کتاب مغولستان

کتاب مغولستان نوشته احمد علامه فلسفی است که به معرفی ویژگی‌های طبیعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و جاذبه‌های گردشگری کشور مغولستان می‌پردازد و روابط ایران با این کشور را بررسی می‌کند.

درباره مغولستان

جمهوری مغولستان با ۳ میلیون نفر جمعیت در شمال آسیای میانه قرار دارد و تنها کشوری است که با روسیه و چین مرز دارد. پس از قزاقستان دومین کشور بزرگ محصور در خشکی در جهان می‌باشد و مناطق مغول‌نشین از سوی شمال با سیبری و از جنوب با چین محصور شده‌اند. پایتخت آن اولان باتور است. مساحت مغولستان ۱٬۵۶۵٬۰۰۰ کیلومترمربع است. درعین‌حال کم‌تراکم‌ترین کشور جهان است.

کشور مغولستان زادگاه و خاستگاه قوم مغول است. مغول‌ها بیش از هر کشوری با چین ارتباط داشتند و گاه به کشور چین حمله می‌کردند و امپراتوران چین برای جلوگیری از حملات ایشان دست به ساخت دیوار چین زدند. بزرگ‌ترین رهبر تاریخی مغول‌ها، چنگیزخان بود که توانست قبیله‌های مغول را یکپارچه سازد و رقیبان را نابود گرداند.

وی نخست چین را گشود. آنگاه به ایران و اروپا تاخت و پیروزی‌های بسیار پدید آورد. فرزندان او تا سال‌ها فتح‌های نیاکان خود را پی می‌گرفتند. فتح ایران و آسیای میانه توسط مغول‌ها را از فجیع‌ترین وقایع تاریخ می‌دانند که شمار زیادی از مردم این مناطق در پی این هجوم‌ها از بین رفتند.

خواندن کتاب مغولستان را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

همه علاقه‌مندان به کشورشناسی مخاطبان این کتاب‌اند.

بخشی از کتاب مغولستان

حمله مغول به ایران به سه لشکرکشی مغول به ایران در فاصله سال‌های ۱۲۱۹ تا ۱۲۵۸ میلادی (۶۱۶ تا ۶۵۶ ه‍. ق) اشاره دارد. این لشکرکشی‌ها به خاتمه حکومت خوارزمشاهیان، خلافت عباسیان، اسماعیلیه الموت و حکومت‌های محلی اتابکان سلجوقی و ایجاد حکومت ایلخانان مغول به‌جای آن‌ها در ایران منجر شد.

چنگیز خان پس از چیره شدن بر چین و بخشی از آسیای میانه با خوارزمشاهیان همسایه شد. خواسته چنگیز خان باز کردن راه بازرگانی میان قلمرو خوارزمشاهیان و چین بود. او در ابتدا، نسبت به سلطان محمد خوارزمشاه ادب و احترام را رعایت نمود، ولی این پادشاه با تدابیر خصمانه خود موجبات غضب خان مغول را فراهم کرد و هجوم او را به ممالک اسلامی باعث گردید. حمله مغول در پی قتل ۴۵۰ بازرگان مسلمان مغولی در شهر اترار آغاز شد. شروع نخستین لشکرکشی در سپتامبر سال ۱۲۱۹ میلادی (پائیز ۶۱۶ ه‍. ق) و به فرماندهی چنگیز خان بود. سلطان محمد خوارزمشاه در همان سال با سپاهی به مبارزه با مغول برآمد، ولی از جوجی پسر چنگیز شکست خورد و از آن پس تصمیم گرفت که از مواجهه با لشکر مغول خودداری کند. چنگیز برای دستگیری سلطان محمد دو نفر از بزرگان لشکر خود را به تعقیب او فرستاد. سال بعد سلطان محمد در بستر مرگ، جلال‌الدین خوارزمشاه را به جانشینی خویش برگزید و جلال‌الدین بیش از ۱۰ سال پس از مرگ پدر در برابر سپاهیان مغول ایستادگی کرد. 

دومین لشکرکشی در سال ۶۲۶ ه‍.ق به امر اوگتای قاآن و به فرماندهیجرماغون نویان بود. این لشکرکشی به قصد پایان دادن به مقاومت جلال‌الدین خوارزمشاه و تسخیر مناطقی که تحت سلطه خوارزمشاهیان باقی‌مانده بود، انجام شد. در پایان این دو حمله مغولان به سلطنت خوارزمشاهیان بر ایران پایان دادند و بسیاری از شهرهای خوارزمشاهی مانند سمرقند، مرو، بامیان، هرات، توس، نیشابور و پایتخت این سلسله گرگانج به کلی ویران شد و مردم آن قتل‌عام شدند. خط سیر تخریب و ویرانی فقط منحصر به شمال و شمال شرقی ایران نبود، در مرکز و غرب ایران نیز شهرهای ری، قم، قزوین، همدان، مراغه واردبیل نیز تحت هدف حمله قرار گرفتند.

سومین لشکرکشی در سال ۱۲۵۴ میلادی (۶۵۴ ه‍. ق) چهل سال پس از شکست و فرار سلطان محمد خوارزمشاه، با هجوم هولاکوخان به ایران آغاز شد. هلاکوخان در این لشکرکشی تسخیر قلعه‌های اسماعیلیه را اولین هدف خود قرارداد. رکن‌الدین خورشاه آخرین خداوند الموت در تسخیر این قلعه‌ها به هلاکو کمک‌هایی نیز کرد؛ اما، سرانجام به دنبال تسخیر این قلعه‌ها، خود او نیز کشته شد. بدین ترتیب دولت خداوندان الموت به پایان رسید. سپس، هلاکو در سال ۱۲۵۸ میلادی (۶۵۶ ه‍. ق) به بغداد لشکر کشید و با سقوط بغداد، خلافت عباسیان پس از حدود ۵۱۸ سال به پایان رسید. پس از این پیروزی بود که حاکمان مغول کوشیدند تا به‌جای ویرانی و قتل‌عام مردم بر آنان حکومت کنند.

دفاع مردم در حمله نخست مغولان در شهرهای اترار و خجند و هرات همچنین مقاومت اهالی خوارزم، نیشابور، هرات، طالقانِ خراسان و سمنان نشان از آن دارد که در حمله نخست شهرهای مختلف در مقابل حمله مغول به‌شدت مقاومت کردند، اما نفاق سران کشوری و لشکری با یکدیگر و نداشتن یک فرمانده مدبر و فرار خوارزمشاه و بی‌انضباطی کار نگذاشت که این‌همه مدافعات به نتیجه‌ای قطعی منتج شود. حمله مغول بیش از خسارت‌های اقتصادی، صدمات فرهنگی و روحی برجای گذاشت. در این حمله مراکز علمی و فرهنگی مانند کتابخانه‌های بسیاری سوزانده و ویران شد. شهرهای بزرگ بسیاری از بین رفت و به دنبال آن مراکز رشد و پرورش فکری به حداقل رسید.

کاهش جمعیت و به اسارت گرفتن و فرستادن صنعتگران ایرانی به مغولستان باعث رکود اقتصادی در ایران گردید و تخریب قنات‌ها و آبراهه‌هایی که در طول قرن‌ها ساخته شده بودند، سبب رکود کشاورزی شد. پس از حمله مغول شماری از دانشمندان که در این حمله جان سالم بدر برده بودند، به مناطق امن مانده از این حمله مانند آسیای صغیر و هند مهاجرت کردند.

پس از چنگیز و فرزندانش سرزمین مغولستان گمنام ماند. اما امپراتوری‌هایی مانند ایلخانان ایران و امپراتوری مغولی هند در بیرون از مرزهای تاریخی مغولستان مدت‌ها به حیات خود ادامه داد.

ناحیه کشور کنونی مغولستان توسط پادشاهی‌های گوناگونی ازجمله شیون گنو، شیان‌بی، روران وگوگ‌ترک‌ها فرمانروایی می‌شد و چنگیزخان در سال ۱۲۰۶ امپراتوری مغول را در این نواحی برپا کرد. پس از فروپاشی دودمان یوآن، مغول‌ها به همان روش دیرین درگیری‌های قبیله‌ای و یورش‌های هرازگاهی به مرز چین بازگشتند. مغولستان در سده‌های ۱۶ و ۱۷ میلادی تحت نفوذ بوداگرایی تبتی آمد و در پایان سده هفدهم تمامی مغولستان بخشی از قلمرو دودمان چینگ شد. پس از فروپاشی سلسله چینگ در سال ۱۹۱۱، مغولستان نیز اعلام استقلال کرد اما ناچار شد برای مستحکم کردن استقلال واقعی خود تا سال ۱۹۲۱ با جمهوری چین مبارزه کند. رسمیت بین‌المللی استقلال مغولستان در سال ۱۹۴۵ انجام شد.

پس از آن این کشور به طور فزاینده تحت نفوذ شوروی قرار گرفت و در سال ۱۹۲۴ جمهوری خلق مغولستان شکل گرفت و سیاستمداران آن دنباله‌روی سیاست‌های شوروی شدند. پس از فروپاشی نظام‌های کمونیستی در اروپای شرقی که در اواخر ۱۹۸۹ روی داد، مغولستان نیز در اوایل سال ۱۹۹۰ شاهد یک انقلاب دموکراتیک در داخل کشور بود که باعث تشکیل نظام چندحزبی و تنظیم یک قانون اساسی در سال ۱۹۹۲ شده و این کشور را به‌سوی اقتصاد بازار آزاد سوق داد.