شیخ عباس قمی
زندگینامه و معرفی آثار شیخ عباس قمی
حاج شیخ عباس قمی (Abbas Qomi) یکی از پرکارترین محققان و علمای مذهب تشیع است که بیشتر برای کتاب مفاتیح الجنان شناخته می‌شود. شیخ‌عباس گرچه به اندازه‌ی سایر علمای هم‌عصر خود میان اهل فن، پرکار نبوده است، ولی میان مردم عادی به‌واسطه‌ی کتاب ادعیه و مناجاتی که گردآوری کرده است از شهرت زیادی برخوردار است.
بیوگرافی شیخ عباس قمی
شیخ‌عباس قمی در سال ۱۲۹۴ قمری در قم متولد شد. خانواده‌ای عادی و مذهبی و اهل دین داشت؛ به گونه‌ای که مردم برای یادگیری احکام به پدرش حاج محمدرضا مراجعه می‌کردند و او را فردی آشنا به احکام و مسائل دینی می‌دانستند. ضمن اینکه حاج محمدرضا از کاسبان قدیمی بازار هم بود و در آنجا هم از مقبولیت زیادی برخوردار بود.
طلب علم؛ از قم تا نجف
شیخ‌عباس دروس مقدماتی را در همان قم خواند. او مدتی از شاگردان آیت‌الله حاج‌میرزا محمد ارباب قمی بود؛ تا سال ۱۳۱۶ در قم ماند و تلاش کرد از استادان خود نهایت استفاده را ببرد. او در نهایت سال ۱۳۱۶ به دیگر مرکز علمی جهان تشیع یعنی نجف رفت تا بیشتر و بهتر بتواند علوم دینی را فرا بگیرد. شیخ عباس علاقه و عطش زیادی نسبت به شناخت راویان و محدثان داشت و همین مسئله او را پای درس حاج‌میرزا حسین نوری نشاند. پشتکار و تلاش ویژه، شیخ‌عباس را از نزدیکان میرزا کرد و میرزا حسین نوری مکتوب‌کردن و نسخه‌برداری از کتاب مستدرک الوسائل را به او واگذار نمود.
علاوه بر این کتاب، شیخ‌عباس تمام تلاشش را برای فراگیری علوم دینی از این استاد انجام داد. شیخ‌عباس در همه‌ی شرایط سپاسگزار این استاد بوده و چهار سال نزد این استاد علوم مختلف را فرا گرفت. البته شیخ‌عباس قمی به غیر از میرزای نوری اساتید دیگری هم داشته است. او از جلسات و مباحث اساتیدی مثل سیدمحمد کاظم طباطبائی یزدی (صاحب کتاب فقهی العروة الوثقی) و میرزا محمدتقی شیرازی (مشهور به میرزای دوم) و همچنین سیدحسن صدر کاظمی هم بهره برده است.
شیخ عباس، قم و انقلاب مشروطه
شیخ عباس قمی سال ۱۳۲۲ به ایران بازگشت. یعنی در دوران حکمرانی مظفرالدین شاه بر ایران. دورانی که امین السلطان به‌عنوان صدر اعظم انتخاب شده بود. دورانی که هم‌زمان بود با آشنایی متجددین با غرب و همین مسئله در کنار دیگر موارد داخلی عهد قاجار منجر به اعتراض‌هایی به سیستم حکومتی ایران شده بود.
شیخ‌عباس قمی سال ۱۳۴۰ قمری به دعوت آیت‌الله شیخ عبدالکریم حایری برای تدریس به حوزه‌ی علمیه‌ی قم رفت. شیخ‌عباس در همین ایام کتاب‌های زیادی تألیف و جمع‌آوری کرد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به سفینه البحار و مدینه الحکم و الاثار اشاره کرد. درباره‌ی این کتاب باید به این نکته اشاره کرد که فهرست موضوعی تفصیلی برای احادیث کتاب صد جلدی بحار الانوار است. شیخ عباس قمی در این کتاب علاوه بر فهرست احادیث و آیات قرآن، زندگی‌نامه‌های کوتاهی از بزرگان دینی هم گردآوری کرده و مختصری از مشاهیر و بزرگان علمای شیعه و سنی و حتی برخی از شعرا و ادیبان را نیز ضمیمه کرده است.
شیخ‌عباس پشتکار فوق‌العاده‌ای داشته است. فردی که زندگی‌اش را وقف اسلام کرد و تا آنجا در این مسیر جلو رفت که روزانه بیش از ۱۷ ساعت مطالعه داشته باشد. او علاوه بر این کتاب و مفاتیح الجنان، دو کتاب مهم دیگر هم دارد. شیخ‌عباس با رجوع به منابع و مآخذ معتبر اسلامی برای تدوین تاریخ اسلام هم تلاش زیادی کرد که نتیجه‌ی آن با نام «منتهی‌الآمال» است. کتابی که با توجه به ساختار و مدلی که در بررسی وقایع تاریخی رعایت می‌کند، می‌تواند یک دوره‌ی مناسب برای تاریخ تحلیلی اسلام باشد. کتاب دیگر که شایان ذکر است، به مسئله‌ی عاشورا و شهادت حسین بن علی (ع) مربوط بوده و تحت عنوان «پیرامون نهضت امام حسین (ع) و وقایع کربلا» گردآوری شده است.
معرفی آثار و کتاب‌های شیخ عباس قمی
مفاتیح الجنان
مفاتیح الجنان یکی از مشهورترین و رایج‌ترین کتاب‌های دعا و زیارت است. کتابی که مثل قرآن در خانه‌ی اکثر شیعیان پیدا می‌شود. کتابی که برخی آمار آن را پس از قرآن پرشمارگان‌ترین کتاب می‌دانند. در طول ۴۵ سال نزدیک به ۲۸ میلیون نسخه از این کتاب منتشر شده است. مفاتیح الجنان در سه باب ادعیه، اعمال سالیانه و زیارت‌ها شکل یافته است و به این صورت است که اعمال و ادعیه‌ی مناسبت‌ها و ایام مختلف سال و مستحبات را گرد هم آورده است.
باب اول مفاتیح الجنان شامل تعقیبات نمازها، اعمال شب و روز و ایام هفته، نماز‌های معروف مثل نماز حضرت رسول(ص) و نماز امیرالمؤمنین(ع) و برخی ادعیه‌ی توصیه‌شده مثل دعای سمات، کمیل، جوشن صغیر و جوشن کبیر، دعای مکارم الاخلاق است. باب دوم که اعمال مستحبی سالیانه است، متناسب با انجام مناسک در ماه‌های قمری تدوین شده است و باب سوم هم مربوط به آداب زیارت و زیارت‌نامه‌های مختلف است.
منتهی‌الآمال
شیخ‌عباس قمی این کتاب را به زبان فارسی نوشته است. کتابی که در مورد تاریخ چهارده معصوم است و تلاش می‌کند نگاهی تحلیلی به تاریخ داشته باشد. منتهی الآمال از مشهورترین کتاب‌ها در حوزه‌ی تاریخ صدر اسلام و تاریخ اهل بیت است و علاوه بر اینکه مورد استفاده‌ی عموم مردم است میان مراجع و علمای دینی هم از جایگاه بالایی برخوردار است.
نویسنده در این کتاب هر فصل را به یکی از معصومین اختصاص داده و سعی کرده وقایع و تاریخ مربوطه را مورد بحث قرار دهد. این کتاب درباره‌ی زندگی پیامبر اسلام به همه‌ی جنبه‌ها توجه داشته و به ذکر معجزات، ایام جوانی، اوصاف و فضائل اشاراتی داشته و بعد هم به ترتیب سال، وقایع هر کدام را بررسی کرده است. لازم به ذکر است که منتهی الآمال کتابی دو جلدی است. در جلد اول آن از پیامبر تا زندگی امام حسین (ع) بررسی شده است و در جلد دوم به تاریخ و زندگی سایر معصومان.
کتاب منازل الاخره
این کتاب درباره‌ی مرگ است و شیخ عباس قمی در آن تلاش کرده است با نگاهی جزئی به احادیث این حوزه، بازشناسی مناسب و نزدیک به واقعیتی از مرگ ارائه دهد و نظر اسلام را در مورد آن بیان کند. شیخ عباس قمی در این کتاب تلاش کرده است از هر یک منزلگاه‌های مرگ و عالم پس از مرگ تصویری واضح ارائه دهد و ابزار و راه نجات از ترس و وحشت هر کدام از این مراحل را بیان کند.
زندگی شیخ عباس قمی سال ۱۳۵۹ قمری معادل ۱۳۱۹ شمسی و در ۶۵سالگی پایان یافت. او مؤلف یا گردآورنده‌ی بیش از ۵۰ عنوان کتاب است. از علما و اندیشمندان شیعه بوده و کتاب‌‌هایش علاوه بر حوزویان و طلاب دروس دینی بین مردم هم خوانده می‌شود. شیخ عباس قمی که به محدث قمی شهرت یافته در ۶۷ سال زندگی از محضر اساتید بسیاری بهره برد و خود نیز بر تعداد زیادی از علمای جوان‌تر اثر گذاشت؛ به گونه‌ای که می‌توان از سید مصطفی صفایی خوانساری، سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی و آقا بزرگ طهرانی به‌عنوان برخی از شاگردان او نام برد.
آیه شکسته تطهیر
این کتاب زندگی‌نامه‌ی حضرت فاطمه (س) را روایت می‌کند. در این اثر، تلاش‌های حضرت زهرا برای اصلاح کج‌روی‌ها پس از رحلت پیامبر (ص) و مبارزات ایشان علیه ظلم و غصب حق اهل‌بیت (ع) بررسی می‌شود. حضرت فاطمه (س) با خطبه‌های قوی و روشن، مظلومیت اهل‌بیت را تا ابد ثبت کرد و پرچم حق و عدالت را در تاریخ به اهتزاز درآورد.
واقعه کربلا (ترجمه نفس المهموم)
کتاب واقعه کربلا ترجمه‌ی کتاب نفس المهموم است که به روایت زندگی امام حسین (ع) از ولادت تا شهادت پرداخته است. این اثر به وقایع مهمی همچون مناقب امام حسین (ع)، مرگ معاویه، قیام توابین و خروج مختار می‌پردازد.
آنچه در کربلا گذشت
این کتاب روایت کامل و معتبر از وقایع کربلاست. این کتاب در پنج بخش تنظیم شده است: بخش اول به مناقب امام حسین (ع) و ثواب گریستن بر او می‌پردازد. بخش دوم وقایع پس از بیعت مردم با یزید را شرح می‌دهد. بخش سوم به وقایع پس از شهادت امام حسین (ع) اختصاص دارد. بخش چهارم وضعیت پس از شهادت امام حسین (ع) را بررسی می‌کند. در نهایت، بخش پنجم به معرفی فرزندان و زوجات امام حسین (ع) و شرح حال توابین و خروج مختار می‌پردازد.
ارتباط با خدا
این کتاب که توسط آستان قدس رضوی گردآوری شده، مجموعه‌ای از سوره‌های قرآن و دعاهایی است که به تقویت ارتباط با خداوند کمک می‌کند. این کتاب‌ها به مخاطب این فرصت را می‌دهند که با خواندن سوره‌ها و دعاهای منتخب، حضور الهی را در زندگی و قلب خود احساس کند. هر جلد از این مجموعه شامل سوره‌های تاثیرگذار و دعاهای مشهور است که در ابعاد مختلف زندگی راهگشا هستند.
