کتاب تاثیر صنعت نفت بر سبک الگوی معماری بناهای مناطق نفت خیز خوزستان

کتاب تاثیر صنعت نفت بر سبک الگوی معماری بناهای مناطق نفت خیز خوزستان نوشتهٔ رضا حبیبی‌نژاد در انتشارات نظری چاپ شده است. بررسی تأثیر صنعت نفت بر سبک الگوی معماری بناهای مناطق نفت‌خیز خوزستان (مسجدسلیمان و آبادان) از کشف نفت تا پیروزی ملی شدن صنعت نفت در سال ۱۳۳۰ ش/۱۹۵۱ م عنوان پژوهش حاضر است. آنچه که مشخص است، تاکنون در ارتباط با مسائل متأثر از آن کتاب‌ها، رساله‌ها، پایان‌نامه‌ها و مقالات بسیاری تألیف گردیده است. همین مطالب در مورد آثار، بناها و معماری یک صدساله اخیر مناطق نفت‌خیز خوزستان صادق است؛ اما در تمامی موارد صرفاً به معرفی، توصیف و تشریح صنعت نفت و معماری نفت پرداخته شده است و مبحث تأثیرات صنعت نفت در پیدایی و ظهور سبک‌های معماری مدرن در مناطق نفت‌خیز خوزستان مورد غفلت قرار گرفته است. همین امر بیانگر لزوم انجام پژوهش جدید در زمینهٔ جنبه‌های تأثیر صنعت نفت بر سبک الگوی معماری بناهای مناطق نفت‌خیز خوزستان هست. ازاین‌رو نگارنده به دلیل علاقه‌مندی به مسائل فرهنگی و معماری منطقه و با درنظرگرفتن نیاز مزبور در پژوهش‌های تاریخی منطقه، ضمن انتخاب موضوع مزبور برای پژوهش حاضر، سعی در نشان‌دادن میزان این تأثیرات در معماری منطقه نموده است.

درباره کتاب تاثیر صنعت نفت بر سبک الگوی معماری بناهای مناطق نفت خیز خوزستان

امتیاز کشف و استخراج نفت در سال ۱۲۸۰ ش / ۱۹۰۱ م از سوی مظفرالدین شاه قاجار و با وساطت میرزاعلی اصغرخان امین‌السلطان به مدت ۶۰ سال به شخصی به نام ویلیام ناکس دارسی واگذار گردید. دارسی پس از کسب امتیازنامه، مهندسی به نام جرالد رینولدز را استخدام و با گروهی جهت کشف و استخراج نفت راهی ایران ساخت. رینولدز و همکارانش ابتدا در چیاسرخ کرمانشاه واقع در مرز عثمانی و سپس در ماماتین رامهرمز به کاوش و حفاری پرداختند ولی به نتیجهٔ مطلوبی دست نیافتند و پس از آن ترجیح دادند ادامهٔ عملیات جست‌وجو و کاوش را در مناطق و اراضی بختیاری در خوزستان شمالی از سر گیرند و سرانجام موفق شدند در ۵ خردادماه ۱۲۸۷ ش / ۲۶ ماه می ۱۹۰۸ م در میدان نفتون مسجدسلیمان در عمق ۳۶۰ متری زمین، اولین چاه نفت ایران و خاورمیانه را کشف کنند. یک سال پس از کشف نفت در سال ۱۲۸۸ ش / ۱۹۰۹ م شرکت نفت انگلیس و ایران تأسیس گردید و این شرکت تا سال ۱۳۳۰ ش / ۱۹۵۱ م متولی صنعت نفت ایران بود و کلیهٔ عملیات کشف، استخراج و صادرات نفت ایران را در دست داشت.

در ابتدا لازم است که به این موضوع پرداخته شود که منطقه نفت‌خیز مسجدسلیمان تا پیش از کشف نفت چراگاه فصلی ایل بختیاری بود و هیچ‌گونه سکونت‌گاه دائمی در آن‌ها دیده نمی‌شد. به همین جهت این منطقه در کنار سایر شهرهای خوزستان به دلیل فقدان راه‌های ارتباطی و نیز شرایط بد آب‌وهوایی چندان در نگاه حاکمیت نمی‌آمد و تقریباً ولایتی فراموش‌شده به شمار می‌رفت که چندان توجهی به آن نمی‌شد. آبادان نیز همچو وضعیتی داشت. همین امر زمینه را برای اقتدار حکام محلی فراهم ساخته بود. ازاین‌رو خوانین بختیاری در شمال و شیخ خزعل در جنوب خوزستان قدرت را در دست داشتند و فارغ از نگاه حاکمیت هرگونه که می‌خواستند با مردم رفتار می‌کردند و هرگونه قانونی که خود وضع می‌کردند اجرا می‌کردند. با کشف نفت حکومت مرکزی به این ولایت توجه بیشتری کرد و با برچیده شدن سیطرهٔ حکام محلی توسط سردار سپه رضاخان در سال ۱۳۰۳ ش / ۱۹۲۴ م، به اقتدار و نفوذ حکومت مرکزی در این ولایت تحکیم بخشید و با تأسیس نهادهای سیاسی، امنیتی و اداری چون استانداری، فرمانداری، شهرداری، دادگستری، ارتش، ژاندارمری، پست و تلگراف و تلفن، راه‌آهن سراسری و غیره روند ارتباطات اجتماعی در خوزستان گسترش یافت اقدامات وی مانع ازدست‌رفتن خوزستان و تجزیهٔ آن توسط حکام محلی گردید. ازآن‌پس شاهد رونق شهرهای خوزستان به‌ویژه رونق شهرهای مناطق نفت‌خیز هستیم.

کتاب تاثیر صنعت نفت بر سبک الگوی معماری بناهای مناطق نفت خیز خوزستان را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب به علاقه‌مندان به مطالعه دربارهٔ وجوه مختلف صنعت نفت ایران، پیشنهاد می‌شود.

بخشی از کتاب تاثیر صنعت نفت بر سبک الگوی معماری بناهای مناطق نفت خیز خوزستان

جهات جغرافیایی این استان بدین گونه بوده است: از شمال به استان لرستان، از شمال شرقی به استان اصفهان از شمال غربی به استان ایلام، از شرق و جنوب شرقی به استان چهار محال وبختیاری وکهگیلویه و بویر احمد، از غرب به کشور عراق و از جنوب به استان بوشهر وخلیج فارس محدود است. به تصریح متون جغرافیایی وسفرنامه ها در ادوار مختلف تاریخی با کمی تغییرات همین تقسیم بندی حاکم بوده است (اصطخری، بی تا: ۸۹؛ یاقوت حموی، ۱۳۴۴:۷۲). طول مرز استان خوزستان با کشور عراق ۴۲۰ کیلومتر و با خلیج فارس ۲۱۰ کیلومتر است.

در تقسیمات کشوری سال ۱۲۸۵ ش / ۱۹۰۶ م، کشور ایران به چهار ایالت شامل آذربایجان، کرمان و بلوچستان، فارس و بنادر و خراسان و سیستان و دوازده ولایت شامل استر آباد، مازندران، گیلان، زنجان، کردستان، لرستان، کرمانشاهان، همدان، اصفهان، یزد، عراق عجم و خوزستان تقسیم شد. استان خوزستان جزء ولایت دوازده گانه قرار گرفت ودر قانون تقسیمات کشوری مصوب سال ۱۳۱۶ ش / ۱۹۳۷ م به عنوان استان ششم و شامل شهرهای اهواز، خرمشهر، آبادان، دشت میشان، بهبهان، دزفول، بروجرد، خرم آباد و گلپایگان بود (فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور، ۱۳۸۵:۱ / سه).

استان خوزستان به لحاظ طبیعی به دو بخش متمایز تقسیم می‌شود: بخش کوهستانی وبخش جلگه ای (دشتی). بخش کوهستانی کم تر از نیمی از استان رادربرگرفته وشامل نواحی شمال، شمال شرق وشرق بوده وبه عبارتی کوه‌های بختیاری و ادامه کوه‌های کهگیلویه در خاک خوزستان را شامل می‌شود که کوه‌های بختیاری سرچشمهٔ کارون و زاینده رود می‌باشد. بخش جلگه ای ودشتی از نیمه شمالی تا غرب وجنوب گسترده شده است. بیشتر اراضی این بخش، حاصلخیز و ازآبرفت ها تشکیل شده است. وسعت بخش جلگه ای که از آبرفت رودهای کارون، جراحی وکرخه و سایر رودهای جاری تشکیل می‌شود حدود ۴۱ هزار کیلومتر مربع است.