کتاب مکتب حافظ (جلد اول)

کتاب مکتب حافظ؛ مقدمه بر حافظ‌شناسی (جلد اول) نوشته و پژوهش منوچهر مرتضوی است و انتشارات توس آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب مکتب حافظ

تحقیقاتی که دربارهٔ حافظ به عمل آمده، از حدود شرح دیوان و شرح حال و ذکر کلیات کلاسیک در زمینهٔ اشعار و مشرب و مکتب متجاوز نیست. بخشی بزرگ از این کارها متضمن تحقیق در جزئیات و تهیه مواد است و کار اصلی که برای شناختن هر شاعر صاحب مکتبی ضرورت دارد یعنی استنباط و استخراج ماهیت و کیفیت مشرب و عقاید با روش صحیح علمی در کتاب مکتب حافظ انجام گرفته است.

اگر بخواهیم با تمثیلی ارزش تحقیقات انجام شده دربارهٔ حافظ و حدود شناسایی مکتب او را روشن سازیم باید مکتب و مشرب حافظ را به دریای بیکرانی تشبیه بکنیم که بخشی از کرانه‌ها و جزایر وامواج و... را می‌شناسیم اما از گوهر و ارزش آن بی‌خبریم.

اگر حافظ را صاحب مکتب و فلسفه و جهان‌بینی خاص بدانیم، راهی دراز در پیش داریم.

کتاب مکتب حافظ نه برای شناساندن حافظ تالیف شده و نه از ادعا و گمان معرفی مکتب این شاعر مایه گرفته است. بلکه فقط مجموعه‌ای است مشتمل بر یادداشت‌ها و مطالبی که در جست‌وجوی مبانی حافظ‌‌شناسی و کشف الفبای کتاب مکتب حافظ فراهم آمده است.

کتاب حاضر مشتمل بر سه باب است با فهرست تفصیلی مطالب و یک دیباچه و یک مقدمه و چهار فهرست (نام‌های اشخاص، فرقه‌ها و گروه‌ها و اقوام و قبایل، کتب و مجلات و مقالات، اماکن).

مباحث باب اول شامل تحقیقات فشرده‌ای دربارهٔ ماهیت فلسفی و اخلاقی و اجتماعی و تجلیات گوناگون و روش‌های مختلف و تطور تصوف و ابتذال آن در دورهٔ مورد بحث و مشخصات تصوف عابدانه و عرفان عاشقانه و تصوف مثبت و منفی و بحثی انتقادی دربارهٔ وجوه اختلاف و اشتراک مشرب حافظ و مشرب ملامتی و قلندری و بالاخره مختصات و اصول مکتب رندی است.

بخش‌های اول و دوم و چهارم از باب دوم که در حقیقت نمونه و مقدمهٔ تحقیق در رموز و مصطلحات دیوان حافظ به شمار می‌رود متضمن نکات اصلی و طرح اساسی مشرب عرفانی حافظ و مضامین عارفانهٔ اشعار او و شرح و تحلیل چند مسئلهٔ مهم و کلی در شعر عرفانی فارسی و انعکاس همین مسائل و موضوع‌ها در آثار مولوی است و به عنوان متمم بخش دوم از باب دوم (پیر از نظر خواجه شیراز) و تکملهٔ آن مبحث «تاثر خواجه حافظ از داستان شیخ صنعان» به طور جداگانه و مستقل مطرح شده است.

باب سوم متضمن بحثی نسبتا دقیق دربارهٔ انواع مصطلحات و رموز دیوان حافظ و طبقه‌بندی آن‌ها و بررسی استعمالات عنادی و ملامتی و تعیین و تشخیص رموز مکتب عرفان عاشقانهٔ خواجه است.

مطالعهٔ این سه باب برای آشنایی اجمالی و سطحی با مشرب ذوقی و عرفانی شعرای عارف ایران و اصول عرفان عاشقانه و مشخصات و مختصات مکتب و مشرب حافظ بسنده باشد.

قسمتی از مطالب باب دوم کتاب (جام جم، پیر، عشق در دیوان حافظ و تاثر خواجه حافظ از داستان شیخ صنعان) به صورت سلسله مقالاتی در دوره‌های مختلف نشریهٔ دانشکدهٔ ادبیات تبریز منتشر شده است.

خواندن کتاب مکتب حافظ را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به حافظ‌پژوهان و پژوهشگران زبان و ادبیات فارسی پیشنهاد می‌کنیم.