کتاب رجعت (ترجمه‌ی کتاب الإیقاظ من الهجعة بالبرهان علی الّرجعة)

شیخ صدوق در «مجلس اوّل کتاب أمالی» از شعیب حدّاد نقل می‌کند، گفت، شنیدم حضرت صادق(ع) می‌فرمودند: «إِنَّ حَدِيثَنَا صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ لَا يَحْتَمِلُهُ إِلَّا مَلَكٌ مُقَرَّبٌ أَوْ نَبِيٌّ مُرْسَلٌ أَوْ عَبْدٌ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ لِلْإِيمَانِ أَوْ مَدِينَةٌ حَصِينَةٌ قَالَ عَمْرٌو فَقُلْتُ لِشُعَيْبٍ يَا أَبَا الْحَسَنِ وَ أَيُّ شَيْ‌ءٍ الْمَدِينَةُ الْحَصِينَةُ قَالَ فَقَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّه(ع) عَنْهَا فَقَالَ لِي الْقَلْبُ الْمُجْتَمِعُ؛ حدیث ما سخت و دشوار است، به جز فرشته‌ای مقرّب یا پیامبری مرسل یا بنده‌ای که خدا دلش را برای ایمان آزموده باشد یا قلعه‌ای محکم، تاب تحمّل آن را ندارد.» گفتم: قلعۀ محکم چیست؟ فرمودند: «قلب مجتمع» (یعنی دلی که از پیروی هواها دچار اوهام باطل و شبهه‌های گمراه‌کننده نشده باشد.)»

قطب راوندی در کتاب «نوادر المعجزات»- که ملحق به کتاب «خرائج و جرائح» است- از عبد الرّحمن بن کثیر نقل می‌کند که حضرت صادق(ع) فرمودند: «أَتَی الْحُسَيْنَ(ع) أُنَاسٌ فَقَالُوا لَهُ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ حَدِّثْنَا بِفَضْلِكُمُ الَّذِي جَعَلَ اللَّهُ لَكُمْ فَقَالَ إِنَّكُمْ لَا تَحْتَمِلُونَهُ وَ لَا تُطِيقُونَهُ قَالُوا بَلَی نَحْتَمِلُ قَالَ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ فَلْيَتَنَحَّ اثْنَانِ وَ أُحَدِّثُ وَاحِداً فَإِنِ احْتَمَلَهُ حَدَّثْتُكُمْ فَتَنَحَّی اثْنَانِ وَ حَدَّثَ وَاحِداً فَقَامَ طَائِرَ الْعَقْلِ وَ مَرَّ عَلَی وَجْهِهِ وَ ذَهَبَ فَكَلَّمَهُ صَاحِبَاهُ فَلَمْ يَرُدَّ عَلَيْهِمَا شَيْئاً وَ انْصَرَفُوا؛ عدّه‌ای از اصحاب حضرت سیّد الشّهداء(ع) خدمت آن جناب رسیده، عرض کردند: آن فضائلی را که خدا به شما عطا کرده، برای ما بیان فرمایید، فرمودند: «شما طاقت ندارید.» گفتند: چرا طاقت داریم. فرمودند: «اگر راست می‌گویید، دو نفرتان کنار روید تا با یکی سخن گویم، اگر او تاب تحمّل داشت، برای شما هم خواهم گفت. دو نفر کنار رفتند. حضرت به آن یکی، مطالبی فرمودند. ناگاه دیوانه‌وار برخاست راه خود پیش گرفت و رفت، هرچه آن دو نفر با وی صحبت کردند، جوابی نداد. آنها هم برگشتند.»

«رجعت» در معنی و مفهوم بازگشت گروهی از انسان‌ها بعد از مرگ و قبل از قیامت است. رجعت از مسلّمات و ضروریّات عقاید شیعی بوده و به تصریح روایات ائمّۀ دین(ع)، آن کس که به رجعت ایمان نداشته باشد، در زمرۀ شیعیان آل‌محمّد(ص) ، به شمار نمی‌آید. عموم پیروان ادیان ابراهیمی، اعمّ از یهودیان و مسیحیان، دربارۀ بازگشت جمعی از مردگان، خواه مؤمن یا کافر، اعتقاد واثق دارند و دربارۀ آن، به منابع وحیانی و کلمات ربّانی کتب آسمانی مراجعه می‌کنند. علما و مفسّران به حدود هفتاد آیه از «قرآن کریم» در بیان موضوع رجعت استناد داشته و جز این، جمع کثیری از روایات و احادیث رسیده از حضرات معصومات(ع) را مؤیّد این امر اعتقادی می‌شناسند. اگرچه دربارۀ «رجعت»، کتب بسیاری نگاشته شده است؛ امّا کتاب «الإیقاظ من الهِجعَة بالبُرهان عَلی الرّجعَة» اثر گرانسنگ مرحوم شیخ حرّ عاملی را می‌توان به عنوان یکی از امّهات کتب شیعی در این‌باره به شمار آورد.

امّا در پاسخ آنها که رجعت را تأویل کرده، می‌گویند مراد، بازگشت دولت ائمّه(ع) است، نه بازگشت مردگان به دنیا باید چنین گفت: اینها چون نمی‌توانند رجعت را اثبات کنند، دست به تأویل می‌زنند؛ ولی اینجا تأویل راه ندارد؛ زیرا دلیلش ظاهر اخبار نیست تا قابل تأویل باشد، امر حتمی و قطعی ممکن نیست مدرکش خبرهای واحدی باشد که یقین‌آور نیست. دلیلش اجماع امامیّه است که به اتّفاق معتقدند، هنگام قیام حضرت قائم(ع) خداوند جمعی از دوستان و عدّه‌ای از دشمنان خود را زنده می‌کند. پس مطلب قطعی و حتمی است. احتمالی نیست که تأویل‌پذیر باشد. پایان کلام سیّد مرتضی.