کتاب فناوری بومی محصولات تراریخته

کتاب فناوری بومی محصولات تراریخته نوشتهٔ ایرج توسلیان و جعفر ذوالعلی و سمیرا کهک و ویراستاری بهزاد قره‌یاضی و مطهره محسن پور در انتشارات کنکاش چاپ شده است. فناوری مهندسی ژنتیک گیاهی و تولید گیاهان تراریخته به عنوان یک انقلاب بزرگ در حوزه اصلاح ژنتیکی گیاهان، تحولی مهم را در کشاورزی جهان رقم زده است. این فناوری، به دلیل توانمندی‌های زیادی که برای حل چالش‌های پیش روی بشر در حوزه تامین غذا دارد، در دو دهه اخیر از اقبال جهانی بسیار بالایی برخوردار شده است. جمهوری اسلامی ایران نیز یکی از کشورهای پیشرو آسیایی در معرفی و توسعه دانش بنیادی مهندسی ژنتیک گیاهی است. ایران اولین کشور اسلامی بود که به یک محصول تراریخته بومی دست یافت و تجاری سازی آن را کلید زد. توسعه و تجهیز مراکز بزرگ ملی با تمرکز ویژه بر مهندسی ژنتیک و افتتاح رشته تحصیلی بیوتکنولوژی کشاورزی در دانشگاههای مطرح کشور گویای اهمیت ویژه مهندسی ژنتیک در افق آینده فناوری ایران است. در حوزه مصرف محصولات تراریخته نیز ایران همانند بسیاری از کشورهای دیگر دنیا به عنوان یکی از کشورهای وارد کننده و مصرف‌کننده محصولات تراریخته مطرح است. کشورمان در سال‌های اخیر به طور متوسط هر ساله قریب به چهار میلیارد دلار انواع محصولات تراریخته را وارد و به مصرف رسانده است.

درباره کتاب فناوری بومی محصولات تراریخته

ایران نه‌تنها در زمینه انتقال دانش فنی مهندسی ژنتیک، بلکه در توسعه دانش تخصصی ایمنی‌زیستی نیز جزو کشورهای آسیایی پیشرو است. متخصصان ایرانی در اولین جلسات کمیته مشورتی تدوین پروتکل ایمنی‌زیستی کارتاهنا حضور داشته‌اند و ایران یکی از اولین کشورهای آسیایی است که به این پروتکل ملحق شده است. تأسیس اولین انجمن علمی ایمنی زیستی در بین کشورهای آسیایی، معرفی مرجع ملی ایمنی‌زیستی، تهیه، تنظیم و تصویب قانون ایمنی‌زیستی، تشکیل شورای ملی ایمنی‌زیستی، تشکیل دبیرخانه‌های تخصصی در سه وزارتخانه و یک سازمان دولتی و تنظیم و اجرایی کردن سازوکار ارزیابی و صدور مجوز واردات، صادرات و رهاسازی محیطی محصولات تراریخته تنها بخشی از اقداماتی بوده است که در حوزه ایمنی‌زیستی ایران به انجام رسیده است.

با این حال و با وجود تمام زیرساخت‌ها و دستاوردهای درخشانی که حاصل شده است، به دلیل مقاومت‌های صورت گرفته، ایران در زمینه تولید و تجاری سازی فناوری محصولات تراریخته موفق نبوده است. با وجود اینکه تا کنون چندین لاین گیاه تراریخته تولید شده توسط محققان ایرانی آزمایشات مزرعه‌ای را با موفقیت به پایان رسانده‌اند، اما به جز برنج تراریخته که در سال ۱۳۸۳ رسما رهاسازی شد و بعدها با تغییر دولت جلوی کشت آن گرفته شد، هیچ محصول تراریخته‌ای تاکنون موفق به اخذ مجوز رهاسازی نشده است. دلیل اصلی ایجاد این ناهمخوانی معنادار بین توانمندی‌های موجود کشور با دستاوردهای حاصل از آن در حوزه فناوری مهندسی ژنتیک گیاهی، عدم حاکمیت علم، آینده‌نگری و مصلحت‌اندیشی مبتنی بر منافع ملی در مواجهه با این فناوری و تخریبی‌شدن فضای بحث و تبادل نظر بر سر آن بوده است.

اکنون که زیرساخت‌های لازم برای توسعه تجاری حساب شده و قانونمند محصولات تراریخته مطابق الگوهای معتبر جهانی ایجاد شده است، ارتقای سطح آگاهی‌های درست اقشار مختلف جامعه (سیاست‌گذاران، مدیران و مردم) و توسعه دانش فنی ایمنی‌زیستی مهمترین اقدام در زمینه رفع موانع توسعه تجاری محصولات تراریخته در کشور است. با توجه به تجربیات بین‌المللی بسیار موفقی که در این زمینه وجود دارد، ایران نیز خواهد توانست از جو غیر‌علمی و غیر‌مستند حاکم بر فضای بحث و تبادل نظر در موضوع محصولات گیاهی تراریخته عبور کند و این فناوری جایگاه خود را در رفع بخشی از مشکلات مهم کشاورزی کشور به دست آورد. تا کنون ده‌ها اثر مستند توسط مراجع علمی معتبر کشور برای پاسخ‌گویی و شفاف‌سازی چالش‌های مطرح شده پیرامون محصولات تراریخته تهیه و منتشر شده است. این کتاب، ده موضوع تاثیرگذار بر روند توسعه فناوری بومی محصولات تراریخته را از منظر کلان مورد بررسی قرار داده است و بر لزوم تغییر نگرش به موضوع محصولات تراریخته به‌عنوان یک فناوری قابل استفاده به نفع مصالح کشور تاکید دارد.

کتاب فناوری بومی محصولات تراریخته را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب به علاقه‌مندان به حوزهٔ کشاورزی و سلامت پیشنهاد می‌شود.

بخشی از کتاب فناوری بومی محصولات تراریخته

تولید و صادرات محصولات تراريخته در اروپا

بر اساس آمار سال ۲۰۱۷ ،ذرت تراریخته مقاوم به کرم ساقه خوار اروپایی در سطح ۱۳۰ هزار هکتار در دو کشور اسپانیا و پرتغال کشت و تولید شده است. با وجود مجوز کشت محصولات تراریخته، سایر کشورهای اروپایی دراین سال به کشت و تولید تجاری گیاهان تراریخته نپرداخته‌اند. البته بسیاری از کشورهای اروپایی از جمله سوئیس، دانمارک، نروژ، فنلاند، سوئد و هلند، اصوال حتی پنبه، سویا و ذرت غیرتراریخته هم نمی کارند و عدم کشت محصولات تراریخته در این کشورها به مفهوم ممنوعیت کشت برای محصولی مانند پنبه تراریخته یا غیرتراریخته نیست. اتحادیه اروپا صادر کننده هیچ محصول یا فراورده تراریخته‌ای به خارج از قلمرو خود نیست.

واردات محصولات تراريخته در اروپا

اتحادیه اروپا یکی از بزرگترین واردکنندگان محصولات و فراورده‌های تراریخته است. مهمترین محصولات تراریخته وارداتی به اروپا شامل سویا، ذرت، پنبه و کلزا است. سهم محصولات تراریخته نسبت به کل واردات اروپا شامل ۹۲ درصد دانه سویا، ۹۷ درصد آرد سویا، بیش از ۲۰ درصد ذرت و حدود ۲۰ درصد کلزا است. امریکا، برزیل و آرژانتین منابع اصلی تأمین محصولات تراریخته مورد نیاز اروپا هستند.