کتاب سنت و مدرنیته

کتاب سنت و مدرنیته؛ عرفان و روان‌شناسی مدرن نوشتهٔ علی‌‌اکبر ضیایی است و انتشارات بین المللی امین آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب سنت و مدرنیته

کتاب سنت و مدرنیته نقدی بر اندیشه‌های دکتر آرش نراقی، از نواندیشان دینی، در حوزه رابطه بین عرفان دینی و روان‌شناسی مدرن است که وی در سخنرانی خود تحت عنوان «عرفان و آگاهی فرا - مفهومی» در فضای مجازی ارائه کرده است. منظور از نواندیشان دینی در این کتاب دیدگاه‌ها و عقاید دکتر نراقی در سخنرانی مذکور است. در این نقد سعی شده است که مفاهیمی چون آگاهی مفهومی و آگاهی فرامفهومی و تعاریفی که توسط نواندیشان دینی ارائه شده است مورد نقد و بررسی قرار گیرد و رابطه بین علم حضوری، کشف عرفانی و آگاهی فرامفهومی بر اساس دیدگاه آنان و عرفای دینی تبیین گردد. اشکالات متعددی به‌اصطلاح آگاهی فرامفهومی بر اساس دیدگاه نواندیشان دینی وارد است که به‌اختصار به آنها در کتاب حاضر اشاره شده است. از نظر نواندیشان دینی مراقبه متمرکز و مراقبه گشوده از جمله راه‌های وصول به آگاهی‌های فرامفهومی است که به‌تفصیل درباره ماهیت هر یک از این مراقبه‌ها و کارکرد آنها در انواع آگاهی‌ها سخن گفته و آرای نواندیشان دینی نقد شده‌اند.

به عقیده این نواندیشان دینی بسیاری از آموزه‌های عرفانی باید بر اساس یافته‌های روان‌شناسی مدرن بازنویسی شود که از جمله آنها عشق عرفانی، مفهوم شرم، نگاه به زنان و مانند آنها است. آرش نراقی نمونه‌هایی از عشق عرفانی در ادبیات عرفانی را به‌عنوان نمونه آورده است و این نوع عشق را نوعی مازوخیسم و خودستیزی و خشونت نسبت به نفس دانسته است. او تهذیب نفس در چارچوب آموزه‌های عرفانی را درآمیخته با خشونت درونی می‌داند و اعتقاد دارد که روان‌شناسی مدرن به‌جای خودستیزی و خشونت درونی راه ملاطفت و نرمی با نفس را برای معالجه ناهنجاری‌های روانی و اخلاقی توصیه می‌نماید.

نگارنده در این کتاب به دفاع از عرفان دینی مبارزه با نفس را از نوع مقابله با هواهای نفسانی یا نفس اماره دانسته است که سبب تکامل فرد و وصول به نفس مطمئنه می‌گردد، بنابراین غایت از مقابله با هواهای نفسانی بر اساس آموزه‌های قرآنی گذر از نفس اماره و وصول به نفس مطمئنه است و این امر بر خلاف خشونت‌بار بودن این مقابله با نفس نزد نواندیشان دینی است و دیدگاه قرآن و روایات را درباره مبارزه با هواهای نفسانی و نفس اماره تبیین کرده و گفته‌ که این نوع نگرش انسان را به امنیت و آرامش روانی به‌جای خشونت درونی می‌رساند و مدعای نواندیشان دینی در این باره درست به نظر نمی‌رسد.

در این کتاب دیدگاه‌های آرش نراقی درباره عشق عرفانی و شرم مورد نقد قرار گرفته و بیان شده است که تعریف عرفا از عشق الهی امری بر خلاف مدعای نواندیشان دینی است و برداشت آنان از مفهوم شرم که آن را عاملی برای خودستیزی و تحقیر نفس می‌دانند مورد نقد قرار گرفته است.

خواندن کتاب سنت و مدرنیته را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزه‌های عرفان ایرانی‌اسلامی و روان‌شناسی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب سنت و مدرنیته

«نواندیشان دینی می‌گویند: عارفان قدیم و کارشناسان علوم شناختاری جدید بر این باور هستند که در آدمی دو نوع آگاهی یا شناخت وجود دارد: آگاهی مفهومی و آگاهی فرامفهومی. آگاهی مفهومی را می‌توان شناختی دانست که از تجربه به معنای عام آن که شامل حسّی و عقل است برمی آید و جهان را در قالب منظومه ای از مفاهیم برای ما مفهوم و دسترس پذیر می‌کند. علم فیزیک و ریاضیات از نمونه های شاخص این نوع شناخت است.

در این شیوه آگاهی امور موضوع طبقه بندی و تحلیل قرار می گیرند و اجزایشان واسازی و بازسازی می شوند و این بازسازی به مدد و در قالب مفاهیمی است که در ذهن ما در اختیار دارد. در طی این فرایند است که آنچه پیشتر بر ما ناشناخته بود به حوزه آگاهی و شناخت ما درمی آید. به بیانی دیگر انسان در رویارویی با هیولای در هم آشفته و نا متمایز عالم پیش رویش می کوشد تا ساختار ذهن خود را بر آن هیولای نامتمایز بیفکند و از طریق قالبهای ذهنی اش به آن ماده هیولایی ساختار ببخشد.

تناسب میان ساختار ذهن با ساختار عالم بیرون از جهان بیگانه و مجهول بیگانه زدایی می‌کند و امر ناشناخته را به قلمرو شناخت و آگاهی انسان در می آورد. این آگاهی و شناخت هم می‌تواند به نوبه خود به تولّد قوالب مفهومی تازه تری بینجامد.»