کتاب نامه های امام (ع) به کارگزاران در نهج البلاغه

کتاب نامه‌های امام (ع) به کارگزاران در نهج‌البلاغه نوشتهٔ نورالله علیدوست خراسانی در انتشارات دانشگاه امام صادق (ع) چاپ شده است.

درباره کتاب نامه های امام (ع) به کارگزاران در نهج البلاغه

در اسلام حکومت ملک حاکم نیست بلکه عاریت و امانت است و تمام کسانی که در حکومت پُست و مقام دارند امانتدارند؛ همان‌گونه که امیرمؤمنان (علیه السلام) در نهج‌البلاغه به اشعث بن قیس فرماندار آذربایجان نوشته است:

«این فرمانداری، برای تو وسیله آب و نان نیست؛ بلکه امانتی است در گردنت‌».

از دیدگاه اسلام رئیس حکومت، وزرا، استانداران و فرماندهان تنها امانت‌دارانی هستند که امانت جامعهٔ اسلامی از سوی خداوند به آن‌ها سپرده شده و نباید آن را وسیلهٔ برتری‌جویی و تحصیل منافع شخصی کنند؛ بلکه باید مانند هر امانت‌دار امین از آن مراقبت به‌عمل آورده و سالم به‌دست اهلش بسپارند. در تفسیر این آیهٔ شریفه که می‌فرماید: «خداوند به شما فرمان می‌دهد که امانت‌ها را به صاحبان آن برسانید...» . در روایات متعددی آمده که این امانت همان ولایت (و حکومت والیان صالح) است (حویزی، بی‌تا، ج۱: ۴۹۴-۴۹۵؛ کلینی، ۱۳۶۶، ج۱: ۲۷۶-۲۷۷، کتاب الحجه، باب ان الامام (علیه السلام) یعرف الامام الذی یعرف من بعده)‌. البته این تفسیر به آن معنا نیست که مفهوم آیه منحصر در امر حکومت و امامت باشد بلکه یکی از مصادیق بارز و مهم آن است.

امام (علیه السلام) علاوه بر اینکه خودش به‌طور مستقیم بر کارگزاران و عاملانش آگاهی و اشراف دارد، جاسوسانی هم برمی‌گزیند تا به شکل نامرئی و پنهانی، عاملان و پست‌داران حکومتی و رفتارشان را زیر نظر بگیرند و به امام (علیه السلام) گزارش کنند.

ازاین‌رو در چند جای نهج‌البلاغه و کتب دیگر نامه‌هایی آمده است که امام (علیه السلام) برای عاملانش می‌نویسد و از واژه «عین» یا «عیون» استفاده می‌کند که جاسوس یا جاسوسانم برای من خبر آورده‌اند که به چند مورد اشاره می‌شود.

۱- در نامه‌ای که به قثم بن عباس که فرماندار و نمایندهٔ آن حضرت در شهر مکه بود نوشت: اما (بعد از حمد و ثنای الهی) مأمور اطلاعاتی من در شام برایم نوشته است...

۲- درآنجاکه تعبیر به عیون می‌کند می‌فرماید: با فرستادن مأموران مخفیِ راستگو و وفادار کارهای آنان را تحت نظر بگیر؛ زیرا بازرسی مداومِ پنهانی سبب تشویق آن‌ها به امانت‌داری و مدارا‌کردن به زیردستان و مراقبت از معاونان می‌شود.

هرگاه یکی از آن‌ها (از کارگزاران تو) دست به سوی خیانت دراز کند و مأموران مخفی‌ات به‌طور اتفاق نزد تو بر ضد او گزارش دهند به همین مقدار به‌عنوان گواه و شاهد قناعت کن و مجازاتِ‌ بدنی را در حق او روا دار و به مقداری که در کار خود خیانت کرده کیفر ده، سپس وی را در مقام‌ خواری بنشان و داغ خیانت را بر او نه و قلاده اتهام تهمت را به گردنش بیفکن (و او را چنان معرفی کن که عبرت دیگران شود) .

۳- همچنین امام (علیه السلام) در نامه‌ای به عثمان بن حنیف انصاری می‌فرماید که به من گزارش داده‌اند که مردی از جوانان (ثروتمند و اشرافی) اهل بصره تو را به سفرهٔ رنگین میهمانی خود فراخوانده و تو نیز (دعوتش را پذیرفته‌ای و) به‌سرعت به سوی آن شتافته‌ای‌... .

۴- در نامهٔ دیگری امام (علیه السلام) به یکی از فرماندارانش می‌نویسد: اما بعد (از حمد و ثنای الهی)، کاری از تو به من گزارش داده شده که اگر انجام داده باشی پروردگارت را به خشم آورده‌ای و پیشوایت را عصیان کرده‌ای و امانت خود را به رسوایی کشیده‌ای (و خود را به سبب خیانت رسوا و ننگین ساخته‌ای). به من خبر داده‌اند که تو زمین‌های آباد را ویران کرده‌ای و آنچه از بیت‌المال در زیر دست تو بوده است را به خیانت برگرفته و خورده‌ای؛ بنابراین حساب خویش را برای من بفرست و بدان که حساب خداوند از حساب مردم (در قیامت) سخت‌تر و برتر است....

از آنچه گذشت به‌خوبی روشن می‌شود که امام (علیه السلام) هم خود بر کارگزارانش اشراف داشت و آن‌ها را زیر نظر گرفته بود و هم مأمورانی را گمارده بود که به کارهای کارگزاران و کسانی که از طرف آن حضرت انجام‌وظیفه می‌کردند نظارت کنند و مراقب و مواظب آن‌ها باشند و از‌آنجاکه بحث در این نوشتار دربارهٔ نامه‌های امام (علیه السلام) به کارگزاران در نهج‌البلاغه است در مقدمه به همین مقدار بسنده می‌شود و در حد توان دربارهٔ این نامه‌ها به بحث پرداخته می‌شود.

کتاب نامه های امام (ع) به کارگزاران در نهج البلاغه را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب به علاقه‌مندان به مطالعه دربارهٔ شیوهٔ حکومت‌داری اسلامی پیشنهاد می‌شود.