کتاب سرنخ های شناخت مغز

درباره کتاب سرنخ های شناخت مغز

پیشرفت‌های علوم و فناوری در سال‌های اخیر شتابی خیره‌کننده داشته است؛ درحالی‌که بیشتر مردم چندان خبری از این پیشرفت‌ها ندارند. فهم سازوکار مغز، از پایین‌ترین لایه‌های سلولی و مولکولی آن گرفته تا لایه‌های بالاتر نظیر شناخت، ادراک، حافظه، بیماری‌های روانی و مهم‌تر از همه خودآگاهی، از این پیشرفت و تحول بی‌نصیب نمانده است. این حوزه از دانش بشری هنوز تا بلوغ خود سال‌ها فاصله دارد، اما پیشرفت‌های چشم‌گیر و خیره‌کننده‌ای داشته است. 

کتاب سرنخ های شناخت مغز قدمی کوچک در راه عمومی‌سازی علوم و پژوهش‌های مرتبط با مغز در زبان فارسی است. 

این کتاب شما را با زبانی ساده و قابل فهم به تور گردش در ۵۰ ایدهٔ هیجان‌انگیز در علوم اعصاب نوین می‌برند. برای شروع، در فصل اول، «ساختار مغز»، راجع به اجزای پایه‌ای و طراحی مغز، تاریخچهٔ آن از زمان تولد (و قبل از آن) و تحول آن در طول تکامل خواهیم آموخت. در فصل دوم، «نظریه‌های مغز»، چند تا از ایده‌های امیدوارکننده در مورد چگونگی تعامل میلیاردها سلول عصبی را بررسی می‌کنیم. فصل سوم، «نقشه‌برداری از مغز»، نشان می‌دهد که چگونه فناوری‌های نوین امکان نقشه‌برداری از ساختار و الگوهای فعالیت پیچیدهٔ مغز را فراهم کرده‌اند. در فصل چهارم، «خودآگاهی»، با رابطهٔ رازآلود مغز و تجربهٔ خودآگاهانه روبه‌رو می‌شویم: چگونه جرقه‌زدن نورون‌های شما تبدیل به تجربهٔ ذهنی شما می‌شود راجع به اینکه خودتان هستید، اکنون اینجا هستید، و این کلمات را می‌خوانید! در فصل پنجم، «ادراک و عمل»، و فصل ششم، «شناخت و عواطف»، در چگونگی محقق شدن این کارکردهای مهم در مغز، چه با خودآگاهی و چه بدون آن، کنکاش می‌کنیم. و در نهایت در فصل هفتم، «مغز در حال تغییر»، ایده‌های متأخر پیرامون چگونگی تغییر ساختار و کارکرد مغز در طول عمر انسان را، چه در سلامتی و چه در بیماری، بررسی می‌کنیم.

هر کدام از ۵۰ ایده در یک «سرنخ» که تا حد ممکن ساده و خوانا و موجز نگاشته شده ارائه شده است. متون کوتاه «چکیده» و «تأمل بیشتر» برای فهم بهتر هر کدام از سرنخ‌ها اضافه شده است. هر فصل واژه‌نامه‌ای کاربردی از مهم‌ترین اصطلاحات استفاده شده دارد، و یک «سرگذشت» برای آشنایی با دانشمندانی که علوم اعصاب امروزی را بنا کرده‌اند. 

علوم اعصاب تازه حرکتش را شروع کرده است. ما در زمانه‌ای هیجان‌انگیز زندگی می‌کنیم و وقت آن است تا ببینیم مادهٔ خاکستری مغزمان چه چیزی در چنته دارد.

خواندن کتاب سرنخ های شناخت مغز را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب نه‌تنها برای مخاطبینی که بخواهند اولین آشنایی جدی با مباحث علوم اعصاب را داشته باشند کاربردی است، بلکه برای کسانی که پیشاپیش با گستره‌ای از این مباحث آشنا هستند هم می‌تواند مفید باشد تا قطعه‌های پراکنده را کنار هم بگذارند و فهم و شهود کامل‌تری را به دست بیاورند.

بخشی از کتاب سرنخ های شناخت مغز

«نورون‌ها» سلول‌ها یا واحدهای پردازش اطلاعات مغزند. شما چیزی حدود ۹۰ تا ۱۰۰ میلیارد نورون دارید، اما هیچ‌کدام از آنها ایده‌ای ندارند که شما چه کسی هستید. ولی آنها یک‌جورهایی با پچ‌پچ کردن بین خودشان در شبکه‌هایی شامل میلیاردها ارتباط می‌توانند از پس ایجاد خودآگاهی در شما بربیایند. ساختارهای مخصوصی به نام «سیناپس» محل اتصال هر نورون به یک نورون دیگر است. یک طرف سیناپس بدنهٔ سلول یا شاخهٔ کوتاهی به نام «دندریت» قرار دارد که دریافت‌کنندهٔ پیغام‌های عصبی است. طرف دیگر سیناپس هم رشتهٔ بلند و باریکی به نام «آکسون» است که حامل پیغام عصبی از نورون فرستنده است. این پیغام‌ها به زبان رشته‌ای از جرقه‌های الکتریکی (پالس‌های عصبی) نوشته و مخابره می‌شوند. هر پالس الکتریکی حدود ۰.۱ ولت ارتفاع و پهنایی در حدود یک تا دو هزارم ثانیه دارد، و با سرعتی بالغ بر ۴۸۰ کیلومتر بر ساعت روی آکسون حرکت می‌کند. وقتی چنین پالسی به یک سیناپس می‌رسد مواد شیمیایی خاصی به نام «انتقال‌دهندهٔ عصبی» (نوروترنسمیتر) در طرف فرستندهٔ سیناپس آزاد می‌شود. گیرندهٔ سیناپس این مواد را دریافت می‌کند و درنتیجه، الگوی تولید پالس‌های عصبی درنورون گیرنده تغییر می‌کند. این شیوهٔ ارتباطی الکتروشیمیایی در واقع اساس کار مغز است. البته به این سادگی‌ها هم نیست! نورون‌ها برای اینکه درست کار کنند باید همیشه در ترکیب مناسبی از مواد شیمیایی غوطه‌ور باشند. سلول‌های «گلیال» (Glial Cells) سلول‌های چسبناکی اند که تعدادشان در مغز ۵۰ برابر نورون‌هاست و شرایط مناسب را برای نورون‌ها به وجود می‌آورند. آنها به متصل شدن نورون‌ها در زمان رشد کمک می‌کنند، در بزرگ‌سالی به آنها غذا می‌دهند، دور آکسون‌ها را با یک لایه عایق می‌پوشانند، سلول‌های مرده را جارو می‌کنند، انتقال‌دهنده‌های عصبی مصرف‌شده را بازیافت می‌کنند، و مغز را در برابر عفونت محافظت می‌کنند. به‌طور خلاصه، این سلول‌ها به راستی قهرمان‌های گمنام داستان مغزند.»