کتاب آذربایجان و هویت ملی

کتاب آذربایجان و هویت ملی نوشته رحیم نیکبخت است. هدف این کتاب پرداختن به مباحث نظری نیست بلکه طرح مصادیق عینی تجلی هویت ملی، در تاریخ ایران و خطه ولایتمدار آذربایجان است.

درباره کتاب آذربایجان و هویت ملی

هویت ملی در کشور ایران بر عکس کشورهای دیگر نه در قرون اخیر بلکه در درازنای تاریخ شکل گرفته است. این هویت دو بخش جدانشدنی دارد که طی سالیان متمادی در ترکیبی همه‌جانبه ترتیبی منسجم ایجاد کرده است. اسلام و دوستی اهل‌بیت (ع) در کنار ویژگی‌های تاریخی و فرهنگی سرزمین ایران بخش مهمی از این هویت را شکل داده است.

تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران هر یک به نوعی در عکس‌العمل به تهاجم و تعرض به این هویت ملی (ایرانی- اسلامی) بود. جنگ‌های تحمیلی روسیه علیه ایران، نهضت مشروطه، نهضت ملی کردن صنعت نفت، به ویژه انقلاب اسلامی و هشت سال دفاع مقدس مهمترین عرصه های بروز و ظهور هویت ملی هستند که در پرتو هدایت علما و مراجع به وقوع پیوسته‌اند. 

مجموعه «هویت ملی و آذربایجان» از نه مقاله با موضوع محوری تبیین مصادیق هویت ملی (اسلامی- ایرانی) در آذربایجان به نگارش درآمده است. مقاله اول به مناسبت ولادت امام سجاد (ع) درباره نقش و جایگاه این امام والامقام و مادر گرامی‌اش در پیوند هویت ایرانی و اسلامی می‌باشد. مقاله دوم کتاب پرارج سفینه تبریز را از منظر بسترهای گرایش و دوستی اهل بیت (علیه‌السلام) مورد توجه قرار داده است، گرچه به نظر لازم است پژوهش‌های گسترده‌تری انجام گیرد مقاله سوم انتشار رساله‌ای نویافتهٔ یکی از کارگزاران برجسته وزارت خارجه در سال ۱۳۲۱ می‌باشد که به آسیب‌شناسی هویت ایرانی در آستانه نهضت مشروطه می‌پردازد.

در این رساله میرزا جهانگیرخان ناظم‌الملک مرندی به ارائه راهکارهای اسلامی جهت احیای هویت ایرانی می‌پردازدکه درنوع خودکم‌نظیر است. مقاله چهارم به نقش آذربایجان در نهضت مشروطیت و جلوه‌های هویت ملی در آن اختصاص یافته است. مقاله پنجم ادبیات مرثیه آذری و ویژگی‌های آن در هویت شیعی ایرانی را بررسی می‌کند. در مقاله «انقلاب اسلامی تجلی؛ هویت ملی» نقش مرجعیت در هویت ایرانی و انقلاب اسلامی بررسی شده است. با این حال به نظر می‌رسد این موضوع بیش از این جای بحث دارد. بررسی «هویت ملی در جنبش دانشجویی تبریز» عنوان مقاله دیگر این مجموعه است. مطلب پایانی بر اساس یک نقشه منتشرنشده عثمانی و بسیار ارزشمند حدود و مرزهای ایران دوره صفویه را به روشنی تصویر کرده است. لازم به ذکر می‌داند مقاله‌های «سفینه تبریز و رسمیت شیعه در ایران»، «آسیب‌شناسی هویت ملی در آستانه مشروطه» و قلمرو ایران به روایت نقشه عثمانی» تالیف مشترک با همکارگرامی سرکار خانم دکتر منیژه صدری است. 

خواندن کتاب آذربایجان و هویت ملی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به تمام علاقه‌مندان به جغرافیا و تاریخ ایران پیشنهاد می‌کنیم

بخشی از کتاب آذربایجان و هویت ملی

گرایش ایرانیان به اسلام به روزگار حیات پیامبر اکرم (ص) در یمن باز می‌گردد. بعد از رحلت پیامبر اکرم (ص) و آغاز فتوحات اسلامی در ایران از همان آغاز علقه‌هایی میان موالی و علی (ع) آشکار گردید که تداوم آن را در استقبال تاریخی مردم خراسان از امام رضا (ع) می‌توان مشاهده کرد. و سلمان فارسی هم در جایگاه رفیع به منزله اهل بیت پیامبر محسوب گردد. گرایش ایرانیان به سرچشمه اصلی هویت اسلامی اختصاص به مذهب خاصی- حتی شیعه- ندارد زیرا در آستانه ظهور صفویه در ایران، گرایش شدیدی از سوی اهل تسنن ایران به اهل بیت (ع) وجود داشت اصطلاحی که استاد رسول جعفریان در این مورد به کار برده است عبارتی جالب و جامع است «تسنن دوازده امامی» شواهد بسیاری از گرایش ایرانیان و به ویژه در آذربایجان و آران به اهل بیت قابل ارایه است۴ از آن جمله در کتاب بسیار ارزشمند «سفینه تبریز»۵ که در مقاله‌ای مبسوط به شرح آن پرداخته شده است.۶ «سفینه تبریز» دو قرن قبل از روی کار آمدن صفویه در تبریز توسط ابوالمجد محمّد بن مسعود تبریزی (۷۲۱- ۷۲۳ ق) گردآوری و تدوین گردیده است. در این رسایل متعددی با گرایش به اهل بیت پیامبر) ص) دیده می‌شود با آنکه مردم تبریز در قرن هشتم هجری اهل سنت بودهاند.

درروایات اسلامی به وصلت امام حسین (ع) وشهربانو شاهزاده ساسانی اشاره رفته است که البته در بین محققین و مورخین پیرامون آن بحث گوناگونی وجود دارد اینکه شهربانو که دختر یزدگرد سوم ساسانی بوده یا نه؟ قصد پرداختن به آن را نداریم لیکن با پژوهشی که نگارنده در جریان نگارش رساله کارشناسی ارشد خود داشت بر این باورم قطعاً شهربانو یکی از شاهزادگان ساسانی است. ودر منابع معتبر شیعیازجمله منتهی الآمال شیخ عباس قمیتصریح داردکه مادر امام سجاد (ع) شهربانو می‌باشد که هنگام ولادت امام الساجدین زین العابدین در گذشته است.