحران بر مشکلات می‌افزود، اما یک فرصت نیز در مقابل نظام‌های آموزشی قرار گرفته بود که به گونه‌ای دیگر فکر کنند. در مورد اینکه مدیران آموزشی ما در سطح کلان از این وضعیت درس خواهند گرفت یا خیر، اکنون نمی‌توان قضاوت کرد، اما در مورد اقدام‌هایی که تاکنون صورت گرفته می‌توان اظهارنظر کرد. واقعیت این است که نظام آموزش عمومی کشور همچنان چشم به بازگشایی مدارس دارد و اقدام سریعی در این خصوص انجام نداده است. والدین با نگرانی اقدام‌های پراکنده و گاهی سلیقه‌ای معلمان را دنبال می‌کنند و با این پرسش بزرگ مواجه‌اند که آموزش بچه‌ها سرانجام چه خواهد شد؟

موضوع خیلی مهم در این شرایط، ناآشنایی معلمان و به طور اتفاقی استادان با آموزش آنلاین و بسترهای ملی و بین‌المللی آن است. 

تعداد زیادی نرم افزار کاربردی و پلت‌فرم و یا بستر برای اجرای آموزش و تدریس آنلاین وجود دارد که اولین گام در استفاده از آنها آشنایی با فضای مجازی، قواعد، قوانین، شیوه کار و فنون استفاده از آن است. در دو دهه گذشته که آموزش الکترونیکی در کشور همگام با توسعه فناوری‌های ارتباطی رواج یافت اقدام زیربنایی خاصی برای ترویج آن صورت نگرفت و تمرکزها همچنان بر آموزش کلاسیک قرار داشت و دانشگاهها بیشتر به دلیل وجود تقاضا برای آموزش عالی مسیر راه‌اندازی آموزش مجازی را طی کردند. گام مهم در این زمینه آموزش مدرسان، معلمان و سایر دست‌اندرکاران آموزش بود که شرایط فعلی نشان داد اگر انجام شده خیلی موفق نبوده است.

با توجه به آنچه گفته شد و شرایطی که نظام آموزشی کشور با آن مواجه است، ترویج آموزش آنلاین می‌تواند گام مؤثری به حساب بیاید. البته این نکته هم مهم است که سوییچ کردن آموزش و کسب و کارها بر روی شبکه مجازی نشان داد زیرساخت فناوری ارتباطی نیز بسیار شکننده و ضعیف است.

 درباره کتاب تدریس در دوران کرونا

 با شرایط موجود که نرم‌افزارهای کاربردی شاد، واتس‌آپ، وبینار، اسکای‌روم و ... توسط معلمان به صورت نیمه‌کاره برای آموزش مورد استفاده قرار می‌گیرد همچنان تولید مستندات آموزشی برای آشنایی با ظرفیت فضای مجازی ضرورت دارد. کتاب حاضر گامی در این مسیر محسوب می‌شود. این کتاب در مارس ۲۰۲۰ منتشر شده و براساس نظر نویسنده به‌هیچ وجه کتابی آکادمیک و دانشگاهی نیست، بلکه راهنمایی است برای کسانی که می‌خواهند در شرایط همه‌گیری ویروس کرونا آموزش متوقف نشود.

 متن کتاب بسیار ساده و روان است و موجزگویی، خلاصه‌نویسی و دوری از پرداختن بیش از حد به موضوع‌های مرتبط با تدریس آنلاین ویژگی مهم آن است. در این کتاب تلاش شده تا تمامی بسترهای موجود آموزش آنلاین معرفی و خلاصه‌ای از امکانات آنها را بیان کند و بررسی دقیق‌تر را به خود خواننده واگذار کرده تا به پلت‌فرم، نرم‌افزار کاربردی و یا سیستم مورد نظر مراجعه و در مورد استفاده از آن بیشتر بیاموزد.

 خواندن کتاب تدریس در دوران کرونا را به چه کسانی پیشنهاد می کنیم

 معلمان و مربیان و والدین مخاطبان این کتاب‌اند.

 بخشی از کتاب کتاب تدریس در دوران کرونا

تدریس آنلاین چیز جدیدی نیست. با این حال، نوع مبتنی بر فناوری آن خیلی جدید است. ایده این نوع تدریس به ۱۷۰ سال قبل باز می‌گردد. ریشهٔ تعلیم و تربیت و تدریس آنلاین به آموزش مکاتبه‌ای باز می‌گردد که در انگلستان ارائه می‌شد. در این دوره‌ها، مربی از طریق پست درس‌هایی را برای دانش‌آموزان/دانشجویان ارسال و تکالیف آنها را نیز از همین طریق دریافت می‌کرد. بعدها این نوع آموزش به یادگیری از راه دور مشهور شد. این ایده در واقع اساس ایده مدرن تدریس آنلاین محسوب می‌شود. یادگیری آنلاین باعث تعامل دانش‌آموزان/دانشجویان با یکدیگر و ایجاد نوعی کلاس درس مجازی می‌شود. یکی از اهداف اصلی تعلیم و تربیت ارتقای یادگیری مادام‌العمر است. این بدان معناست که آموزش و پرورش همیشه باید افراد را به سمت یادگیری و جمع‌آوری دانش برانگیزد. حتی در خارج از مدرسه، دانش‌آموزان/ دانشجویان باید به یادگیری علاقه‌مند شوند.

اکنون تنها وظیفه معلمان این است که تلاش کنند تا یادگیری را در بین دانش‌آموزان/دانشجویان توسعه دهند. پژوهشگران دریافتند که در فرآیند به حداکثر رساندن توانایی‌های یادگیری دانش‌آموزان/دانشجویان توسط معلمان مدیریت مؤثر کلاس بسیار ضروری است. ایجاد یک اینترانت توسط دانشگاه ایلینوی برای دانشجویان در سال ۱۹۶۰ اولین حرکتی بود که به شیوه‌های مدرن شروع به گسترش تدریس آنلاین کرد. این اینترانت برای کمک به دانشجویان در دسترسی به مطالب آنلاین و گوش دادن به سخنرانی‌های ضبط شده طراحی شده بود. اینترانت بعداً وارد پلاتو شد که به معنی منطق برنامه‌ریزی شده برای عملیات تدریس خودکار است. پلاتو در سطح جهانی و در ترمینال‌های مختلف کار می‌کند. بعداً برای توسعه بسیاری از ویژگی‌های شبکه‌های اجتماعی از قبیل اتاق‌های گفتگو، تالارهای پیام‌رسانی، اشتراک‌گذاری صفحه و غیره مورد استفاده قرار گرفت. درست از زمان ایجاد اینترنت، بسیاری از مؤسسه‌های دیگر تلاش خستگی‌ناپذیری برای ارتقای یادگیری آنلاین انجام دادند. نتیجه آن شد که ما امروز تعداد زیادی ابزار آنلاین برای آموزش و یادگیری آنلاین در دسترس داریم.

با این حال، دیدگاه بسیاری از مربیان و معلمان در مورد استفاده از اینترنت برای تدریس متفاوت است. یکی از مربیانی که به شدت علیه استفاده از تدریس آنلاین صحبت کرد، مارک ادموندسون، استاد زبان و ادبیات انگلیسی در دانشگاه ویرجینیا است. وی ادعا کرد که معلمان برای درک نیازهای جسمی، عاطفی و فکری دانشجویان باید آنها را به صورت فیزیکی ببینند. این همان چیزی است که به معلم کمک می‌کند تا بداند که چگونه به آنها کمک کند. وی همچنین ادعا کرد که تدریس یک گفتگوی دوجانبه است و این همان چیزی است که دانش‌آموزان/دانشجویان می‌توانند ایده‌های توضیح داده شده در هر کلاس را به راحتی درک کنند. برای مارک، تدریس آنلاین به صورت مونولوگ (سخنرانی یک‌طرفه) و رویکردی یک شکلی به تدریس است که به هیچ وجه جوابگوی نیاز دانشجویان نیست. وی بر لزوم ایجاد جامعه یادگیری بین معلمان و دانش‌آموزان/دانشجویان آنها تأکید کرد.