کتاب حضور حافظ

کتاب حضور حافظ نوشته سیدعطاالله مهاجرانی است. این کتاب را انتشارات امید ایرانیان منتشر کرده است. 

درباره کتاب حضور حافظ

در کتاب حضور حافظ نویسنده کوشیده است به تماشای باغ آینه غزلیات حافظ برود. در این گشت و گذار یا گلگشت، درباره منظومه معانی، منظومه بیانی، منظومه آوایی، منظومه تصویری یا صورتگری و نگارگری و منظومه روایی (غزل ـ داستان) دیوان حافظ تأمّلی داشته‌ است. این پنج گانه در شناخت غزل‌های عارفانه ـ عاشقانه، غزل‌های عاشقانه ـ عرفی و نیز غزل‌های رندانه حافظ به مثابه راهنما یا چراغ راه، مسیر پیچیده و گاه لغزان و البته رقصان غزلیات حافظ را برایتان روشن می‌شود. 

در این پژوهش منظومه‌های آوایی و تصویری و روایی به اختصار و یا حتی اشاره مطرح شده است.

خواندن کتاب حضور حافظ را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به تمام علاقه‌مندان به شعر حافظ پیشنهاد می‌کنیم. 

درباره عطاالله مهاجرانی

سید عطاءالله مهاجرانی متولد ۱۳۳۳ اراک نویسنده و سیاست‌مدار ایرانی است. او نماینده شیراز در دوره اول مجلس شورای اسلامی، معاون پارلمانی نخست‌وزیر در دوران نخست‌وزیری میرحسین موسوی، معاون پارلمانی رئیس‌جمهور در دوران ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی، عضو شورای سیاستگذاری صدا و سیما و همچنین وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در دوره اول ریاست‌جمهوری محمد خاتمی بود. او همچنین عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه تربیت مدرس بود و هم‌اکنون در بریتانیا سکونت دارد.

مهاجرانی سال ۱۳۸۳ از ایران رفت.

بخشی از کتاب حضور حافظ

غزل عرشی یا آسمانی «اَلا یا ایّها الساقی»، با مصرعی عربی آغاز و با مصرعی به همین زبان پایان‌بندی شده است. بین هر دو مصرع نسبتی وجود دارد. بین دو مصراع فاصله هست و نیست. به تعبیر شیخ محمود شبستری:

سر هر دو حلقه هستی

به حقیقت به هم تو پیوستی

حافظ در این غزل سر هر دو حلقه هستیِ غزل را پیوند زده است:

الا یا ایّها السّاقی اَدِرْ کَاْساً و ناوِلْها

مَتی ما تَلْقَ مَنْ تَهْوی دَعِ الدُّنْیا و اَهْمِلْها

سیر و صورت غزل دایره وار است. با نام ساقی آغاز می‌شود و با لقاء او کمال می‌پذیرد. این لقاء هنگامی میسر می‌شود که سیر انسان در مدار عشق صورت گرفته باشد. در آن مدار می‌بایست دنیا را رها کند، چشم جهان بین را بربندد تا دیده جان بینش گشوده شود. چگونه غزل با نام ساقی آغاز می‌شود؟

ترکیب‌بندی مصرع نخست را دقّت کنید: الا یا ایّها الساقی. «یا» که حرف نداست در میان دو ادات تنبیه «اَلا» و «ها» قرار گرفته است. «ایُّ» اسم موصول است که ها تنبیه به آن افزوده شده است. ساقی که منادی‌ست، لزوماً با الف و لام تعریف ذکر شده است. اگر حافظ این مصرع را به زبان پارسی می‌سرود، این ترکیب‌بندی نحوی به ویژه الف و لام تعریف موضوعیت و طبعا کارکردی نداشت و معنا در افق محدودتری بیان می‌شد.

استفاده از صورت‌بندی ندا و منادی، در شعر پارسی و عربی مرسوم بوده است. ترکیب‌بندی حافظ به لحاظ صورت و نیز معانی لطف خاصی دارد. اندکی در همین ترکیب‌بندی درنگ کنیم.

همین خطاب یا ندا به شکل‌های مختلف و متفاوت در دیوان‌های پیش از حافظ مطرح شده است. عباس ابن احنف (د.۱۹۲ ق) شاعر عصر عباسی و از نزدیکان هارون الرشید در قصیده‌ای سروده است:

و ابْتَسَمَ الصُّبْحُ و اَبْدی لَنا

عَنْ غُرَّةٍ واضِحَةٍ کالْاِضاة

یا ایها السّاقی اَدِرْ کاْسَنا

و اکرُرْ علینا سَیدَ الاَشْرَبات

آیا دیوان عباس ابن احنف به دست حافظ رسیده بود؟ افزون بر عباس ابن احنف، نزدیکترین صورتبندی را می‌توان در برخی از غزل‌های عربی مولانا جلال الدین بلخی در دیوان شمس مشاهده کرد. غزل ۲۷۶ در دیوان شمس:

ایُّها السّاقی اَدِر کَاْسَ البَقا من حُبّهِ

طالَ ما بِتْنا مَریْضَاً نَبْتَغی هذا الشِفاء

لا نُبالی من لَیالٍ شَیَّبَتْنا بُرْهَةً

بَعدَ ما صِرنا شَباباً مِنْ رَحیقٍ دائِماً

ای ساقی، جام بقای عشقِ او را بگردان

بیماری ما به درازا انجامیده است، در انتظار شفاء هستیم.

ما دیگر به آن شب‌هایی که پیرمان کرد، نمی‌اندیشیم

ما از شراب مدام او جوان شده‌ایم