کارن هورنای
زندگینامه و معرفی کتابهای کارن هورنای
کارن هورنای (Karen Horney) یکی از بنامترین روانکاوان سدهی گذشته است که از خط فکری و اندیشهی زیگموند فروید پیروی کرده است. هورنای را روانشناس نیمهی قرن بیستم میدانند. نوشتهها و مقالات بسیاری از او در دسترس است و نظریهاش در روانکاوی مورداستفاده قرار میگیرد.
بیوگرافی کارن هورنای
کارن هورنای ۱۶ سپتامبر ۱۸۸۵ در آلمان به دنیا آمد. وی که در اصل تباری هلندی نروژی دارد، جزو مطرحترین روانکاوان آلمانی محسوب میشود. هورنای در رشتهی پزشکی و روانپزشکی تحصیل کرد و از ۱۹۳۲ در دانشگاه روانکاوی تدریس کرد و سپس مؤسسهای را با عنوان مؤسسهی روانکاوی هورنای در نیویورک تأسیس نمود که تا امروز شاگردانش این مؤسسه را اداره میکنند. او سرانجام در دسامبر ۱۹۵۲ در سن ۶۷سالگی از دنیا رفت.
نظریهی هورنای و تفاوتهای آن با آرای زیگموند فروید
کارن هورنای فعالیتش را در زمینهی روانکاوی در مسیر اندیشهی فروید پیش برد و در زمینههای گوناگونی با او همفکر بود: انرژیهای متضادی که درون ما هستند باعث میشوند تا بسیاری از رفتارهای ما شکل بگیرد، اهمیت ناخودآگاه و اینکه بسیاری از اندیشههای ما ریشه در آن دارد و همسوتر با همه اینکه اثرات کودکی تا بزرگسالی و گاه تا مرگ با ما همراه هستند.
با اینهمه، تفاوتهایی نیز در نگرش خویش با فروید داشت که تمایزی مهم محسوب میشوند. فروید بر این باور بود که عوامل جنسی و سرکوب غرایز، مهمترین نقش را در کنشهای روانی فرد به همراه دارد؛ اما هورنای نقش عوامل غریزی جنسی را انکار کرد و به نظریهی ادیپ فروید انتقاد کرد و ازآنپس مفهوم لیبیدو و آن ساختار شخصیتی را کنار گذاشت.
وی غبطهی رحم را عنوان کرد و معتقد بود که مردان در مواجه با این موضوع برانگیخته میشوند. عدم توانایی زایش در مردان بهصورت ناهشیار و از طریق رفتارهایی چون تحقیر زنان و پایین کشیدن زنان همراه است. این نظریه و در امتداد آن فعالیتهایی که هورنای در حوزهی حقوق زنان انجام داد و با تمام قوا برای حق رأی زنان تلاش کرد، امروزه نیز نقشی کاربردی در برابریخواهی زنان دارد. به همین منظور میتوان به این موضوع مهم اشاره کرد که هورنای نخستین زنی بود که در کنگرهی بینالمللی روانکاوی مقالهای دربارهی روانشناسی زن ارائه داد. این روانکاو برجسته، خود در زندگی فردیاش موانع سنگینی را تجربه کرده و دوران سختی را به لحاظ روانی نیز از سر گذرانده است. او به لحاظ ارتباطات عاطفی و جنسی روابط پرچالشی را تجربه کرده و در این مسیر نیز تحت درمان و روانکاوی قرار گرفته است. یکی از مهمترین روابط عاطفی او در کنار اریک فروم شکلگرفته است.
مفاهیم اصلی نظریه کارن هورنای
یکی از بنیادیترین وجوه اندیشه و نظریهی هورنای، «اضطراب اساسی» نام گرفته است که به احساس جدایی و درماندگی کودک در دنیایی که بالقوه خصومتگر است، اشاره دارد. باید در نظر بگیریم که هورنای اضطراب را امری مادرزادی نمیداند و معتقد است که تحتتأثیر عوامل محیطی شکل میگیرد. در ادامه هورنای اضافه میکند که کودک باتوجهبه شرایط ناامنی که تجربه میکند، «نیازهای روانرنجوری» پیدا میکند که در سهطبقه تقسیمبندی میشوند: شخصیت تسلطگر، شخصیت جدا شده، شخصیت پرخاشگر. او معتقد است که آسیبدیدگانی که فضای روانی رنجیدهای دارند؛ «خودپندارهی آرمانی» برای خود تعریف میکنند و تعارضات روانی خود را انکار کرده و خود را برتر از چیزی که واقعیت دارد میبینند و به نمایش میگذارند.
مروری بر کتابها و آثار کارن هورنای
خودکاوی
کتاب خودکاوی یکی از آثار مکتوب این روانکاو است که در سال ۱۹۴۲ منتشر کرد. او در این کتاب به موضوعات روانکاویای میپردازد که فرد با کمک آنها میتواند بهتنهایی بر مشکلاتش غلبه کند. این کتاب که موضوعات جذابی را با زبانی نسبتاً ساده برای مخاطب شرح میدهد، تکنیکهای کاربردی و مهمی را مطرح میکند: نیروهای محرکه در بیماریهای روانی، مراحل مختلف ادراک روانکاوانه، نقش بیمار و درمانگر در فرایند روانکاوی، خودکاوی گاهبهگاه و نظاممند و توقعات واقعگرایانهای که میتوان از بهکارگیری فرایند خودکاوی داشت از جمله عناوینی هستند که هورنای در کتابش به آنها پرداخته است.
عصبیت و رشد آدمی
عصبیت و رشد آدمی یکی دیگر از کتابهای هورنای است، او در این اثر به واقعیتهای روانشناختی و فردی مانند خشم و عصبیت میپردازد، دلایل شکلگیری این حس را بررسی کرده و راههای گوناگون کنترل آن را مطرح میکند. او همچنین رفتارهای مستبدانه و نداهای درونی را بررسی کرده و امتداد آنها که بر تواناییهای فردی تأثیر میگذارد را نمایان میکند. هورنای در این کتاب بیان میکند که: فرد عصبی نگاهش به زندگی مانند نگاه کسی است که در مه گیرکرده است و در ادامه به تیپهای افراد عصبی میپردازد و آنها را در سه دسته قرار میدهد: دستهی اول: برتریطلب / دستهی دوم: مهرطلب / دستهی سوم: انزواطلب.
تضادهای درونی یا تعارضهای درونی
تضادهای درونی یا تعارضهای درونی یکی دیگر از کتابهای هورنای است که در سال ۱۹۴۵ به چاپ رسید و بر بخش مهمی از آرای این روانکاو اشاره دارد. او در این کتاب نظریهای کاربردی و پویا را در مورد بیماریهای روانی مطرح میکند که بر پایهی نگرش «حرکت به جلو» و «حرکت در خلاف جهت» دیگران بنیاد شده است. تمایزهای اندیشهی هورنای با فروید نیز در این کتاب بهخوبی توضیح داده شده و بهنوعی استیصالهای برخاسته از بیماریهای روانی را تحلیلی مورد بررسی قرار داده است.
روانشناسی زنان
روانشناسی زنان کتابی است که باتوجهبه آنچه برخاسته از فعالیت زیسته و اندیشهی شخصی هورنای در طول حیات و فعالیتهایش وجود داشته، شکلگرفته است. میتوان گفت کتاب روانشناسی زنان به شکلی مستقل با مشاهداتی عمیق و بالینی و آزمایشهای بسیاری در تضاد با خط فکری فروید در روانکاوی گردآوری شده است. مباحثی که در این کتاب تأکید بسیاری بر زنان و وضعیت اجتماعی آنها در جامعه دارد، شامل سردی در رابطهی جنسی، مشکل موجود در آرمان تکهمسری، مشکلات مادران، عدم اطمینان میان جنسیتها، مازوخیسم زنانه و نیاز بیمارگونه به عشق میشوند. این کتاب هورنای در سال ۱۹۶۷ به انتشار درآمده است و با ترجمههای متعددی در ایران برای علاقهمندان به مطالعات زنان و روانشناسی در دسترس قرار گرفته است.
شخصیت عصبی زمانهی ما
کتاب عصبانیهای عصر ما یا شخصیت عصبی زمانهی ما که با عناوین متعددی در ایران به چاپ رسیده است، نخستینبار در سال ۱۹۳۷ منتشر شد و جز آثار مکتوب اولیهی هورنای بهحساب میآید. این روانکاو به ساختارهای اختلالات عصبی در بافت فرهنگی در این کتاب پرداخته است، به شکلی که تأثیرگذاری فرهنگ را در زمینههای بسیاری از اختلالات عصبی بسیار مهم قلمداد کرده است. احساس گناه و از دیگر سو تلاش برای رسیدن به قدرت و احترام از دیگر عناوین مهمی است که بهصورت برجسته و تحلیلی در این کتاب به آن پرداخته شده است.
هورنای معتقد بود ویژگیها و اختلالات عصبی که عموماً در لایههایی از پرخاش خودش را نمایان میکند، ریشههای کاملاً همسو و قابلبررسی در دل فرهنگ و محیط فرد دارد. او عنوان میکند که تنها در شرایط فرهنگی مشخص میشود که میتوانیم مادری سلطهجو یا ایثارگر داشته باشیم و این تجارب اجتماعی فرهنگی هستند که در زندگی فرد و روان او تأثیر گذاشته و کاملاً با هم همخوانی دارند.
راههای نو در روانکاوی
در سال از ۱۹۳۹، کارن هورنای کتابی با عنوان راههای نو در روانکاوی منتشر کرد که درونمایهای کاربردی و هدفمند داشت. اینکه آشنایی با روانکاوی چطور میتواند به مدیریت زندگی فرد و به برخوردش با مشکلات و گذر از موانع کمک کند. در این کتاب با پرداختن به مفاهیمی بسیار پایهای که برخاسته از نظریهی فروید بود از جمله محرکها، عقدهی ادیپ و... نمایان میکند فروید یافتههایش را تعمیمی گسترش میداد و با تحلیل و نقد بسیاری از آنها از تأثیرگذاری و قدرت این آرا استفاده کرد تا اندیشه و رویکرد خود را تفسیر کرده و مطرح سازد، به شکلی که از او بهعنوان یکی از برجستهترین روانکاوان تاریخ بعد از فروید یاد میشود.
نسخه صوتی آثار کارن هورنای
بعضی از کتابهای کارن هورنای بهصورت صوتی نیز منتشر شدهاند. یکی از این کتابها، عصبیت و رشد آدمی است که سارا برخورداری گویندگی آن را بر عهده داشته و نشر واوخوان آن را منتشر کرده است. همچنین، روانشناسی زنان که بهجت توجه گویندگی آن را انجام داده، توسط استودیو نوار منتشر شده است. کتاب صوتی تضادهای درونی ما نیز با صدای مژگان دولتآبادی در دسترس است و نشر واوخوان آن را منتشر کرده است.