محمد چرمشیر
زندگینامه و معرفی کتاب‌های محمد چرمشیر
محمد چرمشیر (Mohammad Charm Shir) نمایش‌نامه‌نویس بلندآوازه‌ی ایرانی است که هم در ایران و هم در خارج از ایران توانسته مخاطبان بسیاری را به آثار خود علاقه‌مند کند. از میان کتاب‌های او می‌توان به «عاشقانه‌های خیابان» و «پروانه و بوق» اشاره کرد.
بیوگرافی محمد چرمشیر
محمد چرمشیر متولد ۱۳۳۹ در تهران است. او در سال ۱۳۵۸ وارد دانشگاه هنرهای دراماتیک ایران شد و در رشته‌ی ادبیات نمایشی به تحصیل پرداخت. وقوع «انقلاب فرهنگی» و تعطیلی دانشگاه موجب شد تا با تأخیر و در سال ۱۳۶۶ فارغ‌التحصیل شود.
محمد چرمشیر سال‌ها معلم بود و به نویسندگی هم می‌پرداخت. اولین اثر او نمایش‌نامه‌ای به‌عنوان کار دانشجویی بود که بعدها با کارگردانی «حسین جعفری» در تالار قشقایی به روی صحنه رفت. در همان سال اثر دیگری از او به کارگردانی زنده‌یاد «جمشید اسماعیل‌خانی» در تالار چهارسو به نمایش درآمد.
در مسیر نمایش‌نامه‌نویسی
از محمد چرمشیر بیش از یک‌صد نمایشنامه به چاپ رسیده است و نکته‌ی جالب این‌که این تعداد از تعدادِ آثار چاپ‌نشده‌ی ایشان کمتر است. بارها پیش آمده است که بیشتر از دو نمایشنامه از محمد چرمشیر در یک سال به روی صحنه رفته باشد. گاهی دو یا سه نمایشنامههای ایشان به‌طور همزمان در سالن‌های مختلف به اجرا درآمده‌اند.
آثار محمد چرمشیر به زبان‌های انگلیسی، آلمانی و فرانسوی ترجمه شده‌اند و نمایش‌نامه‌هایشان نیز در کشورهای مختلفی همچون آلمان، انگلستان، فرانسه، امریکا، ارمنستان و سوئد به روی صحنه رفته‌اند.
همکاری با بزرگان
چرمشیر در برخی از آثارش به اقتباس از آثار مطرح عالم هنر و ادبیات پرداخته است. او در دوره‌ای که با دعوتِ زنده‌یاد «آتیلا پسیانی» به «گروه نمایش بازی» پیوست، همکاری با سایر هنرمندان و فعالیت گروهی را نیز تجربه کرد. این نوع تجربه‌ها برای بینندگان خوش‌اقبال آن سال‌ها نیز به‌یادماندنی و شیرین بود.
یکی از نکات مهم در مورد محمد چرمشیر این است که اکثر کارگردان‌های بزرگ ایران و اکثر بازیگران شناخته‌شده‌ی ایرانی در اجرای نمایشنامههای او نقشی داشته‌اند.
آتیلا پسیانی، علی رفیعی، حسن معجونی، سهراب سلیمی، فرهاد مهندس‌پور، محمد عاقبتی، کهبد تاراج، گلاب آدینه، پیام دهکردی و... برخی از چهره‌های مطرحی هستند که با چرمشیر همکاری داشته‌اند و در کنار او اجراهای تحسین‌‌شده‌ای را در کارنامه‌ی تئاتر ایران ثبت کرده‌اند.
نویسندگی
نکته‌ی جالب در مسیر نویسندگی چرمشیر این است او همیشه سعی کرده ارتباطش را با جوانان هنرمند کشور حفظ کند و نوشته‌هایی برای اجراهای گروه‌های تئاتری تازه‌کار بنویسد.
یکی از ویژگی‌های قلم محمد چرمشیر در آثارش، شیوه‌ی منحصربه‌فرد او در استفاده از «سکوت» است. کاربرد سکوت در انتهای جمله‌های دیالوگ‌ها، همچنین سکوت‌های جهت‌‌دار در مونولوگ‌ها که توجه مخاطب را به سخنان شخصیت‌ها جلب می‌کنند، از مشخصه‌های بارز آثار اوست.
چرمشیر در آثار خود همواره به این نکته توجه داشته که نمایش‌نامه‌اش هم برای مخاطبان فارسی‌زبان و هم برای مخاطبان سایر کشورها ملموس و قابل‌درک باشد. خود او در این مورد گفته است:
«دیترکومل و گروهش، مارین باد، سال‌ها بود در آرزوی ساختن نمایشی از داستان‌های شاهنامه‌ی فردوسی بودند. آرزوی دیگرشان این بود که بتوانند اجرایی مشترک با بازیگران تئاتر ایران داشته باشند. این دو آرزو در پروژه‌ی مشترک میان تئاتر ایران و گروه «مارین باد» به تحقق پیوست. «آخرین پر سیمرغ» تجربه‌ای است از هم‌نشینی دو فرهنگ که تلاش کرده‌اند افتراقات خود را به نفع اشتراکاتشان به کنار گذارند. حتی اینک که خوانندگان ایرانی آن را به زبان خود می‌خوانند، شاهد این درهم‌آمیزی خواهند بود. چراکه این متن از همان آغاز بر این باور پافشاری کرد که مخاطب غیرایرانی نیز باید آن را بفهمد و درک کند. به همین دلیل برخلاف ظاهر به‌شدت ایرانی‌شده‌ی آن، روحی مشترک در آن حضور دارد.»
پُرکاری چرمشیر و نمایشنامههای متعدد او موجب شده تا منتقدانش او را به بازاری‌نویسی متهم کنند، اما این در حقیقت، استراتژیِ خاص چرمشیر برای ماندگار شدن در تاریخ ادبیات نمایشی ایران است.
تدریس در کنار خلق آثار هنری
محمد چمشیر آموختن برای خود و آموختن به دیگران را هرگز ترک نکرد. سال‌ها استاد دانشگاه بود و بعد از فراغت از تدریس در دانشگاه، تدریس در مؤسسات آموزشی و فرهنگی و برگزاری کارگاه‌های نمایش‌نامه‌نویسی را در برنامه‌ی خود قرار دارد.
آقای چرمشیر معتقد است که هرکسی روش و سبک خاص خود را در نویسندگی دارد. به همین علت می‌کوشد تا در کارگاه‌های هنری خود به شاگردانش کمک کند شیوه‌ی خاص خود را پیدا کنند و آن را گسترش بدهند. تقلید و استفاده از الگوهای ازپیش‌تعیین‌شده هرگز در کلاس‌های آموزشی ایشان جایی نداشته است.
مروری بر کتاب‌ها و آثار محمد چرمشیر
در این بخش، برخی از آثار محبوب محمد چرمشیر را معرفی می‌کنیم و درون‌مایه‌ی آنها نیز به‌طور کلی بررسی می‌کنیم.
کتاب آمدیم نبودید رفتیم
داستان پینوکیو و ماجراهای آن را همگی خوانده و شنیده‌ایم. بااین‌حال، قرار است در کتاب «آمدیم نبودید رفتیم» با بازخوانی متفاوتی از آن روبه‌رو شویم. محمد چرمشیر در این اثر خود، نسخه‌ی جدید از پینوکیو را به مخاطبان معرفی می‌کند. در این کتاب، پینوکیو شخصیتی است که اتفاقاً هم باید دروغ بگوید و هم دست به سایر رفتارهای پلید انسانی بزند. این نمایشنامه در سال ۱۳۹۱ و با هنرپیشگی مهناز افشار، سیامک انصاری، برزو ارجمند، بابک حمیدیان و... در تماشاخانه‌ی ایرانشهر به اجرا درآمد.
نمایشنامه ناتمام
این نمایشنامه در سال ۱۳۷۴ نوشته شده و در سال ۱۳۸۰ همراه با دو نمایش‌نامه‌ی «در قابی خالی مانده» و «ابر در فنجان» به چاپ رسید. قهرمانان اصلی کتاب سه زن هستند که می‌خواهند در مورد مسئله‌ای شهادت بدهند اما رفته‌رفته از موضوع اصلی منحرف می‌شوند و به بازگو کردن داستان زندگی خودشان می‌پردازند. این اثر را می‌توان در زمره‌ی نمایشنامههای اجتماعی و انتقادی قرار دارد که طرفداران این نوع آثار را بی‌شک شیفته‌ی خود خواهد کرد.
کتاب همین امشب
این کتاب (۱۳۹۵) شامل دو نمایشنامه است. نمایش‌نامه‌ی اول با خود کتاب هم‌نام است و به‌صورت تک‌پرده‌ای روایت می‌شود. دو شخصیت در این نمایشنامه حضور دارند.
نمایش‌نامه‌ی دوم این کتاب، «خواب آهسته مرگ» نام دارد که بازخوانی رمان «دکتر جکیل و آقای هاید» است و نوعی اثر اقتباسی به شمار می‌رود. خواندن این اثر برای هواداران ادبیات نمایشی بی‌نهایت دلنشین خواهد بود.
کتاب آخرین پر سیمرغ
محمد چرمشیر برای نگارش این نمایشنامه (۱۳۹۲) به سراغ شاهنامه‌ی فردوسی رفته و تلاش کرده تا دریچه‌‌ی جدیدی به روی این حماسه‌ی سترگ بگشاید. در این کتاب، شاهد تلاقی فرهنگ‌های گوناگونی هستیم که نویسنده می‌کوشد آنها را گرد هم بیاورد. ماجرای این نمایشنامه اگرچه ریشه در داستان‌های کهن ایرانی دارد اما به‌گونه‌ای نوشته شده است که برای مخاطبان غیرفارسی‌زبان نیز جذاب و گیرا باشد. همان‌طور که حتماً تابه‌حال حدس زده‌اید، «زال» و «سیمرغ» از شخصیت‌های اصلی این نمایشنامه هستند و محوریت روایت را به خود اختصاص داده‌اند.
کتاب شیش و بش
نمایش‌نامه‌ی «شیش و بش» (۱۴۰۱) نشان‌دهنده‌ی اختلافات خانوادگی دو خانواده است و درعین‌حال، ماجراهای عاشقانه‌ای را نیز در پس‌زمینه‌ی اختلافات خانوادگی نشان می‌دهد. محمد چرمشیر با این نمایش‌نامه‌ی گیرا و پرکشش قصد دارد به مخاطب ثابت کند که در گیرودار جنجال‌ها و درگیری‌ها هم می‌توان عاشق شد و دل به دیگری بست.
زبان طنز و بیان طنزگونه‌ی وقایع یکی از ویژگی‌های بارز این کتاب است که قطعاً مخاطبان را مجذوب خود خواهد کرد.
کتاب خواب نامه
این کتاب (۱۴۰۳) در واقع، نوعی نمایشنامه است که در بستری تاریخی روایت می‌شود. ماجراهای آن در تهران قدیم می‌گذرد و دورنمایی از زندگی مردم این دوران را نمایش می‌دهد. دانش، هنر و عشق موضوع‌های محوری این نمایشنامه هستند. نویسنده کوشیده تا با بیان دقیق جرئیات و پرداختن به سینماتوگرافیک در ایران قدیم، روند شکل‌گیری و پیشرفت هنرهای مدرن در ایران سنتی را به مخاطبان نشان بدهد.
کتاب پروانه و بوق
این نمایش‌نامه‌ی‌خواندنی (۱۴۰۳) بازخوانی تازه‌ای از نامه‌های ونسان ونگوگ است. در این کتاب با ونسان ونگوگ، نقاش نامدار هلندی همراه می‌شویم و قدم‌به‌قدم در کنار او به سرگشتی‌ها و پریشانی‌هایش پی می‌بریم. خواندن این کتاب نه‌تنها برای دوستداران کتاب‌های ادبی، بلکه برای طرفداران هنر مدرن نیز لذت‌بخش خواهد بود. گفتنی است دیالوگ‌های پیچیده‌ی فلسفی و عمیقی که میان شخصیت‌های این نمایشنامه رد‌وبدل می‌شود برای هواداران کتاب‌های فلسفی نیز جالب خواهد بود.
کتاب چشم‌های بسته از خواب
این کتاب (۱۳۹۸) از دو نمایشنامه تشکیل شده است که نه از نظر محتوای اصلی و نه از لحاظ شخصیت‌‌هایشان هیچ ارتباطی با هم ندارند. نمایش‌نامه‌ی اول کتاب بازخوانی یکی از آثار مالامورد است و نمایش‌نامه‌ی دوم هم نوعی هجویه به شمار می‌آید. دو نمایشنامه فضاهای متفاوتی را به نمایش می‌گذارند. به‌طوری‌که گویا قصد دارند دو نیمه‌ی متفاوت دنیا را به مخاطب نشان بدهند. نمایش‌نامه‌ی اول با زبانی تلخ و جدی روایت می‌شود اما نمایش‌نامه‌ی دوم به بیان طنزگونه‌ی رخدادها می‌پردازد.
کتاب همه چیز می‌گذرد تو نمی‌گذری
محمد چرمشیر در این نمایشنامه (۱۳۹۹)، جهان آشفته‌ی امروزی را از نگاه انسان‌‌های دنیای کنونی روایت می‌کند. این کتاب حاصل تک‌گویی‌های شخصیت اصلی کتاب است که قصد دارد پیچیدگی‌های جهان اطرافش را با زبانی طنز به مخاطبان نشان بدهد. خواندن این نمایشنامه موجب می‌شود تا نوع مواجهه‌ی انسان‌ها را با جهان مدرن بهتر درک کنیم و تناقضات دنیا و روابط انسانی را با دوربین ادبیات به نظاره بنشینیم.
کتاب یک دقیقه و سیزده ثانیه
چرمشیر این کتاب (۱۳۹۹) را به‌صورت مشترک و با همکاری بهمن عباس‌پور و شهرام گیل‌آبادی نوشته است. جامعه و آسیب‌های اجتماعی موضوع اصلی این نمایشنامه هستند. اثر حاضر به‌گونه‌ای نوشته شده که اجرای آن مستلزم تعامل هنرپیشگان و تماشاچیان باشد. انتخاب چنین ساختاری با موضوع اصلی نمایشنامه، یعنی جامعه و افراد آن در هماهنگی کامل قرار دارد. صراحت نویسندگان در بیان واقعیت‌های تلخ اجتماعی از مشخصه‌های قابل‌توجه این اثر به شمار می‌آید. اگر از دوستداران نمایشنامههای دغدغه‌مند و مدرن هستید، حتماً از مطالعه‌ی این کتاب لذت بسیاری خواهید برد.
کتاب عاشقانه‌های خیابان
محمد چرمشیر، بهمن عباس‌پور و شهرام گیل‌آبادی بار دیگر با یکدیگر همراه شده‌اند تا نمایشنامه خواندنی دیگری را با عنوان «عاشقانه‌های خیابان» (۱۳۹۹) خلق کنند. این نمایشنامه به شیوه‌‌ای نوشته شده است که اجرای آن به‌صورت تعاملی و با همراهی تماشاگران باشد. استفاده از این روش مدرن موجب شده است تا خواندن این نمایشنامه برای طرفداران هنر مدرن جذاب باشد.
قهرمانان اصلی این کتاب سه زن دست‌فروش هستند که هر سه دل به جوانی هنرمند بسته‌اند و می‌خواهند تنها زن زندگی او باشند. انتخاب این شخصیت‌ها به‌عنوان قهرمانان اصلی نشان می‌دهد که نویسندگان قصد دارند روایتی عاشقانه و درعین‌حال، اجتماعی را برایمان ترسیم کنند.
