کتاب درآمدی بر تاریخ فراماسونری در ایران

مقاله درآمدی بر تاریخ فراماسونری در ایران نوشته حامد الگار، استاد مطالعات اسلامی و زبان فارسی دانشگاه «برکلی کالیفرنیا» از مجلّه «Middle Eastern Studies» انتخاب و ترجمه شده است.

درباره کتاب درآمدی بر تاریخ فراماسونری در ایران

کشف همه دقایق و پوشیدگی‌های عمل و اندیشه فراماسونرها در ایران، از روز نخست تا عصر حاضر بسیار سخت و پیچیده است. به رغم انتظار برملا شدن این پوشیدگی‌ها و مخفی کاری‌ها در عرصه سیاست، اقتصاد و فرهنگ ایران طی چهل سال اخیر، این امر اتفاق نیفتاد. یکی از دلایل این امر به پیچیدگی عملکرد لژهای ماسونی و دیگر به عوامل نفوذی مانده در لابه‌لای سازمان‌ها و تشکیلات سیاسی، اقتصادی ایران برگشت می‌کند.

کتاب حاضر، چنان که معلوم است، درآمدی برنحوه شکل‌گیری و حضور جریان پلید فراماسونری در ایران است . الگار در این مقاله، پیدایش و تکوین نهاد و روند فراماسونری را در ایران، به بحث نشسته و مورد بررسی و تحلیل قرار داده است.

خواندن کتاب درآمدی بر تاریخ فراماسونری در ایران را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

پزوهشگران علوم سیاسی و اجتماعی مخاطبان این کتاب‌اند.

درباره حامد الگار

حامد الگار متولّد ۱۹۴۰ م./ ۱۳۱۹ ه.ش.) در «انگلستان»، استاد مطالعات اسلامی و زبان فارسی در دانشگاه «برکلی کالیفرنیا» است. زمینه تخصّصی الگار تاریخ تشیّع در «ایران» (مخصوصاً قرن‌های ۱۹ و ۲۰ م.) و تصوّف، مخصوصاً نقشبندیّه و پیشرفت آن در «آسیای میانه»، «هندوستان»، «کردستان»، «ترکیه» و «بالکان» است.

الگار بعدها به دین اسلام و سپس به مذهب تشیّع گرویده است. وی همچنین آثاری از متفکّران سیاسی شیعه، از جمله کتاب «ولایت فقیه» اثر امام خمینی (ره) و آثاری از دکتر علی شریعتی، آیت‌الله مرتضی مطهری و آیت‌الله سیّد محمود طالقانی را به انگلیسی ترجمه کرد. مهم‌ترین اثر او «کتاب دین و دولت در ایران: نقش علما در دوره قاجار» است که پایان‌نامه دکتری او است.

الگار برای طیّ دوره دکترا به «دانشگاه کمبریج» رفت و پایان نامه‌اش را با موضوع نقش سیاسی علمای شیعه در قرن نوزدهم میلادی نوشت. وی دلیل انتخاب این موضوع را شروع حرکت انقلاب ایران به رهبری امام خمینی (ره) در سال ۱۹۶۳ م. (۱۳۴۲ ه.ش.) بیان کرده است.

الگار از سال ۱۹۶۵ م. (۱۳۴۴ ه.ش.) عضو هیئت علمی دانشگاه برکلی بوده و در این مدّت، دروس ادبیات فارسی، تاریخ اسلام، شیعه و عرفان را در این دانشگاه تدریس می‌کرده است. بیش از صد مقاله، ترجمه و تألیف از وی به زبان‌های انگلیسی، آلمانی، ترکی، فارسی و عربی به چاپ رسیده است.

مهم‌ترین آثار وی که به فارسی نیز ترجمه شده، عبارتند از: «میرزا ملکم خان»، «ایران و انقلاب اسلامی»، «شورش آقاخان محلّاتی و چند مقاله دیگر»، «گفتمان سیاسی غرب و اسلام»، «علاّمه مجلسی از دیدگاه خاورشناسان»، «گفت‌وگو: بازتاب انقلاب اسلامی در خارج»، «امام موسی کاظم (ع) و اخبار اهل تصوّف»، «گفت‌وگو: بحث‌های ایدئولوژیک هدف‌های سیاسی» و «نقش روحانیت پیشرو در جنبش مشروطیت ایران».

وی در یک سخنرانی، شیعه شدن خود را نتیجه آشنایی با شرایط اجتماعی ایران در آستانه انقلاب اسلامی و نقش روحانیت شیعه، به خصوص امام خمینی (ره) در آن وقایع و نیز مطالعه کتاب «مبانی اعتقادات در اسلام» نوشته سیّد مجتبی موسوی لاری و گفت‌وگو با نویسنده این کتاب می‌داند.

تأثیرات شیعه شدن حامد الگار به گونه‌ای بود که عدّه‌ای از دانشجویان و استادان دانشگاه نیز شیعه شدند و این شیعه شدن تا حدّی بود که الگار در نامه‌ای به موسوی لاری نوشت:

هفته‌ای نمی‌گذرد، جز اینکه از ایالات متّحده آمریکا به من خبر می‌دهند، عدّه‌ای از روشنفکران با مطالعه این کتاب به مذهب تشیّع علاقه‌مند شده و بدان گرویده‌اند.

بخشی از کتاب درآمدی بر تاریخ فراماسونری در ایران

به غیر از افسانه‌هایی که در اطراف ماسونری دیده می‌شود، به هرحال این نهاد، یکی از محصولات اروپایی بوده که به عنوان یکی از واردات ایدئولوژیکی اروپاییان به کشورهای دیگر، وارد دنیای اسلام نیز شده است. با وجود این، نقاط تشابه قابل توجّهی بین فراماسونری از یک سو و گروه‌های سنّتی مذهبی و اجتماعی از دیگر سو، وجود داشته است.

چشمگیرترین تشابهات - هرچند که در مورد ماسون‌های ایرانی زیاد صادق نیست ـ آنهایی هستند که بین تشکیلات لژ ماسونی و «تشکیلات اخوّت سلحشوری آناتولی» و جاهای دیگر، مانند «ارگان فتوّت» وجود دارد. در هر دوی این تشکیلات، ما با نوعی تشریفات و آیین مرموز مواجه هستیم. در هر دوی این سنن، درجات هیرارشی (نظام‌بندی) مشابهی وجود دارد (از شاگرد گرفته تا استاد اعظم) و حتّی در هردوی این آیین‌ها، نوعی تشریفات ورودی مشترک، یعنی بستن کمربند یا تکّه پارچه‌ای بر کمر دیده می‌شود. بین لژ ماسونی و پیوندهای برادری تصوّف نیز تشابهاتی به چشم می‌خورد: نوعی تشکیلات پنهانی و مرموز، نوعی تشریفات ورودیّه به این آیین‌ها، ادّعای نوعی دانش و شناخت درونی، عار داشتن و استغنا از اشکال ظاهری مذهب که در هر دوی این آیین‌ها مشترک است. از این‌رو، تعجّب‌آور نیست که جلال الدّین رومی و حاجی بایرام ولی، به عنوان جدّ اعلای ماسونری دنیای اسلام قلمداد شدند و به موقع خود، اعلام گردید که تصوّف جای خود را به مناسبات ماسونی داده است.

احتمالاً این تشابهات در آماده نمودن ایرانیان متنفّذ برای ورود به گروه‌های ماسونی یا گروه‌های شبه ماسونی، نقش عمده‌ای داشته است. در واقع، وقتی که در سال ۱۸۹۹ م. ظهیرالدّوله، یکی از مریدان صوفی معروف صفیعلی‌شاه در «تهران»، «انجمن اخوّت» را پایه ریزی کرد، تأثیر و نفوذ سنن ماسونی و صوفی‌گری در آن، کاملاً مشهود بود. در عین حال که این انجمن دارای صوفیان وفادار سابق بود، در آن، نسبت به تعالیم عرفانی، به اصول اخلاقی، تأکید بیشتری گردیده و به جای پیر، یک نفر به عنوان رهبر انتخاب می‌شد. بنابراین نبایستی بیش از اندازه، بر تشابهات بین ماسونری و اشکال سنّتی تشکیلات دیگر تأکید کرد. تعدادی از ماسون‌های ایرانی سده نوزدهم میلادی یا مسیحی بودند یا اینکه زمینه و رگ و ریشه مسیحیّت داشتند، نظیر ملکم خان و برادر وی میکائیل (که ارمنی بودند) و نظرآقا و نریمان خان که هر دو از آسوریان «ارومیه» به شمار می‌رفتند. در «مصر» و «ترکیه» هم مسیحیان محلّی و خارجیان در شرکت در لژها بر مسلمانان تأسّی جسته بودند و به نظر می‌رسد که شرکت مسلمانان در لژها نسبت به مسیحیان، کم و انگشت شمار بوده است.