افلاطون
زندگینامه و کتاب‌های افلاطون
افلاطون (۴۲۹-۳۴۷ پیش از میلاد) پس از ۲۴ قرن، همچنان یکی از نویسندگان مهم در سنت ادبی و شاید بتوان گفت نافذترین و تأثیرگذارترین نویسنده در تاریخ فلسفه است. او شهروندی آتنی و دارای جایگاهی والا بود. در نوشته‌هایش رویدادهای سیاسی، جنبش‌های فکری زمان و تأملاتش را نشان می‌داد. نخستین فیلسوفی بود که پرسش‌هایی نظام‌مند مطرح کرد و با دیالوگ‌های مشهور «سقراطی» آن‌ها را به چالش کشید. موضوعات این نوشته‌ها آن‌قدر تحریک‌کننده هستند که تقریباً در تمام دوران، خوانندگان تحصیل‌کرده را به نحوی متأثر کرده است و عملاً در هر عصری فیلسوفانی بوده‌اند که خود را از برخی جهات مهم افلاطونی می‌دانسته‌اند. در اینجا قرار است با افلاطون و نوشته‌های او آشنا شوید و اینکه آیا می‌توان برای خواندن آثارش ترتیب خاصی در نظر گرفت یا نه. در ابتدا کمی با زندگی این فیلسوف و مهم‌ترین اندیشه‌هایش آشنا می‌شویم.
ارتباط افلاطون با سقراط
افلاطون در جوانی یکی از اعضای حلقه‌ی اطراف سقراط بود. پیرمردی دانا که مردانی را که ظاهراً در برخی از جنبه‌های انسانی برتری داشتند، به چالش می‌کشید تا در مورد مسائلی چون شجاعت و فضیلت توضیح دهند. این مسئله و ناتوانی آن‌ها در حفظ موضع و جایگاه خود، خشم عمومی علیه سقراط را افزایش داد که در نهایت منجر به محاکمه و اعدام او به اتهام بی‌تقوایی و فساد جوانان در 399 پیش از میلاد شد. از آنجایی که سقراط چیزی ننوشته، آنچه از درگیر کردن همشهریانش در گفت‌وگو شناخته شده است، کاملاً در نوشته‌های افلاطون دیده می‌شود. به همین دلیل آثار افلاطون معمولاً «سقراطی» نامیده می‌شوند و نمایانگر نوع کاری هستند که سقراط انجام می‌داد. افلاطون به‌شدت تحت تأثیر زندگی و مرگ سقراط قرار داشت. فعالیت این پیرمرد دانا، نقطه‌ی شروع فلسفه‌ورزی او بود. افلاطون در دهه‌ی ۳۸۰ پیش از میلاد آکادمی خود را که جد دانشگاه‌های اروپایی پس از خود بود، تأسیس کرد. این فرهنگستان، بسیاری از مردان با توانایی برجسته را به خود جذب می‌کرد. یکی از آن‌ها ارسطو بود که به مدت ۲۰ سال (تا زمان مرگ افلاطون) آنجا حضور داشت.
اندیشه‌های افلاطون
بسیاری از مردم افلاطون را با آموزه‌ی مشهور «مثل» یا «ایده‌ها» به یاد می‌آورند. این آموزه می‌گوید جهانی که به نظر ما می‌رسد به نوعی معیوب و پر از خطا است؛ اما قلمروی واقعی‌تر و کامل‌تری وجود دارد به نام اشکال یا ایده‌ها که ابدی، تغییرناپذیر و به نوعی الگوی ساختار و شخصیت جهان ارائه‌شده به حواس ما هستند. از جمله مهم‌ترین این اشیاء مجرد (زیرا در مکان یا زمان قرار ندارند) خیر، زیبایی، برابری، بزرگی، وحدت، تفاوت هستند. آن‌ها نه برای حواس، بلکه فقط برای ذهن قابل دسترسی و زیربنای وجود جهان معقول هستند. نوشته‌های افلاطون یک ویژگی متمایز نیز دارند و آن به سبک نوشتاری او بازمی‌گردد. تقریباً تمام نوشته‌های افلاطون به شکل دیالوگ هستند، جز رساله‌ی آپولوژی که دفاعیه‌ی سقراط در زمان محکومیت در دادگاه است. گرچه آنجا نیز در بخش‌هایی به متهم‌کننده‌ی خود، یعنی «ملتوس»، پاسخ می‌دهد. شخصیت اصلی بیشتر رسالههای افلاطون، سقراط است.
بهترین کتاب‌های افلاطون
قبل از معرفی کتاب‌ها باید بدانید که از افلاطون چندین رساله، کتاب، نامه و قطعه‌های شعر به جا مانده است. در میان این نوشته‌های پرشمار، در صحت انتساب تعدادی از آن‌ها به او تردید جدی وجود دارد.
دوره‌ی آثار افلاطون
این دوره‌ی چهار جلدی، مجموعه‌ی کامل آثار افلاطون است و تمام نوشته‌هایی را که در انتساب آن‌ها به افلاطون تردید وجود دارد، در خود جای داده است. دوره شامل ۴۲ رساله و کتاب می‌شود که از این تعداد ۱۵ رساله منسوب به افلاطون هستند، به اضافه‌ی ۱۳ نامه و ۲۳ قطعه شعر کوتاه. از این تعداد، شکی نیست که ۲۳ رساله متعلق به خود افلاطون هستند و شامل رسالههای آپولوژی، کریتون، پروتاگوراس، لیزیس، لاخس، خارمیدس، اوتیفرون، گرگیاس، منون، مهمانی، فایدون، کراتیلوس، اوتیدم، جمهور، فایدروس، ته‌ئه‌تتوس، سوفیست، مرد سیاسی، پارمنیدس، فیلبس، تیمائوس، کریتیاس و قوانین می‌شوند. برای کسانی که علاقه‌مند به خواندن همه‌ی رسالههای افلاطون هستند، این مجموعه، کامل‌ترین ترجمه‌ای است که به زبان فارسی در دسترس قرار دارد.
در کنار این مجموعه، کتاب‌های دیگری نیز هستند که یک یا چند رساله از افلاطون را ترجمه کرده‌اند. چنانچه کسی به هر دلیلی امکان تهیه و خواندن این دوره را نداشته باشد، کتاب‌های دیگر او در ادامه معرفی می‌شوند تا در صورت نیاز، خواننده بهتر بتواند تصمیم بگیرد. تذکر این نکته نیز لازم است که صورت نوشتاری تعدادی از نام‌های رساله‌ها در این کتاب‌ها کمی تفاوت دارند که به قدمت ترجمه و تفاوت مترجم‌ها مرتبط است.
جمهور
جمهور یکی از کتاب‌های مهم و تأثیرگذار در تمام تاریخ فلسفه‌ی سیاسی است. افلاطون نخستین کسی بود که با پرسش از عدالت و بهترین شکل از حکومت، بررسی و تأمل نظام‌مند درباره این موضوع را پی گرفت. برای کسانی که علاقه‌مند به خواندن تاریخ فلسفه‌ی سیاسی هستند، جمهور جزو نخستین کتاب‌هایی است که باید خوانده شود.
شش رساله
این کتاب شامل شش رساله به نام‌های اتوفرون (رسالهای درباره‌ی دینداری)، اقریطون (یا کریتون که محاوره‌ی میان سقراط و کریتون در زندان است)، فیدون (یا همان فایدون درباره‌ی جاودانگی روح)، الکیبیادس (درباره‌ی ماهیت آدمی)، غورجیاس (یا همان گرگیاس درباره‌ی فن سخنوری)، دفاعیه (یا آپولوژی درباره‌ی دفاعیات سقراط در دادگاه) است.
پنج رساله
این کتاب دربردارنده‌ی پنج رساله است. عنوان این رساله‌ها لاخس (رسالهای درباره‌ی شجاعت)، لیزیس (رسالهای درباره‌ی دوستی)، ایون (رسالهای درباره‌ی روایت و هنر راوی)، پروتاغوراس (یا پروتاگوراس رسالهای درباره‌ی فضیلت و امکان آموزش آن) و مهمانی (رسالهای درباره‌ی عشق) است.
چهار رساله
این کتاب دربردارنده‌ی رسالههای منون (رسالهای درباره‌ی فضیلت با توجه به نظریه‌ی مثل یا اشکال)، فدروس (یا فایدروس که با موضوع رساله‌ی مهمانی هم‌پیوند است)، ته تتوس (رسالهای درباره‌ی شناخت و دانش)، هیپیاس بزرگ (که با عنوان هیپیاس اول نیز شناخته می‌شود؛ رسالهای با موضوع زیبایی و اصالت) است.
ضیافت
این رساله که با عنوان مهمانی نیز به فارسی ترجمه شده یکی از رسالههای زیبای فلسفی درباره‌ی عشق (اروس) است. در این رساله جمعی از مردان نامی آتن همچون سقراط، آلکیبیادس و آریستوفانس در مجلسی در خانه‌ی آگاتون، شاعر مشهور آتنی، جمع شده‌اند و درباره‌ی عشق و زیبایی گفت‌وگو می‌کنند.
محاکمه و مرگ سقراط
این کتاب که نام اصلی آن آپولوژی است جریان محاکمه‌ی سقراط در دادگاه و خطاب‌های او به متهم‌کننده‌اش ملتوس را روایت می‌کند. بخش عمده‌ای از این رساله دفاعیات سقراط در دادگاه است که به صورت مونولوگ بیان شده، اما در بخش‌هایی از آن، سقراط با متهم‌کننده‌اش «ملتوس» نیز وارد گفت‌وگو می‌شود.
اوتوفرون
این تک‌رساله، گفت‌وگوی مستقیم دو تن است: سقراط و اوتوفرون. آن‌ها در زندان هستند و درباره‌ی چیستی و چرایی دادرسی خود دیالوگ می‌کنند. دادرسی آن‌ها تأملی در باب معرفت‌شناسی اخلاقی است. طبق روال دیالوگ‌های سقراطی، این اتوفرون است که درباره‌ی پارسایی تعریفی ارائه می‌دهد و سقراط بیشتر به روش پرسش و پاسخ و ابطال دیدگاه‌های طرف مقابل می‌پردازد. سقراط در اوتوفرون بیشتر به نقد تعاریف ارائه‌شده توسط اوتوفرون می‌پردازد.
کریتون
این رساله مربوط به زمان بعد از دادگاه سقراط و محکومیت اوست. کریتون کسی است که به نمایندگی از دوستان سقراط به زندان آمده تا پیشنهاد فرار از زندان و رفتن به شهری دیگر را به او بدهد؛ اما سقراط این پیشنهاد را نمی‌پذیرد، به این دلیل که نمی‌خواهد از قوانین تخطی کند.
ترتیب خواندن آثار افلاطون
پیشنهاد فهرستی برای ترتیب خواندن رسالههای افلاطون با توجه به کثرت موضوعات نمی‌تواند چهارچوب مشخصی داشته باشد. نوشته‌های افلاطون طیف وسیعی از موضوعات را در بر می‌گیرد. او از سیاست، معرفت‌شناسی، کیهان‌شناسی، متافیزیک، زیبا‌یی‌شناسی، فن سخنوری، اخلاق، زبان و... نوشته است. شناخت عنوان و موضوعات رساله‌ها که تا حدی در اینجا معرفی شده‌اند به شما کمک می‌کند بر اساس موضوعات مورد‌علاقه‌تان در فلسفه به سراغ این رساله‌ها بروید.
