کتاب شیاطین (جن زدگان)

کتاب شیاطین (جن زدگان) نوشتهٔ فئودور داستایفسکی و ترجمهٔ سروش حبیبی است. انتشارات نیلوفر این کتاب را روانهٔ بازار کرده است. این اثر یکی از شاهکارهای این نویسندهٔ بزرگ روسیه، سیاسی‌ترین کتاب او و دربارهٔ ملتی است که موازین اجتماعی را نمی‌شناسد و بدین‌ترتیب به‌جای اینکه خود را نجات دهد، نابود می‌کند.

درباره کتاب شیاطین (جن زدگان)

گفته شده است که رمان شیاطین (جن زدگان) به‌وضوح تعصبی عمیق نسبت به روسیه را در خود دارد. نویسنده دلیل آلودگی کشورش را طغیان ایدئولوژی ماتریالیستی می‌بیند. آنچه در این رمان توصیف شده قطره‌ای از دنیای انقلابیون است که نبضشان با ایدئولوژی می‌تپید؛ ایدوئولوژی‌ای که هر گونه خون‌ریزی مرگبار را ناگزیر می‌بیند. فئودور داستایفسکی می‌خواهد شرارت ایدئولوژی با هر ریشه‌ای را ثابت کند؛ قطعاً هر ایده‌ای که خود را مطلق بداند، محکوم به فناست و با شروع آزادی نامحدود در ایده‌پردازی به استبداد نامحدود خواهید رسید. انقلابی‌ها یا به‌عبارتی نیهیلیست‌های رمان حاضر نه سیاه مطلقند و نه سفید؛ آن‌ها دارای تمام ضعف‌های انسانی مثل غرور، آرمان‌گرایی، حساسیت، ایده‌های مخرب و… هستند. داستایفسکی تلاش کرد تا نشان دهد چگونه تعصب به ایدئولوژی‌ها خالص‌ترین، ناب‌ترین و بیگناه‌ترین مردم را به ارتکاب اعمال خشونت‌آمیز وامی‌دارد. مبحث مهم دیگری که در این رمان مطرح شده، مفهوم شیگالیوفیسم است. بدیهی‌ است که این ایده‌ای واقعی و متناسب با زمان روسیه بوده؛ پذیرش برده‌داری و ارزش تنها یک‌دهم جمعیت و بی‌ارزشی باقی مردم؛ یک تئوری تمامیت‌خواه و عوام‌فریبانه که به طرح و بسط یک نظام جدید اجتماعی می‌پرداخت. کتاب شیاطین (جن زدگان) دایرةالمعارف فشردهٔ فرهنگ روسیه است. معاصران لیبرال و رادیکال مهم‌ترین انتقادی که به داستایفسکی وارد می‌کردند این بود که داستان‌هایش غیرواقعی و نتیجهٔ ذهن بیش‌ازاندازه فعال و علاقهٔ بیش‌ازاندازهٔ او به روان‌شناسی‌ است، اما داستایفسکی به‌شدت تلاش می‌کرد شخصیت‌های داستان‌هایش از واقعیات نشأت بگیرند و مابه‌ازای واقعی داشته باشند.

این رمان، یکی از پیچیده‌ترین رمان‌های داستایفسکی، با شرح احوال «ستپان ترافیمویچ ورخاوینسکی» شروع می‌شود؛ کسی که مربی و پدر معنوی شخصیت اصلی و مرکزی داستان یعنی «ستاوروگین» است. همان‌طور که در کتاب «جنایت و مکافات» شخصیت «راسکلنیکف» و در کتاب «ابله»، «پرنس میشکین» در مرکز داستان بودند، در «شیاطین» هم همهٔ شخصیت‌ها (حلقه‌ای از ۴ زن اصلی داستان، حلقهٔ دیگری از ۴ مرد اصلی داستان و…) پیرامون ستاوروگین قرار دارند؛ در واقع ستاوروگین معلم، پیشوا و آقای دیگر شخصیت‌ها است و زندگی همه به زندگی او وابسته است. هر کدام از شخصیت‌های دیگر قسمتی از او را به نمایش می‌گذارند و شخصیت قهرمان داستان آنقدر پیچیده و پرتناقض است که آدم‌های مختلفی در کتاب پدید می‌آورد. رمان «شیاطین» دربارهٔ دسته‌ای از آدم‌های انقلابی است که برای رسیدن به آرمان‌های خود از هیچ جنایتی روی‌گردان نیستند و برای رسیدن به اهداف خود ترسی از کُشتن ندارند. می‌توان گفت، مسئلهٔ اخلاقی مطرح‌شده در کتاب «جنایت و مکافات»، اینجا به مسئلهٔ‌ای اخلاقی - سیاسی تبدیل شده است. از جمله شخصیت‌های مهم رمان می‌توان به «شاتوف» که ناسیونالیستی ارتدوکس‌مسلک است، به «کیریلف» که خود را خدا می‌داند، به «پیوتر ستپانویچ» انقلاب‌پرداز و به «شیگالیوف» متعصب اشاره کرد.

خواندن کتاب شیاطین (جن زدگان) را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

خواندن این کتاب را به دوستداران ادبیات داستانی کلاسیک روسیه و قالب رمان پیشنهاد می‌کنیم.

درباره فئودور داستایفسکی

فیودور میخایلوویچ داستایوسکی در ۱۱ نوامبر ۱۸۲۱ به دنیا آمد. او نویسندهٔ مشهور و تأثیرگذار اهل روسیه بود. ویژگی منحصربه‌فرد آثار او، روانکاوی و بررسی زوایای روانی شخصیت‌های داستان است. بسیاری او را بزرگ‌ترین نویسندۀ روان‌شناختی جهان به‌شمار می‌آورند. داستایوفسکی ابتدا برای امرار معاش به ترجمه پرداخت و آثاری چون «اوژنی گرانده» اثر بالزاک و «دون کارلوس» اثر فریدریش شیلر را ترجمه کرد؛ سپس به نگارش داستان و رمان پرداخت. اکثر داستان‌های داستایفسکی، همچون شخصیت خودش، سرگذشت مردمی عصیان‌زده، بیمار و روان‌پریش هستند. در بیشترِ داستان‌های او، مثلث عشقی دیده می‌شود؛ به این معنی که زنی در میان عشق ۲ مرد یا مردی در میان عشق ۲ زن قرار می‌گیرد. در این گره‌افکنی‌هاست که بسیاری از مسائل روان‌شناسانه (که امروز تحت‌عنوان روانکاوی معرفی می‌شوند) بیان می‌شوند. منتقدان، این شخصیت‌های زنده، طبیعی و برخوردهای کاملاً انسانی آن‌ها را ستایش کرده‌اند.

رمان‌ها و رمان‌های کوتاه این نویسنده عبارتند از:

(۱۸۴۶) بیچارگان، (۱۸۴۶) همزاد، (۱۸۴۷) خانم صاحبخانه/ بانوی میزبان، (۱۸۴۹) نیه توچکا (ناتمام)، (۱۸۵۹) رؤیای عمو، (۱۸۵۹) روستای استپان چیکو، (۱۸۶۱) آزردگان/ تحقیر/ توهین‌شدگان، (۱۸۶۲) خاطرات خانهٔ اموات، (۱۸۶۴) یادداشت‌های زیرزمینی، (۱۸۶۶) جنایت و مکافات، (۱۸۶۷) قمارباز، (۱۸۶۹) ابله، (۱۸۷۰) همیشه شوهر، (۱۸۷۲) جن‌زدگان، (۱۸۷۵) جوان خام، (۱۸۸۰) برادران کارامازوف.

داستان‌های کوتاه او نیز عبارتند از:

در پانسیون اعیان، (۱۸۴۶) آقای پروخارچین، (۱۸۴۷) رمان در نُه نامه، (۱۸۴۸) شوهر حسود، (۱۸۴۸) همسر مردی دیگر، (۱۸۴۸) همسر مردی دیگر و شوهر زیر تخت (تلفیقی از ۲ داستان قبلی)، (۱۸۴۸) پولزونکوف، (۱۸۴۸) دزد شرافتمند، (۱۸۴۸) درخت کریسمس و ازدواج، (۱۸۴۸) شب‌های روشن، (۱۸۴۹) قهرمان کوچولو، (۱۸۶۲) یک داستان کثیف/ یک اتفاق مسخره، (۱۸۶۵) کروکدیل، (۱۸۷۳) بوبوک، (۱۸۷۶) درخت کریسمس بچه‌های فقیر، (۱۸۷۶) نازنین، (۱۸۷۶) ماریِ دهقان، (۱۸۷۷) رؤیای آدم مضحک، دلاور خردسال.

مقاله‌های او عبارتند از:

Winter Notes on Summer Impressions (۱۸۶۳) و یادداشت‌های روزانهٔ یک نویسنده (۱۸۷۳–۱۸۸۱)،

ترجمه‌های او عبارتند از:

(۱۸۴۳) اوژنی گرانده (انوره دو بالزاک)، (۱۸۴۳) La dernière Aldini (ژرژ ساند)، (۱۸۴۳) Mary Stuart (فریدریش شیلر) و (۱۸۴۳) Boris Godunov (الکساندر پوشکین)،

داستایوفسکی نامه‌های شخصی و نوشته‌هایی را که پس از مرگ او منتشر شده‌اند، در کارنامۀ نوشتاری خویش دارد.

فئودور داستایفسکی در ۹ فوریهٔ ۱۸۸۱ درگذشت.

درباره سروش حبیبی

سروش حبیبی در ۷ خرداد ۱۳۱۲ در تهران به دنیا آمد. او مترجم معاصر ایرانی است که ده‌ها کتاب از زبان‌های فرانسه، روسی، آلمانی و انگلیسی را به فارسی برگردانده است. حبیبی تحصیلات دبیرستانی خود را در تهران و در دبیرستان «فیروز بهرام» به پایان رساند. او از سال ۱۳۲۹ در مدرسۀ عالی پست و تلگراف ادامه تحصیل داد و سپس به خدمت وزارت پست، تلگراف و تلفن درآمد. در سال ۱۳۳۹ برای ادامۀ تحصیل به دانشکده فنی دارمشتات در آلمان رفت و ۳ سال به تحصیل در رشتۀ الکترونیک و همچنین یادگیری زبان آلمانی پرداخت. این مترجم ایرانی، سپس، در وزارت پست و تلگراف، رئیس دروس دانشکدۀ مخابرات شد و در تغییر برنامه و تبدیل آن به دانشگاه مخابرات سهم عمده‌ای داشت. از او به‌عنوان مجری طرح تشکیل مرکز تحقیقات مخابرات نیز یاد می‌شود. فعالیت سروش حبیبی در زمینۀ ترجمه، از همکاری منظم او با مجلهٔ سخن آغاز شد. او طی بیش از ۴ دهه فعالیت خود در عرصهٔ ترجمهٔ آثار ادبی، دریچۀ تازه‌ای به روی خوانندگان ایرانی گشود. آشنایی فارسی‌زبانان با نویسندگانی چون رومن گاری، آلخو کارپانتیه و الیاس کانتی از راه ترجمه‌های او بوده است. اثر نویسندۀ مشهور روسی، واسیلی گرُسمان، با عنوان «پیکار با سرنوشت» یکی از برجسته‌ترین ترجمه‌های سروش حبیبی است.

از دیگر آثار ترجمه‌شدۀ این مترجم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

«گل‌های معرفت» (اریک امانوئل اشمیت)، «ژرمینال» (امیل زولا)، «زمین انسان‌ها» (آنتوان دو سنت اگزوپری)، «دایی وانیا» (آنتون چخوف)، «بیابان» (آنتون چخوف)، «میدان ایتالیا» (آنتونیو تابوکی)، «شب‌های هند» (آنتونیو تابوکی)، «پرتغال و دیکتاتور آن» (آنتونیو دو فیگردو)، «ما مردم (داستان آمریکا)» (لئو هیوبرمن)، «هائیتی و دیکتاتور آن» (برنارد دیدریش و آل برت)، «تاریخ اجتماعی سیاهان آمریکا» (بنجامین براولی)، «قرن روشنفکری» (آلخو کارپانتیه)، «بیابان تاتارها» (دینو بوتزاتی)، «خداحافظ گاری کوپر» (رومن گاری)، «سگ سفید» (رومن گاری)، «نیروی پیام» (ژان لویی سروان شرایبر)، «طبل حلبی» (گونتر گراس)، «جنگ و صلح» (لئو تولستوی)، «آناکارنینا» (لئو تولستوی)،«پدر سرگی» (لئو تولستوی)،«مرگ ایوان ایلیچ» (لئو تولستوی)،«ژان دو فلورت و دختر چشمه» (مارسل پانیول)، «ارباب‌ها» (ماریانو آزوئلا)، «روزنامه مقاومت» (میکیس تئودوراکیس)، «چشمان بازمانده در گور» (میگل آنخل آستوریاس)،«هنر و اجتماع» (هربرت رید)، «هنر امروز» (هربرت رید)، «ژاپن» (هرمان کان)، «نارتسیس و گلدموند» (هرمان هسه)، «سیدارتها» (هرمان هسه)، «داستان دوست من» (هرمان هسه)، «گورزاد و دیگر قصه‌ها» (هرمان هسه)، «سفر شرق» (هرمان هسه)،«قصه‌ها» (هرمان هسه)، «زندگی و سرنوشت» (واسیلی گروسمان)، «ابلوموف» (ایوان گنچاروف)، «کیفر آتش (برج بابل)» (الیاس کانتی)، «ابله» (داستایوسکی)، «قمارباز» (داستایوسکی)، «شیاطین» (داستایوسکی)، «شبهای روشن» (داستایوسکی)،«همزاد» (داستایوفسکی)، «بانوی میزبان» (داستایوسکی)، «موش‌ها و آدم‌ها» (جان اشتاین بک)، «زنگبار یا دلیل آخر» (آلفرد آندرش)، «مروارید» (جان اشتاین بک)، «سعادت زناشویی» (لئو تولستوی)، «رستاخیز» (لئو تولستوی) و «شیطان» (لئو تولستوی).

اعتماد خوانندگان ایرانی به شیوهٔ ترجمهٔ او چنان است که هر یک از ترجمه‌های تازهٔ او از آثار نویسندگان مشهوری چون داستایوسکی که سال‌ها پیش به فارسی ترجمه شده بوده‌اند با استقبال خوانندگان آثار ادبی روبه‌رو می‌شود. سروش حبیبی در سال ۱۳۵۶ به آمریکا رفت. او از سال ۱۳۵۸ در فرانسه ساکن است.

بخشی از کتاب شیاطین (جن زدگان)

«ما هنوز یاد نگرفته‌ایم از حاصل کارمان زندگی کنیم و حالا آمده‌اند برای من صحبت از «افکار عمومی» می‌کنند که تازه «پیدا شده است». همین طور بی‌مقدمه از آسمان افتاده است میان ما! اینها نمی‌فهمند که آدم برای اینکه فکری و عقیده‌ای داشته باشد قبل از همه چیز باید کار کند. خودش کار کند، باید خودش در کار ابتکار داشته باشد، یعنی با کار خودش تجربه پیدا کند. هیچ کس به مفت چیزی به دست نمی‌آورد. اگر ما روزی توانستیم خودمان کار کنیم عقیده‌ای هم خواهیم داشت و آن وقت می‌شود انتظار داشت که «افکار عمومی» هم پیدا شود. اما چون ما هرگز تن به کار نخواهیم داد صاحب عقیده کسانی خواهند بود که تا امروز به جای ما کار کرده‌اند، یعنی همان اروپاییان و همان آلمانی‌هایی که دویست سال است معلم مایند.»