کتاب ناهمرنگ

کتاب ناهمرنگ با عنوان اصلی «Out of step: an unquiet life in the 20th century» نوشتهٔ سیدنی هوک و ترجمهٔ جمشید شیرازی است. انتشارات علمی و فرهنگی این کتاب را در سال ۱۳۹۵ منتشر کرده است. اثر حاضر که در دستهٔ ناداستان و قالب خاطرات قرار می‌گیرد، گزیدهٔ خاطرات سیاسی نویسنده را در بر گرفته است. این اثر شما را با زندگی و آرای چند نفر از اندیشمندان جهان در قرن ۲۰ میلادی آشنا می‌کند. با مطالعهٔ این اثر نظر نویسنده درمورد چگونگی برخورد روشنفکران با رژیم‌های استبدادی را دریافت خواهید کرد. نسخهٔ الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید. 

درباره کتاب ناهمرنگ اثر سیدنی هوک

کتاب «ناهمرنگ» که نخستین‌بار در سال ۱۹۸۷ میلادی و در ایران در سال ۱۳۷۱ منتشر شده، جلد ۱۴ از مجموعهٔ «جامعه و سیاست» است. «سیدنی هوک» در این کتاب در باب زندگی اجتماعی خویش سخن گفته است. این کتاب گزارشی از یک کنگرهٔ مهم فلسفی، در باب کشمکش‌های فکری قرن ۲۰ میلادی، حاوی روایتی تازه از قتل «تروتسکی»، درمورد خلقیاتی ناشنیده از «برتراند راسل» و... است. نویسنده از خاطره‌ها و دیدارها و برخوردهای خود با افرادی همچون «آلبرت انیشتین»، «برتولت برشت»، «جان دیوئی»، «هارولد لاسکی»، «رمون آرون»، «آرتور کستلر»، «کارل پوپر»، «هربرت مارکوزه» و «نوام چامسکی» سخن گفته است. گفته شده است که مترجم به‌دلیل مفصل‌بودن کتاب و دور از ذهن بودن بسیاری از مطالب آن برای خوانندگان ایرانی، با موافقت ناشر تنها بخشی از کتاب را که می‌تواند برای ایرانیان جالب باشد و با هدف نویسنده از انتشار آن بخواند، برگزیده است. کتاب حاضر که به قلم فیلسوفی برجسته و از نزدیکان حلقه‌های مارکسیستی، سوسیالیستی و ضداستالینی نوشته شده، روایت نویسنده از تجربیاتش در اتحاد شوروی، آمریکا و اروپا را در بر گرفته تا بینشی کم‌نظیر دربارهٔ سیاست جهانی قرن بیستم میلادی ارائه دهد. نویسندهٔ این کتاب ابتدا به مارکسیسم گرایش داشت، اما به‌مرور به یکی از منتقدان سرسخت کمونیسم استالینی و توتالیتاریسم تبدیل شد. خواندن کتاب حاضر فرصتی برای درک این تحول فکری و دلایل آن فراهم آورده است. این کتاب توتالیتاریسم را عمیقاً نقد کرده است. نویسنده به بررسی نقش روشنفکران در جهان سیاست پرداخته و دیدگاهی انتقادی نسبت به تأثیر و مسئولیت روشنفکران در قبال ایدئولوژی‌ها و جنبش‌های سیاسی ارائه داده است. او به‌ویژه درمورد چگونگی برخورد روشنفکران با رژیم‌های استبدادی سخن گفته است. تأثیر بحران‌های جهانی بر اندیشهٔ سیاسی، موضوع دیگری است که سیدنی هوک در کتاب حاضر به آن پرداخته است. این کتاب نشان داده که چگونه رخدادهایی مانند رکود بزرگ اقتصادی، جنگ جهانی دوم و جنگ سرد بر تفکر سیاسی نخبگان تأثیر گذاشت. علاوه‌بر موارد یادشده، نگاه شخصی و روایت‌گری سیدنی هوک را عامل جذابیت کتاب «ناهمرنگ» دانسته‌اند.

خلاصه کتاب ناهمرنگ

کتاب «ناهمرنگ» شما را با زندگی و آرای تعدادی از اندیشمندان و فیلسوفان جهان در قرن ۲۰ میلادی آشنا و همراه می‌کند. این افراد از نظرگاه نویسندهٔ این کتاب به تصویر کشیده شده‌اند. نویسنده ابتدا به‌سراغ «برتراند راسل» رفته و گفته است که نخستین ملاقات جدی آن‌ها در پاییز ۱۹۳۱ میلادی رخ داده است. نویسنده معتقد است این فیلسوف از راه نوشته‌هایش به جاودانگی دست یافته است. اندیشمند دومی که نویسنده به او پرداخته «ادوارد برنشتاین» (E. Bernstein) نام دارد. نویسنده و این نظریه‌پرداز مارکسیسم در آلمان و در سال ۱۹۲۸ با یکدیگر ملاقات کردند. برنشتاین در آن زمان دچار بیماری بود. ابتدا تمایل داشت از خاطرات دوران تحصیلش بگوید، اما زمانی که صحبت به کارل مارکس رسید با هیجان و اعتراض به برخی موضوعات مانند خودکشی دختر مارکس واکنش نشان داد. او خود را یک عقل‌گرای عصر روشنگری و مارکس را ادامه‌دهندهٔ این جریان فکری می‌دانست؛ هرچند با تفاوت‌هایی تاریخی. سیدنی هوک در ادامه از ورودش به اتحاد شوروی در سال ۱۹۲۹ می‌گوید. او از سوی «دیوید ریازانوف» برای پژوهش دربارهٔ مارکس دعوت شده بود. تصمیم به سفر گرفت. فضای ترس و بی‌اعتمادی در میان مسافران محسوس بود. پس از عبور از مرز شاهد تفاوت چشمگیر میان لهستان و شوروی شد. سیدنی هوک توضیح داده است که جذابیت آرمان کمونیستی برای روشن‌فکران برجستهٔ آمریکایی نه به‌دلیل تبلیغات حزب کمونیست آمریکا، بلکه به‌خاطر وجود اتحاد شوروی، تهدید فاشیسم هیتلری و بحران اقتصادی آمریکا بود. او در این دوران با «هارولد لسکی» و «آپتن سینکلر» و «مکس ایستمن» دیدار می‌کند. این نویسنده پس از شرح ملاقات‌هایش با اندیشمندان دیگر، کتاب را با توضیحی درمورد ژاپن، هند و استرالیا به پایان رسانده است.

چرا باید کتاب ناهمرنگ را بخوانیم؟

مطالعهٔ این ناداستان به درک تحولات سیاسی، ایدئولوژیک و روشنفکری قرن ۲۰ میلادی کمک می‌کند.

کتاب ناهمرنگ را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب را به دوستداران ناداستان و قالب خاطرات درمورد اندیشمندان گوناگون جهان در قرن ۲۰ پیشنهاد می‌کنیم.

درباره سیدنی هوک

سیدنی هوک (Sidney Hook) در سال ۱۹۰۲ در نیویورک زاده شد. این فیلسوف آمریکایی ابتدا به مارکسیسم گرایش داشت، اما به‌مرور به یکی از منتقدان سرسخت کمونیسم استالینی و توتالیتاریسم تبدیل شد. در سیتی کالج و دانشگاه کلمبیا درس خواند. شغل اصلی او تدریس فلسفه و ریاست دانشکدهٔ فلسفه در دانشگاه نیویورک بود. پس از بازنشستگی در سال ۱۹۶۹ به‌عنوان پژوهشگر ارشد در دانشگاه استنفورد به کار پرداخت. او از بنیان‌گذاران «کمیتهٔ آمریکایی آزادی فرهنگی» و نیز سازمان بین‌المللی «کنگرهٔ آزادی فرهنگی» بوده است. سیدنی هوک بیش از ۳۰ کتاب نوشته یا ویراستاری کرده است. او تا پایان زندگی، خودش را یک سوسیالیست‌دمکرات به حساب آورد. در اندیشهٔ او آنچه جنبهٔ اساسی داشت، اعتقاد راسخش به دموکراسی و آزادی سیاسی بود و همین نکته او را در مبارزه‌ای سخت با مخالفان این اندیشه درگیر ساخت. سیدنی هوک کتاب خاطرات خود را پس از ۸۰سالگی به رشتهٔ تحریر درآورد. این کتاب در سال ۱۹۸۷ در آمریکا منتشر شد. این نویسنده در ۸۱سالگی درگذشت. کتاب «ناهمرنگ» یکی از مکتوبات او است.

خلاصه فصل‌های کتاب ناهمرنگ

فصل اول: برتراند راسل: تصویری از خاطره:

با یکی از مهم‌ترین متفکران قرن ۲۰ میلادی آشنا می‌شوید. برتراند راسل فیلسوف، ریاضی‌دان، منطق‌دان و نویسنده‌ای بریتانیایی بود که تأثیری عمیق بر فلسفهٔ تحلیلی، منطق، معرفت‌شناسی، ریاضیات، سیاست و اخلاق داشته است.

فصل دوم: ادوارد برنشتاین (آلمان ۱۹۲۸):

با نویسنده و نظریه‌پردازی مارکسیست آشنا می‌شوید که نویسنده در سال ۱۹۲۸ در آلمان با او دیدار کرد. ادوارد برنشتاین که در آن زمان بیمار بود، تمایل داشت دربارهٔ خاطرات دوران تحصیلش بگوید، اما با مطرح‌شدن نام کارل مارکس با هیجان و اعتراض واکنش نشان داد. او درمورد مسائلی مانند خودکشی دختر مارکس سخن گفت. این اندیشمند خود را عقل‌گرایی متعلق به عصر روشنگری می‌دانست و مارکس را ادامه‌دهندهٔ این جریان فکری تلقی می‌کرد.

فصل سوم: مسکو ۱۹۲۹:

نویسنده از ورودش به اتحاد شوروی در سال ۱۹۲۹ می‌گوید. او که از سوی «دیوید ریازانوف» برای پژوهش دربارهٔ مارکس دعوت شده بود، تصمیم به سفر گرفت. او از فضای ترس و بی‌اعتمادی در میان مسافران می‌گوید و از اینکه پس از عبور از مرز، شاهد تفاوت چشمگیر لهستان و شوروی بوده است. 

فصل چهارم: هارولد لسکی و آپتن سینکلر:

درمی‌یابید که بسیاری از روشنفکران آمریکایی به‌دلیل شرایط جهان مانند ظهور هیتلر و بحران اقتصادی، به اتحاد شوروی امید داشتند و از بررسی شواهد توتالیتاریسم در آنجا پرهیز می‌کردند. هارولد لسکی با وجود انتقاد از کمونیست‌های انگلیسی حاضر به محکوم‌کردن سیاست‌های شوروی نبود و در نهایت هوادار سرسخت آن شد. آپتن سینکلر که ابتدا منتقد شوروی بود، در دوران استالین به دفاع از آن پرداخت؛ بااین‌حال بعدها نظرش تغییر کرد و به منتقد جدی آن تبدیل شد.

فصل پنجم: مکس ایستمن:

با مکس ایستمن، روشنفکر رادیکال آمریکایی آشنا می‌شوید که ابتدا به سوسیالیسم گرایش داشت، اما پس از بازگشت از شوروی در سال ۱۹۲۴ به‌عنوان منتقد استالینیسم منزوی شد. او در دفاع از آزادی‌های مدنی و حقوق زنان پیشگام بود و در نقد مارکسیسم با متفکرانی چون «جان دیوئی» درگیر. اختلاف او با جریان‌های چپ به تغییر مواضع فکری‌اش و فاصله‌گرفتن از کمونیسم انجامید.

فصل ششم: برتولت برشت؛ اخلاق‌النوابغ:

نویسنده با اشاره به تجربهٔ شخصی خود از ملاقات با برتولت برشت، او را فردی با دیدگاه‌های سیاسی سطحی و حامی تصفیه‌های استالینی معرفی کرده و گفته این امر موجب انزوای فکری برشت شد. برتولت برشت یکی از مهم‌ترین و مؤثرترین هنرمندان تئاتر در قرن ۲۰ میلادی و در جهان معاصر بوده است.

فصل هفتم: در حاشیهٔ قتل تروتسکی:

درمی‌یابید که نویسنده هرگز تروتسکی را ملاقات نکرد، اما یک‌بار با او مکاتبه داشت. زندگی نویسنده و تروتسکی در مواردی به هم گره خورده بود. تروتسکی به‌شدت از سیدنی هوک و «جیمز برنهام» خشمگین بود.

فصل هشتم: در صحنهٔ نبرد فلسفه:

اواخر آوریل ۱۹۴۹ کنگرهٔ جهانی هواداران صلح در پاریس برگزار شد، اما دولت فرانسه از ورود بسیاری از هیئت‌ها جلوگیری کرد؛ در نتیجه کنگره‌ای موازی در پراگ تحت‌نظارت رژیم کمونیستی تشکیل شد. در هر دو گردهمایی، اتحاد شوروی به‌عنوان مدافع صلح ستایش و ایالات‌متحده به‌عنوان امپریالیست محکوم شد. در همین زمان گروهی از روشنفکران فرانسوی که مخالف نفوذ کمونیستی در فرهنگ و سیاست فرانسه بودند، در یک گردهمایی در پاریس تحت‌عنوان «روز بین‌المللی مقاومت علیه جنگ و فاشیسم» شرکت کردند. این برنامه توسط «دیوید روسه» و «ژان پل سارتر» سازمان‌دهی شده بود.

فصل نهم: اسکار لانگه و ایزاک اشتاینبرگ:

اسکار لانگه و ایزاک اشتاینبرگ دو شخصیت برجسته بودند که به‌دلیل اختلافات سیاسی از سیدنی هوک، نویسندهٔ این کتاب فاصله گرفتند. لانگه ابتدا ضداستالینیست بود، اما به‌تدریج همکاری با شوروی را به‌عنوان راهی برای استقلال لهستان پذیرفت. اشتاینبرگ، سوسیالیست انقلابی و وزیر دادگستری شوروی از کودتای اکتبر دفاع می‌کرد و باور به استبداد روشنگرانه داشت.

فصل دهم: آرتور کستلر:

آرتور کستلر به‌عنوان یکی از شخصیت‌های برجستهٔ کنگرهٔ آزادی فرهنگی در برلین (۱۹۵۰) معرفی می‌شود. او با سخنرانی‌های تحریک‌آمیز و تحلیل‌های سیاسی‌اش توجهات بسیاری را جلب خود کرد. کستلر در کنگره فعال بود و از آن پس به‌دلیل فعالیت‌هایش در عرصه‌های مختلف، تأثیر بسیاری بر روشنفکران زمانش گذاشت. با وجود اختلافات شخصی و انتقادات، همکارانش او را به‌عنوان فردی با صفات قهرمانانه و روحیهٔ همکاری می‌شناختند.

فصل یازدهم: هربرت مارکوزه و رونالد ریگان:

نویسنده به دیدارهای خود با هربرت مارکوزه و نقدهایش از نظریات او اشاره می‌کند؛ از جمله مواجهه‌ای که با مارکوزه درمورد حقوق مدنی سیاه‌پوستان داشت. نویسنده گفته است که رونالد ریگان چگونه در یک سخنرانی به انتقاد از دمپینگ کالاها پرداخت و نگرانی‌هایش را دربارهٔ تأثیرات منفی آن بر کارگران آمریکایی بیان کرد.

فصل دوازدهم: مباحثه با اینشتین:

این فصل دربارهٔ نظرات آلبرت اینشتین در زمینه‌های سیاسی و اجتماعی و نحوهٔ تأثیرگذاری او بر مسائل عمومی است. او به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین دانشمندان تاریخ، به‌طور طبیعی در زمینه‌های مختلف از جمله سیاست مورد توجه قرار گرفت. در این فصل، به‌ویژه به نامه‌نگاری‌های او درمورد محاکمات مسکو و دفاع از حق برگزاری دادگاه‌های علنی برای تروتسکی اشاره شده است.

فصل سیزدهم: مری مک‌کارتی و نوم چامسکی:

نویسنده به بررسی دو شخصیت، مری مک‌کارتی و نوم چامسکی پرداخته است. مری مک‌کارتی ابتدا به کمونیسم گرایش داشت و بعدها خود را چپ‌گرا و ضداستالینیست معرفی کرد، اما در مسائل سیاسی دچار تناقض‌هایی بود. نویسنده معتقد است که نوام چامسکی درمورد جنگ ویتنام، آمریکا را به‌طور یک‌جانبه نقد کرده و از رژیم‌های استالینیستی مانند ویتنام شمالی بدون اشاره به خشونت‌های آن‌ها دفاع کرده است.

فصل چهاردهم: دربارهٔ ژاپن، هند و استرالیا:

نویسنده تجربیاتش از سفر به ژاپن، هند و استرالیا را روایت کرده است. این فصل تأثیرات فرهنگ و سیاست ژاپن را بررسی و به تفاوت‌های فرهنگی میان شرق و غرب اشاره کرده است. نویسنده نقدهای خود بر سیاست خارجی «نهرو» و تبعیض‌های داخلی هند را مطرح می‌کند و سپس از تجربیاتش در سخنرانی‌ها و واکنش‌های دانشجویان در استرالیا پرده برمی‌دارد.

بخشی از کتاب ناهمرنگ

«حتی مردم بی‌فرهنگ نیز می‌دانند که نسبت به استعدادهای فوق‌العاده و نوابغ، در شرایط عادی نباید همواره با همان معیارهایی داوری کرد که ما نسبت به خودمان و همسایگان معمولی خود به کار می‌بندیم. اما وقتی پای روابط بنیادی انسانی در میان باشد، حتی کسانی را که همه به نبوغشان اعتقاد دارند، و مسلماً گروه بزرگ‌تری از افرادی را که ادعای نابغه‌بودن دارند، نمی‌توان از مسئولیت کارهایشان مبرا دانست. نورمن میلر های این جهان که برای کمک به پرورش و بلوغ یک استعداد ادبی قتل را می‌بخشایند، در جنایاتی که جهت‌گیری آن‌ها مشوق آن است، در واقع مسئولیت مشترک دارند. خود این جهت‌گیری نشان‌دهندهٔ نوعی نخبه‌گرایی در حوزهٔ اخلاق است و با اعتقاد به دمکراسی و احترام به نوع انسان که معمولاً با تکیه بر حق نوابغ همراه است، سازگاری ندارد. به نظر می‌رسد که بردباری در برابر لغزش‌های اخلاقی نوابغ، محدود به نوابغ حوزهٔ هنرهاست، نه قلمرو تفکر. آنچه در داوری نسبت به آدم‌هایی چون بودلر، ون‌گوگ، نیچه یا واگنر نادیده گرفته یا بخشوده می‌شود، به همان سادگی، شخصیت‌هایی بسیار بزرگ‌تر را درزمینهٔ علم و فلسفه شامل نمی‌شود.

مطمئن نیستم که با نابغه‌ای در حوزهٔ هنر آشنا بوده‌ام، ولی با کسی که این روزها درزمینهٔ نمایش و شعر مدرن نابغه دانسته می‌شود، برخوردی بسیار کوتاه داشته‌ام. دربارهٔ برتولت برشت گفته‌اند: «او نه‌تنها بااستعدادترین و مهم‌ترین نویسندهٔ قرن بیستم است، بلکه یکی از بزرگ‌ترین نویسندگان قرن ما در همهٔ زبان‌هاست.» حتی کسانی که شخصاً از برشت متنفر بودند، مانند آودن، استعدادهای ادبی فوق‌العاده‌اش را تصدیق کرده‌اند.

اگرچه من با برشت در برلین که در آنجا در سخنرانی‌های کارل کورش حاضر می‌شد دیدار کوتاهی داشتم، هیچ‌گاه او را به خوبی نشناختم. پرفسور کورش آشکارا از توجه برشت به خود خشنود بود، زیرا آوازهٔ برشت به عنوان نمایشنامه‌نویسی انقلابی بالا گرفته بود و در محافل کمونیست‌های سنتی که کورش در آن راهی نداشت، به صورت شخصیتی تقریباً مقدس درآمده بود. برشت در سال ۱۹۳۵ در نیویورک چند بار از من دیدار کرد که یکی‌دو بار آن همراه با خانم و آقای کورش بود. به علت مطلبی که در آخرین ملاقاتش به من گفت، او را از خانه‌ام بیرون کردم. این تنها باری بود که در سراسر زندگی‌ام با کسی چنین رفتاری داشته‌ام.»