کتاب استفاده ابزاری از حقوق بشر در جهان امروز

 کتاب استفاده ابزاری از حقوق بشر در جهان امروز نوشتهٔ محمد دهقان و وحید نادری و مرتضی رضائی خسروآبادی در انتشارات نظری به چاپ رسیده است. در میان موجوداتی که در جهان طبیعت زندگی می‌کنند، انسان از ویژگی‌هایی برخوردار است که مقام او را از دیگر موجودات ممتاز نموده است. ریشه این ویژگی‌ها و امتیازات این است که او گذشته از حیات طبیعی و غریزی، از حیات روحانی و عقلی نیز برخوردار است. حیات روحانی و عقلانی انسان بعد اصیل و بنیادین شخصیت انسان را تشکیل می‌دهد. این بعد از حیات و شخصیت انسان در قلمرو قدرت و اختیار او قرار دارد و او می‌تواند در چگونگی شکل گرفتن و فعلیت یافتن آن تأثیرگذار باشد. از سوی دیگر، حیات آدمی در عرصه اجتماع، می‌تواند قوام و دوام داشته باشد. زندگی فردی اگر هم امکان‌پذیر باشد، اما قطعاً رشد و تکامل انسان در پرتو زندگی اجتماعی امکان‌پذیر خواهد بود.

اما این زندگی اجتماعی نیازمند قوانینی است که راه تکامل را برای انسان هموارتر کند.

زندگی اجتماعی زمینه‌ساز برخورد منافع و مقاصد مختلف و متعارضی نیز هست، و چه‌بسا غریزه خودخواهی و منفعت جویی انسان‌ها، سبب تعدی به حریم و حقوق یکدیگر شود. چنان که شواهد تاریخی این واقعیت تاریخ را تأیید می‌کند. ازاین‌رو، حق با مسئولیت و تکلیف ملازمه دارد. مسئولیت و تکلیف ضامن اجرای حقوق بشر خواهد بود. این امر بشر را به وضع قوانینی که بیانگر حقوق و تکالیف افراد جامعه نسبت به یکدیگر باشد، وادار کرده است. بدین‌جهت پیوسته در جوامع بشری قوانین و مقرراتی (ساده یا پیچیده) وجود داشته است.

این نیاز بشری سبب شده است که خداوند علیم و حکیم به حکم آن که بشر را برای رسیدن به غایت و کمال مطلوبش آفریده است، برای آن که راه درست رسیدن به این مقصود را بداند، و حدود تکالیف و حقوق خود را به‌خوبی بشناسد، قوانین و مقرراتی را برای او تشریع و توسط پیامبران و رسولان خود به بشر ابلاغ کرده است. البته، قوانین و مقررات الهی در حقوق و تکالیف اجتماعی منحصر نمی‌گردد، چرا که ایشان گذشته از بعد حیات اجتماعی و ارتباط به همنوعان خود، با آفریدگار خویش، و جهانی که در آن زندگی می‌کند و با وجود خویش نیز ارتباط دارد، و در این حوزه‌ها نیز مسئولیت‌هایی را بر دوش دارد که با عملی ساختن آن‌ها می‌تواند راه کمال و سعادت را بپوید. بدین‌جهت، پیامبران الهی همان گونه که بشر را به قسط و عدل اجتماعی فراخوانده‌اند، به پرستش خداوند نیز دعوت کرده‌اند، و مسئولیت‌های اخلاقی او را یادآور شده‌اند.

درباره کتاب استفاده ابزاری از حقوق بشر در جهان امروز

شکی نیست که دیدگاه مکاتب و افراد نسبت به حقوق و مسئولیت‌های بشر، باتوجه‌به نوع جهان‌بینی آن‌ها متفاوت خواهد بود. این مطلب که ایشان از چه حقوقی برخوردار است، و چه مسئولیت‌هایی بر دوشش دارد بستگی به این دارد که انسان چیست؟ و از چه ابعاد وجودی برخوردار است؟ و برای چه هدف و مقصودی آفریده شده است؟ ازاین‌رو، قوانینی که مکاتب مادی یا سکولار در باره حقوق و تکالیف بشر وضع کرده و می‌کند، با قوانین الهی در این باره متفاوت و احیاناً متعارض خواهد بود.

از آن جا که جهان‌بینی الهی از منظری بالا و والا به انسان و جهان می‌نگرد و همه ابعاد و زوایای وجود او را در نظر می‌گیرد. باید گفت: که قوانین الهی، کامل‌ترین قوانین است، و در نتیجه مرزهای حقوق و تکالیف بشر را کامل‌تر از هر مکتب و آیین دیگری بیان نموده است.

«وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ حُکْماً لِقَوْمٍ یُوقِنُونَ.»

دین اسلام کامل‌ترین دین و آیین آسمانی است، بدین‌جهت آخرین دین و شریعت الهی نیز می‌باشد. چنان که پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله آخرین پیامبر است و پس از او نه پیامبری برانگیخته خواهد شد و نه شریعتی جدید برای بشر نازل خواهد شد. خداوند قرآن کریم را تصدیق‌کننده کتاب‌های آسمانی پیشین و نیز مهیمن بر آن‌ها می‌داند، چنان که می‌فرماید:

«وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الْکِتابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقاً لِما بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ الْکِتابِ وَ مُهَیْمِناً عَلَیْه».

«یعنی قرآن کریم کتابی آسمانی است که حقانیت کتاب‌های آسمانی پیشین را تصدیق می‌کند و نسبت به آن‌ها مهیمن و مراقب است، و کاستی‌های آن‌ها را جبران می‌کند. آن کتاب‌ها نسبت به زمان خود کامل‌ترین آیین هدایت بودند، و اما نسبت به زمان حاضر و قرن‌های آینده تا پایان جهان، به کتاب آسمانی کامل‌تری نیاز است که گذشت زمان بر آن تأثیر نگذارد و همه قواعد و اصول هدایت بشر را در برداشته باشد».

براین‌اساس، قرآن کریم که خوشبختانه از تحریف لفظی (اعم از کاهش و افزایش) مصون مانده است، استوارترین منشور الهی برای تبیین حقوق بشر و تکالیف و مسئولیت‌های او است و جای تأسف است که تدوین‌کنندگان اعلامیه‌های حقوق بشر در جهان غرب از این سرچشمه زلال هدایت بهره نگرفته و به تفکر، اندیشه و دانش محدود بشری بسنده کرده‌اند. با آن که برتری قوانین اسلامی در عرصه حقوق و مسئولیت‌های بشری نسبت به قوانین بشری که در جهان غرب تدوین گردیده است، موردتوجه عده‌ای از متفکران و حقوق‌دانان منصف غربی بوده است. یکی از این متفکران «مارسل بوازار» است که در کتاب «اسلام و حقوق بشر» این حقیقت را با تاکید و شهامت تحسین برانگیزی بیان کرده است.

کتاب استفاده ابزاری از حقوق بشر در جهان امروز را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب به کسانی که مایل هستند قوانین حقوق بشر را از دیدی متفاوت و باتوجه‌به آموزه‌های دینی بسنجند، پیشنهاد می‌شود.

بخشی از کتاب استفاده ابزاری از حقوق بشر در جهان امروز

در بین خود حقوق‌دانان غربی در خصوص مفهوم «حقوق بشر» اختلاف‌نظر است. آیا اصلًا منظور از حقوق در اینجا اعطای امتیاز به یک فرد در برابر تکالیفی که بر عهده دارد است و دولت به عنوان مقام اعطاکننده، حق دخل و تصرف و محدود کردن آن‌ها را دارد؟ یا به معنای مصونیت یا امتیاز انجام برخی کارها و یا قدرت بر ایجاد یک رابطه حقوقی است که اگر دولت‌ها از آن تخلف کنند، از افراد ذی حق علیه دولت‌ها حمایت می‌شود؟بنابراین، ارائه یک تعریف مشکل است. البته مقصود از «حقوق بشر نه به معنای حقوقی است که افراد بشر دارند، بلکه به معنای آن حقوقی است که انسان‌ها به دلیل این‌که انسان هستند از آن برخوردارند یعنی برای برخورداری از آن حقوق، صرف انسان بودن کافی است، فارغ از شرایط مختلف اجتماعی و نیز سطح استحقاق آن‌ها» اما تعیین آن به وسیله افراد یا دولت‌ها، ارتباط وثیقی با نگرش‌ها و رویکردهای آنان از بشر دارد. و اینجاست که این سؤال منطقی مطرح می‌شود که: مقصود از «بشر» در این اعلامیه چیست؟ «آیا این همان انسانی است که پیامبران آن را برای ما توصیف نموده و گفته‌اند انسان موجودی است دارای شرف و حیثیت و کرامت ذاتی که با حکمت بالغه خداوندی به وجود آمده و رهسپار یک هدف اعلایی است که با مسابقه در خیر و کمال به آن هدف خواهد رسید، مگر اینکه خود انسان این ارزش را از خود منتفی سازد و هر کس به این انسان اهانت کند و حقوق او را نادیده بگیرد با مشیت خداوندی در مقام مبارزه برآمده است، یا این همان انسانی است که امثال توماس هابز و ماکیاولی او را برای ما تعریف نموده‌اند که انسان گرگ انسان است و هیچ حقیقت ارزشی در وجود انسانی واقعیت ندارد؟»، «حقوق جهانی بشر از دیدگاه غرب موضوع فضیلت و کرامت ارزشی را برای انسان‌ها نادیده گرفته است در هیچ یک از مواد این حقوق، امتیازی برای انسان‌های با فضیلت و با تقوا و با کرامت مطرح نشده است». بلکه بر اساس تلاش‌هایی که در کنفرانس‌ها و مجامع بین‌المللی به عمل آورده، با یک نگرشی سکولاریستی، انسان را از حوزه ارزش‌ها جدا کرده است. و واضح است‌که اسلام به طور کلی با سکولاریسم، هم در تفسیر انسان و هم در تفسیر عالم هستی و ...، ناسازگاراست.