کتاب کل کل قجری

کتاب الکترونیکی «کل‌کل قجری» نوشتهٔ فرزانه زینلی با ویراستاری فهمیه اسماعیلی را نشر میخ منتشر کرده است. این اثر با نگاهی طنزآمیز و انتقادی به دو متن تاریخیِ «تأدیب‌النسوان» (منسوب به خانلرمیرزا احتشام‌الدوله) و «معایب‌الرجال» (نوشتهٔ بی‌بی استرآبادی) می‌پردازد و با حاشیه‌ها و اضافات نویسنده، به بررسی روابط زن و مرد در ایران دورهٔ قاجار می‌پردازد. موضوع کتاب حول محور اخلاق، جایگاه اجتماعی زنان و مردان، و شوخی‌ها و بذله‌گویی‌های رایج آن دوران می‌چرخد. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب کل کل قجری

«کل‌کل قجری» اثری ناداستانی و پژوهشی است که با رویکردی طنز و انتقادی به دو متن جنجالی از دورهٔ قاجار می‌پردازد. این کتاب، علاوه‌بر بازخوانی و بازنویسی «تأدیب‌النسوان» و «معایب‌الرجال»، حاشیه‌هایی از فرزانه زینلی را نیز در خود جای داده که به‌نوعی گفت‌وگویی میان متون تاریخی و نگاه امروزی به مسائل زنان و مردان شکل می‌دهد. ساختار کتاب به‌گونه‌ای است که ابتدا متن اصلی یا بخش‌هایی از آن آورده می‌شود و سپس نویسنده با زبان طنز و گاه انتقادی، به تحلیل، نقد و شوخی با محتوای آن می‌پردازد. این اثر نه‌تنها بازتاب‌دهندهٔ فضای اجتماعی و فرهنگی ایران در قرن ۱۳ هجری است، بلکه نشان می‌دهد چگونه نگاه‌های افراطی و کلیشه‌ای دربارهٔ جنسیت، در قالب ادبیات و شوخی‌های آن زمان بازتاب یافته‌اند. «کل‌کل قجری» با ترکیب روایت تاریخی و حاشیه‌نویسی معاصر، تصویری چندلایه از روابط زن و مرد، باورهای رایج، و اخلاق اجتماعی آن دوران ارائه می‌دهد و خواننده را به تأمل دربارهٔ ریشه‌های برخی نگرش‌های امروزی دعوت می‌کند.

خلاصه کتاب کل کل قجری

این کتاب با محوریت دو متن تاریخی، یعنی «تأدیب‌النسوان» و «معایب‌الرجال»، به بررسی و نقد روابط زن و مرد در ایران قاجاری می‌پردازد. «تأدیب‌النسوان» اثری است که اصول تربیت زنان را از نگاه مردانه و با زبانی آمیخته به نصیحت و گاه تحقیر، شرح می‌دهد. نویسندهٔ این متن، با ذکر حکایات و توصیه‌هایی دربارهٔ رفتار، گفتار، پوشش، و حتی نحوهٔ غذا خوردن زنان، تصویری از زن ایده‌آل در ذهن خود ترسیم می‌کند که باید مطیع، خوش‌رفتار و بی‌گله باشد. در مقابل، «معایب‌الرجال» به‌عنوان پاسخ بی‌بی استرآبادی، با زبانی تند و طنزآمیز، رفتارهای مردان را به نقد می‌کشد و به نوعی کل‌کل ادبی میان دو جنس شکل می‌گیرد. فرزانه زینلی در «کل‌کل قجری» با افزودن حاشیه‌ها و توضیحات خود، نه‌تنها به بازخوانی این متون می‌پردازد، بلکه با نگاه امروزی، تناقض‌ها، اغراق‌ها و پیش‌داوری‌های هر دو طرف را برجسته می‌کند. پیام اصلی کتاب، نقد کلیشه‌های جنسیتی و نشان‌دادن افراط‌ها و تفریط‌های هر دو سو است؛ چه آنجا که مردان زنان را به اطاعت بی‌چون‌وچرا فرامی‌خوانند و چه آنجا که زنان، مردان را به بی‌کفایتی و ظلم متهم می‌کنند. در نهایت، کتاب خواننده را به تأمل دربارهٔ ریشه‌های تاریخی برخی باورهای امروزی و ضرورت بازنگری در نگاه به جنسیت دعوت می‌کند.

چرا باید کتاب کل کل قجری را بخوانیم؟

«کل‌کل قجری» فرصتی است برای آشنایی با بخشی از ادبیات طنز و انتقادی ایران در دورهٔ قاجار و همچنین مواجهه با ریشه‌های تاریخی بسیاری از کلیشه‌ها و باورهای جنسیتی. این کتاب با ترکیب روایت تاریخی و حاشیه‌نویسی معاصر، نه‌تنها سرگرم‌کننده است، بلکه ذهن را به چالش می‌کشد و مخاطب را به بازاندیشی دربارهٔ جایگاه زن و مرد در جامعه و نقش ادبیات در شکل‌دهی به این نگرش‌ها سوق می‌دهد. خواندن این اثر، دریچه‌ای به فهم بهتر تاریخ اجتماعی ایران و شیوه‌های بیان انتقاد و طنز در متون کهن باز می‌کند.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب برای علاقه‌مندان به تاریخ اجتماعی ایران، پژوهشگران حوزهٔ مطالعات زنان و جنسیت، دوست‌داران ادبیات طنز و کسانی که به دنبال شناخت ریشه‌های فرهنگی و تاریخی کلیشه‌های جنسیتی هستند، مناسب است. همچنین برای دانشجویان رشته‌های ادبیات، تاریخ و مطالعات فرهنگی می‌تواند منبعی جذاب و آموزنده باشد.

بخشی از کتاب کل کل قجری

«در حالتی پس از محروم ماندن از ادراک حضرات حضورش با غم همدم و با شقم ایاس و توام. با خود گفتم: یا این باد مخالف از کجا وزید که تخل عافیتم را از ریشه برآورد؟ فرد: یا رب، این صرصر اندوه وزید از چه طرف؟ که صفای چمن عافیت داد به باد چنان از درد لبریزم که گر یک همنفس بینم چه موسیقار از هر عضوم بر خیزد افغانی با خود به واسطهٔ تنهایی و نزول غم و بی‌هم‌زبانی شرط کردم که از حالات و رویه و ملک این ولایت هم شمه‌ای عرض نمایم و هم حکایاتی که مناسبت به این فصول داشته باشد به رشتهٔ تحریر درآورم؛ لذا در مقام جسارت برآمده، کستاخی شاه امید ازاریابان عقل و کمال چنان است و هم از خوانندگان این نسخه که هرگاه غلط تحریری و خلاف املایی از این ذرهٔ وجود در ملاحظه، ملاحظه فرمایند، خرده بر جانم نگرفته، عذر بی‌سوادی‌ام را بپذیرند. باری، قریب به این مضمون مرقوم رفته بود: چون در اول شباب و جوانی و لذت عمر و خوش‌گذرانی، چنان که افتد و دانی، از عمرم بیش از هجده نگذشته بود، مکربه والده‌ام که مرحوم ظل‌السلطان را دختر است، یکی از بنات ملوک را که مت خویشی با بنده داشت، به زنی درآورده و اول عمر مبتلا و گرفتار به صدمات عیال و اولادم بوده، عمر عزیز را یازده سال با کمال حبتی که از طرفین بود، به بطالت گذرانیده؛ اگرچه از باب حسب و نسب و عفت و عصمت سرآمد زنان بوده خلق خوشی که اول شرط زن است، نداشت. در مدت بازده سال آنی آسوده نبود. تا اینکه اجل ناگهان رسیده و از میان رفت: له ملک یتایی کل یوم لوا لو وابئوا راب با کمال بدسلوکی‌اش، بعد از وفاتش معلومم شد که چقدرها خوب بود و از برای خانه و خانه‌داری بهتر از آن زنی به وجود نیامده بود.»