کتاب مهندسی اجتماعی

کتاب مهندسی اجتماعی نوشتهٔ عباس محمدی اصل است و انتشارات آرمان رشد آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب مهندسی اجتماعی

مهندسی اجتماعی در رهیافت جامعه‌شناختی کوششی علمی برای تحلیل سیستماتیک فاکت‌های اجتماعی و تهیه طرح و نقشه‌ای سنجیده جهت بهبود جامعه فعلی و آینده و کنترل مشکلات اجتماعی در زندگانی انسانی‌ـ اجتماعی است. این حوزه در اوایل دهه چهل و پنجاه میلادی در کنار برنامه‌ریزی‌های کالبدی و شهرسازی رواج یافت؛ زیرا مشخص شد پدیده‌های انسانی‌ـ اجتماعی پیچیده‌تر از پدیده‌های طبیعی‌ـ فیزیکی بوده و بدون شناخت عناصر متعدد زندگی اجتماعی نمی‌توان مسائل و معضلات جامعه را به درستی شناسایی کرد و به فهم و ارزیابی روابط پیچیده مشکلات اجتماعی به صرف برقراری روابط ریاضی پرداخت؛ بلکه حتی لازم است مدلی به وجود آورد که تمام متغیرهای اجتماعی و غیراجتماعی را در آن گنجاند. برنامه‌ریزی اجتماعی از حیث تکمیل مهندسی اجتماعی برای شناخت جلوگیری از مشکلات اجتماعی حال و آینده و تهیه طرح و نقشه بهبود جامعه فردا با برنامه‌ریزی و اجرای نقشه‌های دقیق و منطقی مطرح شد. 

کتاب مهندسی اجتماعی به مهندسی اجتماعی از منظر جامعه‌شناسی می‌پردازد. بسیاری از جامعه‌شناسان از اواخر قرن بیستم به بعد دست به آسیب‌شناسی رشته‌شان زدند و از وضعیت موجود جامعه‌شناسی انتقادات جدی کردند. برنامه درمانی نیز برای بهبود جامعه‌شناسی شامل ایجاد شاخه مهندسی در جامعه‌شناسی بود. مشکل بنیادین جامعه‌شناسی از این نگره ریشه در انفصال نظریه و پژوهش و عمل داشت که مانع می‌شد جامعه‌شناسی یک علم انباشتی شود و اگر جامعه‌شناسی نتواند علم انباشتی شود، نمی‌تواند هیچ تأثیر واقعی بر جهان اجتماعی داشته باشد. مهندسی اجتماعی که جوهر وجودی‌اش عبارت است از عمل جامعه‌شناختی یا کنش‌ورزی ملهم از نظریه جامعه‌شناختی، بهترین رویکرد برای ایجاد تفاوت در عالم واقع و جهان اجتماعی است. رویکرد مهندسی در جامعه‌شناسی وابسته است به توسعه نظریه‌های روشن‌تر و دقیق‌تر، آزمون یا راستی‌آزمایی‌های چنین نظریه‌هایی و تمایل عمل‌کنندگان به استفاده از ایده‌های نظری به هنگام بررسی مشکلات مشتریان یا کارفرمایانشان. به این ترتیب مهندسی اجتماعی می‌تواند ارتباط متقابل نظریه و تحقیق را ناگزیر سازد و این دو را به یکدیگر و به کنش پیوند زند. پس امیدوارانه‌ترین راه برای ادغام مجدد نظریه با تحقیق در جامعه‌شناسی، کنش است و بهترین راه برای استفاده از کنش جامعه‌شناختی، اتخاذ رویکرد مهندسی اجتماعی توسط جامعه‌شناسان می‌نماید.

ضرروت آگاهی به مسائل اجتماعی و شناخت آسیب‌ها زمینه‌ساز توجه جامعه به مهندسی اجتماعی جهت ارزیابی نابسامانی و تلاش برای حل معضلات اجتماعی است. مهندسی اجتماعی فرایند علمی در راستای شناخت هنجارها و ناهنجاری‌های اجتماعی و جمع‌آوری اطلاعات مستند و اقدامات مثبت و کارآمد در راستای ساماندهی و کاهش آسیب اجتماعی است.

خواندن کتاب مهندسی اجتماعی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزهٔ جامعه‌شناسی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب مهندسی اجتماعی

«ضمانت‌ها دستگاه‌هایی برای تأثیر در رفتار با پاداش دادن یا مجازات کردن در زندگی اجتماعی فراگیر به شمار می‌آیند. مثلاً ستایش و تقبیح همراه با پاداش دادن و مجازات فرزندان به تقویت درونی کردن فحوای جامعه‌پذیری یاری می‌رسانند. ضمانت‌ها ملاط روابط اجتماعی غیررسمی‌اند که مثلاً در نفوذ و قدرت خانواده‌ها، دوستی‌ها و گروه‌های کوچک متجلی می‌شوند. آن‌ها تسهیل‌کننده مناسبات سازمان‌ها در میانه پاداش‌های مالی و مجازات‌ها هستند که قدرت و فرایندهای غیررسمی نفوذ و مقاومت را به رخ می‌کشند. بدون ضمانت‌های خصوصاً پولی، مبادلات بازارها و امور مالی و ضمانت‌های سیاسی خشک می‌شود؛ زیرا این همه از مکانیسم‌های پایدارکننده نهادهای اجتماعی و حفظ کنترل اجتماعی است. سیستم‌های حقوقی بدون ضمانت‌ها اجرایی نمی‌شوند. افراد کمابیش جامعه‌پذیر، اثرات فشارهای خارجی ضمانت‌ها را نیز در کنار شرم و حیا و گناه تجربه می‌کنند و حقوق و تکالیف و اشتباهات‌شان را در این عرصه فراگرفته و تصحیح می‌کنند یا گاه واکنش‌هایی مثل نادیده‌گیری و تخطی از ضمانت‌ها را برمی‌انگیزند. قدرت ضمانت‌ها را می‌توان در اصطلاحاتی همچون حرف زدن پول، افتخار در میان سارقان و برتری پارتی‌بازی نسبت به سواد و مهارت دید. بنابراین فهم کار ضمانت‌ها برای درک همه زندگی اجتماعی ضروری است و آگاهی از نحوه کار آن‌ها برای تصمیم‌گیرندگان، سیاست‌گذاران و بررسی‌کنندگان مشکلات اجتماعی الزامی می‌نماید. با این حال همه‌گیر بودن چنین واقعیتی به معنای سادگی آن نیست و ظرافتش در تعاملات وضعیتی یا تعاطی با دیگران آشکار می‌شود. علاوه بر این ضمانت‌ها انواع ساده و ترکیبی متعددی دارند و معمولاً نیروهای منزوی یا خودمختار نیستند؛ بلکه همیشه در متون بزرگ‌تر واقع شده یا توجیه می‌شوند. مثلاً ضمانت‌ها با هم قابل تعویض نیستند؛ چنان که ارضای نامشروع شور جنسی عموماً با تنبیه بدنی همراه است ولیکن گاه فحشای نهادینه در قبال پول از ترغیب و جذابیت هم سود می‌جوید. هرچند هنجارهای خانوادگی تغییر کرده‌اند، اجبار جسمی نیز به عنوان راهی کمتر قابل قبول برای نظم و انضباط در کودکان به کار گرفته می‌شود. دین‌پیرایی با ارائه پول به کلیسا برای بخشش گناهان یا جنایات غیراخلاقی یا حتی تحقق اهداف سیاسی به مخالفت برخاست.»