کتاب شبه‌ جزیره‌ عربستان و اعراب از عصر مفرغ تا ظهور اسلام

کتاب شبه‌ جزیره‌ عربستان و اعراب از عصر مفرغ تا ظهور اسلام با عنوان اصلی «Arabia and the Arabs» نوشتهٔ رابرت ج. هویلند و ترجمهٔ علی مهدوی پور است. نشر چرخ این کتاب را منتشر کرده است. اثر حاضر که در دستهٔ کتاب‌های تاریخی قرار می‌گیرد، روابط تجاری عرب‌ها با تمدن‌های هم‌جوار، ساختارهای سیاسی حاکم بر مناطق مختلف شبه‌جزیره، تأثیر متقابل فرهنگ‌های مختلف بر یکدیگر و نیز نقش زنان در جامعهٔ عرب در پیش از اسلام را بررسی کرده است. این کتاب با نگاه به تاریخ شبه‌جزیرهٔ عربستان، درک ما را از این منطقه و مردمانش متحول می‌کند. نویسنده سهم بزرگی در غنی‌سازی مطالعات خاورمیانه و تاریخ اسلام ایفا کرده و منبعی ارزشمند برای نسل‌های آیندهٔ پژوهشگران و علاقه‌مندان فراهم آورده است. نسخهٔ الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب شبه‌ جزیره‌ عربستان و اعراب از عصر مفرغ تا ظهور اسلام

کتاب شبه‌ جزیره‌ عربستان و اعراب از عصر مفرغ تا ظهور اسلام که نخستین‌بار در سال ۲۰۰۱ میلادی و در ایران در ۱۴۰۳ منتشر شده، نوشتهٔ یک استاد برجستهٔ تاریخ اسلام و خاورمیانه است. این کتاب که آن را پژوهشی ارزشمند دانسته‌اند، نگاهی عمیق و جامع به تاریخ شبه‌جزیرهٔ عربستان و مردمان آن از عصر برنز تا ظهور اسلام انداخته است. گفته شده است که این اثر پس از انتشار به‌سرعت به یکی از منابع کلیدی برای مطالعهٔ تاریخ پیش از اسلام عربستان تبدیل شد. رابرت ج. هویلند با بهره‌گیری از منابع متنوع باستان‌شناسی، کتیبه‌شناسی و متون تاریخی تصویری غنی و چندبعدی از جامعهٔ عرب پیش از اسلام ترسیم کرده است. او لایه‌های مختلف تاریخی را کاویده و روایتی منسجم از تحولات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این منطقه ارائه داده است. نویسنده با ارائهٔ شواهد متقن نشان داده است که جامعهٔ عرب پیش از اسلام، برخلاف تصور رایج صرفاً جامعه‌ای بدوی و عقب‌مانده نبوده، بلکه دارای پیچیدگی‌های فرهنگی و اجتماعی قابل‌توجهی بوده است. او با استناد به شواهد تاریخی، تصویری متفاوت از جایگاه زنان در این دوره ارائه داده که با بسیاری از پیش‌فرض‌های رایج در تضاد است. این کتاب حاوی نقشه‌ها، تصاویر و جدول‌های متعددی است که به درک بهتر مطالب کمک می‌کند.

چرا باید کتاب شبه‌ جزیره‌ عربستان و اعراب از عصر مفرغ تا ظهور اسلام را بخوانیم؟

این اثر کوشیده است کلیشه‌های رایج دربارهٔ عرب‌ها در پیش از اسلام را بشکند؛ همچنین با دقت، تنوع قومی و زبانی منطقه را بررسی کرده و نشان داده که چگونه این تنوع در شکل‌گیری هویت عربی نقش داشته است. نویسنده توجهی ویژه به نقش زنان در جامعهٔ عرب پیش از اسلام داشته است.

کتاب شبه‌ جزیره‌ عربستان و اعراب از عصر مفرغ تا ظهور اسلام را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب را به دوستداران تاریخ جهان و افرادی که مایلند در باب تاریخ شبه‌جزیرهٔ عربستان مطالعه کنند، پیشنهاد می‌کنیم.

درباره رابرت ج. هویلند

رابرت ج. هویلند (Robert G. Hoyland) پژوهشگر، مورخ و اسلام‌شناسی است که در سال ۱۹۶۶ میلادی در آلمان متولد شد. در ۱۹۹۴ مدرک دکتری خود را از دانشگاه آکسفورد دریافت کرد. موضوع پایان‌نامهٔ دکترای او دیدگاه غیرمسلمانان در زمان ظهور اسلام بوده که بعدها به‌عنوان کتاب منتشر و شاخص‌ترین اثر هویلند شناخته شده است. تخصص او در زمینهٔ مطالعات تاریخ خاورمیانه در اواخر باستان و قرون‌وسطی با تمرکز بر تاریخ صدر اسلام است. او برای درک بهتر موضوع موردعلاقه‌اش یعنی اسلام در زمان ظهور به تحقیقات دیگری همچون باستان‌شناسی و بررسی سنگ‌نبشه‌ها، عربستان در دوران پیش از اسلام و مطالعهٔ دوران سریانی - یونانی در اواخر باستان روی آورده است. او سابقهٔ تدریس تاریخ اسلام در مؤسسهٔ شرق‌شناسی دانشگاه آکسفورد و نیز تدریس در دانشگاه‌های سنت اندروز و یو.سی.ال.ای را دارد. گسترهٔ علایق پژوهشی او عبارت است از روابط بین مسلمانان و یهودیان و مسیحیان در دوران پیش از تجدد خاورمیانه، ارتباط میان هویت و قومیت و مذهب (به‌ویژه جعل هویت عربی) در دورهٔ اولیهٔ اسلامی و پیش از اسلام، انتقال دانش از جهان باستان به دنیای اسلام و انتقال مجدد آن توسط دانشمندان اسلامی، تغییر فرهنگ مادی‌گرایی دوران باستان در دوران اسلامی و ظهور سبکی از هنر و معماری اسلامی و نیز استفاده از کتیبه‌های عربی برای فهم و تاریخ اسلامی. مهم‌ترین اثر هویلند کتاب «اسلام از نگاه دیگران»، یک تاریخ‌نگاری از صدر اسلام است که به بررسی آن دوران از نگاه شاهدان عینی غیرمسلمان پرداخته است. ظهور اسلام و تمدن اسلامی مرکز توجه او در تحقیقاتش است و آخرین کتاب او در سال ۲۰۱۴ میلادی با همین مضمون و با نام «در راه خدا، فتوحات عرب و ایجاد یک امپراتوری اسلامی» است. علایق او به باستان‌شناسی موجب شده است که در برخی فعالیت‌های کاوشگری مربوط به شهر برده در کشور آذربایجان حضور داشته باشد. کتاب «شبه‌جزیره‌ٔ عربستان و اعراب از عصر مفرغ تا ظهور اسلام» اثر دیگری از او است.

خلاصه فصل‌های کتاب شبه‌ جزیره‌ عربستان و اعراب از عصر مفرغ تا ظهور اسلام

۱. شرق عربستان:

عصر مفرغ (حدود ۱۳۰۰ - ۳۲۰۰ پیش از میلاد مسیح)، عصر آهن (حدود ۳۳۰ - ۱۳۰۰ پیش از میلاد مسیح)، دورهٔ یونانی - رومی/ اشکانی (حدود ۲۴۰ - ۳۳۰ پیش از میلاد مسیح)، دوران بیزانس/ ساسانی (حدود ۶۳۰ - ۲۴۰ میلادی) و باستان‌شناسی شرق عربستان از مطالب این فصل است.

۲. جنوب عربستان:

نویسنده، وضعیت عصر آهن (حدود ۳۳۰ - ۱۳۰۰ پیش از میلاد مسیح)، دورهٔ یونانی - رومی/ اشکانی (حدود ۲۴۰ - ۳۳۰ پیش از میلاد مسیح)، دوران بیزانس/ ساسانی (حدود ۶۳۰ - ۲۴۰ میلادی) را در جنوب عربستان بررسی کرده است.

۳. شمال و مرکز عربستان:

وضعیت عصر آهن (حدود ۳۳۰ - ۱۳۰۰ پیش از میلاد مسیح) و دورهٔ یونانی - رومی/ اشکانی (حدود ۲۴۰ - ۳۳۰ پیش از میلاد مسیح) و دوران بیزانس/ ساسانی (حدود ۶۳۰ - ۲۴۰ میلادی) در شمال و مرکز عربستان بررسی شده؛ همچنین به نویسندگانِ متون شمال عربستان که عبارتند از قبایل حرا، قبایل حِسما، واحه‌نشینان و ثَمود و نیز نویسندگان متون آرامی/ یونانی که عبارتند از نبطی‌ها، پالمیرایی‌ها و هترایی‌ها پرداخته شده است.

۴. اقتصاد:

این فصل به کشاورزی و مدیریت آب، گله‌داری، شکار، مناسبات اقتصادی بین مردمان چادرنشین و یک‌جانشین، تجارت، گیاهان معطر، تجارت عبوری، تجارت محلی و معدن‌کاوی پرداخته است.

۵. جامعه:

قبایل به‌عنوان یک شکل از سازمان اجتماعی، تمایز و قشربندی اجتماعی، قانون و قانون‌گذاری، ازدواج و نقش زنان، ضیافت و جشن و سرور از موضوعات این فصل است.

۶. دین:

در این فصل به موضوع چندخدایی، یکتاپرستی، جادو و طب، غیب‌گویی، اماکن، مناصب و ایام مقدس و هدایای پیشکشی به خدایان پرداخته شده است.

۷. هنر، معماری و اشیای دست‌ساخته:

این فصل در باب فرهنگ مادی عربی کندوکاوی کرده و سپس دربارهٔ سکونت‌گاه‌ها، بناها و اشیای تدفینی، کاخ‌ها و معابد، اشیای آیینی، جنگ‌افزارها و جنگاوری، هنر صخره‌ای، سکه و مُهر، پیشه‌وری و صنعتگری سخن گفته است.

۸. زبان و ادبیات:

خط‌ها، زبان‌ها، سندها، کتیبه‌ها (کتیبه‌های یادبودی/ اخباری، کتیبه‌های استمدادی، کتیبه‌های نذری، کتیبه‌های تدفینی، کتیبه‌های تجلیلی و کتیبه‌های حقوقی)، شعر، نثر، گفتار فراطبیعی، افسانه‌ها، روایت نبردها و روایات حکمت و فرزانگی از موضوعات این فصل است.

۹. عربیت و عرب‌شدن:

این فصل از قبایل عرب در هزارهٔ نخست پیش از میلاد، قرن‌های اول و دوم میلادی، قرن سوم میلادی، قرن‌های چهارم تا ششم میلادی، قرن‌های هفتم و هشتم میلادی سخن گفته است.

بخشی از کتاب شبه‌ جزیره‌ عربستان و اعراب از عصر مفرغ تا ظهور اسلام

«تصویری که از عربستان به ذهن متبادر می‌شود بیش‌تر بیابان‌هایی متروک و خالی از سکنه است تا زمین‌های حاصل‌خیز. اما کشاورزی در برخی مناطق عربستان موضوع بسیار مهمی بوده و همچنان هم از اهمیت زیادی برخوردار است. بااین‌حال، از آن‌جا که هیچ رودخانه یا دریاچهٔ دائمی‌ای در این شبه‌جزیره وجود ندارد و بارندگی در آن محدود به مواقع خاصی از سال است (بهار و تابستان در جنوب، پاییز / زمستان و بهار در مناطق دیگر)، در سراسر این سرزمین، مدیریت دقیق آب امری ضروری و گریزناپذیر است. افزون بر این، دمای بالای هوا با میزان بالای تبخیر آب همراه است و بارش باران ممکن است سنگین و درعین‌حال کوتاه باشد. در نتیجه، آب‌های روان فوراً جریان می‌یابند و اغلب ویرانگرند. بعد از مدت کوتاهی، تمامی این آب‌های روان ناپدید و دره‌ها دوباره خشک می‌شوند. بنابراین، مردمان این سرزمین مجبور بوده‌اند برای گردآوری، توزیع و ذخیرهٔ مؤثر این منبع ارزشمند روش‌هایی ابداع کنند. پلکانی کردن زمین، یعنی تبدیل شیب دره به طبقات سنگی، موجب کاهش سرعت سیلاب و سرازیر شدنِ تدریجی آن بر طبقات پله‌مانند پایینی می‌شد؛ بدین شکل، بخشی از این سیلاب در هر طبقه به داخل زمین فرومی‌رفت و باعث می‌شد طی این فرایند مقادیری خاک و بقایای ارگانیک همراهش ته‌نشین شوند. کانال‌هایی نیز حفر می‌شدند تا بی‌نظمی سیلاب را برطرف کنند و آب به طور یکسان در اطراف زمین‌ها جاری شود و به مناطقی که دورتر از سیلاب قرار دارند انتقال یابد. همچنین سدهای کوچکی از خاک فشرده یا سنگ‌های غیرمتراکم در زوایایی از کرانه‌های دره ساخته می‌شدند تا بخش‌هایی از سیلاب را به قسمت‌هایی از زمین در طرف دیگر منتقل کنند. در کل دره، سدهای بزرگ و محکم بیش‌تری نیز ساخته می‌شدند تا از تلاطم آب جلوگیری کنند. برخی اوقات، با کمک جانبیِ حوضچه‌های آرامش، که آن‌ها را تا زمان رسیدن آب به سطح موردنظر پر نگه می‌داشتند، این کار را انجام می‌دادند و بعد کانال‌ها آب داخل آن‌ها را به زمین‌های آمادهٔ آب‌رسانی هدایت می‌کردند. در آخر، چاه‌هایی نیز حفر و آب‌انبارهایی به منظور ذخیرهٔ آب تعبیه می‌شدند که عمدتاً برای مصارف خانگی بودند، اما از آب آن‌ها به عنوان منبع مکمل آبیاری در خشک‌سالی‌ها هم استفاده می‌شد.»