کتاب وجود رابط در فلسفه اسلامی

کتاب الکترونیکی «وجود رابط در فلسفه اسلامی» نوشتهٔ زین‌العابدین شوندی در نشر میراث ماندگار چاپ شده است. معلول فاقد جنبۀ فی نفسه است؛ جز صدور از علت نیست؛ همان ایجاد و کار و فعالیت علت است، نه اینکه واقعیتی است که در اثر ایجاد و کار و فعالیت علت موجود است. غالباً، در مقام تقابل میان این نظریه و نظریه وجود رابطی معلول، می‌گویند: معلول وابستگی و قیام به علت است نه وابسته و قائم به آن، ربط به علت است نه مرتبط با آن، صدور از علت است نه صادر از آن، ایجاد علت است نه موجود به ایجاد علت، احتیاج به علت است نه محتاج به آن و هکذا.

دربارهٔ کتاب وجود رابط در فلسفه اسلامی

 وقتی سخن در باب تقسیم وجود به مستقل و رابط با وحدت شخصی وجود به اوج خود می‌رسد، موجب می‌شود، وجود حقیقی و حقیقت وجود، عین وجود حق تعالی باشد و به جای این که گفته شود حقیقت وجود دو مرتبه دارد، یکی مستقل و دیگری رابط، به این مطلب منتهی می‌شویم که مفهوم وجود بر اشیاء به دو گونه صدق می‌کند؛ در یکی به نحو حقیقت و در دیگری به نحو مجاز. در نتیجه تقسیم وجود به رابط و مستقل با بحث وحدت وجود، به شأن و ذی‌شأن تبدیل می‌شود.

حقیقت این است که درک عمیق این نظریه دشوار است. بنابراین، برای پیشگیری از هرگونه سوء برداشتی، باید این نکته را گوشزد ¬کنیم که نظریه وجود رابط معلول و نتیجۀ آن، که وحدت شخصی وجود است، نه مستلزم انکار مخلوقات و ممکنات است؛ به این معنا که آن‌ها معدوم باشند یا به این معنا که هر شیئی واجب بالذات باشد یا به این معنا که ممکنات صرفاً اموری منتزع از وجود واجب بالذات باشند یا به این معنا که عین واجب بالذات یا جزء آن باشند و نه مستلزم این است که واجب بالذات در ممکنات حلول کرده باشد یا اینکه واجب بالذات به منزلۀ روح باشد و ممکنات به منزلۀ جسم او یا اینکه واجب بالذات همان کل جهان، یعنی مجموع ممکنات، باشد نه واقعیتی علی حِدَه یا اینکه واجب بالذات صرفاً امری منتزع از وجود ممکنات باشد. همۀ این شقوق، از دیدگاه همه فلاسفه مسلمان و به ویژه از نظر صدرالمتألهین، عقلاً باطل و شرعاً کفر است.

بلکه دستاورد نظریه وجود رابط معلول جز این نیست که هر ممکن بالذات و معلولی شأنی از شئون واجب بالذات است؛ به این معنا که حیثیتی ندارد جز حکایت از او، مقامی ندارد جز مقام آینه و آیتی که او را نشان می‌دهد؛ در یک کلام؛ تعبیر «واجب بالذات و ممکنات» مترادف است با تعبیر «خدا و آیات خدا» یا «خدا وخدا نماها». پس اگر خواننده این رساله گمان کند که نظریه وجود رابط به یکی از شقوق مذکور منجر می‌شود، بی‌تردید، این نظریه را فهم نکرده است. 

کتاب وجود رابط در فلسفه اسلامی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب به علاقه‌مندان به فلسفهٔ اسلامی پیشنهاد می‌شود.

بخشی از کتاب وجود رابط در فلسفه اسلامی

۱. برخی از فلاسفه پیش از سقراط همانند: تالس، آناکسیمندر، آناکسیمنس، گزنوفانس، پارمنیدس، لوکیپوس و دموکریتس فقط از علت مادی سخن گفته‌اند و اشاره‌ای به علت فاعلی ندارند.

۲. برخی دیگر، همانند: هراکلیتوس، فیثاغورس، امپدکلس و آناکساگوراس علاوه بر قبول علت مادی به علت فاعلی طبیعی هم اشاره کرده‌اند، ولی ایشان علت فاعلی ایجادی را قبول نکرده‌اند، بنابراین نمی‌توانند قائل به خالقیت باشند.

۳. نهایت چیزی که افلاطون می‌پذیرد، علت فاعلی صانعی (دمیورژ) است نه ایجادی. او نیز اعتقادی به فاعل الهی معطی الوجود ندارد.

۴. از میان فلاسفه یونان فقط ارسطو از رابط در قضایا سخن گفته آن هم بدون مابازاء خارجی است.

۵. ارسطو نیز نمی‌تواند پذیرای فاعلیت ایجادی باشد و فاعل او فقط معطی الحرکه است. نه خالق از عدم.

۶. فلاسفه یونان چون معتقد به خلق از عدم نبودند و از مفهوم دینی خدا و خلقت بهره‌ای نبرده‌اند، به هیچ عنوان نمی‌توانند وجود رابط را تصور کرده باشند تا آن‌را قبول یا انکار کنند. بحث خالقیت و تبیین فلسفی آن مبتنی بر تمایز وجود و ماهیت است. که این مسأله هم به هیچ عنوان در فلسفه یونان یافت نمی‌شود؛ نه در فلسفه پیش‌سقراطیان، نه در فلسفه افلاطون، نه در فلسفه ارسطو و نه در فلسفه فلوطین. در یونان هیچ کس به «تمایز متافیزیکی وجود و ماهیت» پی نبرده است. اولین کسانی که به این موضوع پی برده‌اند، فارابی و ابن‌سینا هستند. پس وجود مستقل و رابط را اصلاً نمی‌توان به فلاسفه یونان نسبت داد.