کتاب نوروز در آذربایجان

نوروز در آذربایجان کتابی نوشته منصوره وثیق پژوهشی در باب فرهنگ آذربایجان است که در انتشارات ایران‌شناخت به چاپ رسیبده است.

 درباره کتاب

اعیاد و جشن‌ها از جلوه‌های بارز فرهنگ معنوی و حیات تمدّن‌هاست. نوروز از روزگاران کهن به‌ویژه از آغاز دوره ساسانیان تاکنون جشنی طبیعی، فصلی، دینی و ملّی برای مردم ایران زمین بوده است. در زمان‌های دور جشن‌های چهارشنبه سوری و نوروز و سیزده بدر هرکدام جشن مستقلی به شمار می‌رفته‌اند، امّا به مرور زمان دستخوش تغییرات و دگرگونی‌های فراوان شده و امروزه جشن‌های به‌هم‌پیوسته‌ای را تشکیل می‌دهند که هرکدام بخشی از مراسم جشن نوروز را تشکیل می‌دهند. ازین رو، آن دو جشن نیز که هرکدام داستان و بار اساطیری ویژه‌ای دارند مورد مطالعه قرار گرفته است.

کتاب پیش‌رو در شش فصل همراه با فهرست راهنما و مستندات آن تنظیم، و سپس مطالب هر فصل براساس موضوع، طبقه‌بندی و از دیدگاه داستانی، تاریخی و اجتماعی شرح داده شده است. هرچند کتاب حاضر با هدف، بیان و شرح مراسم و آیین و رسوم نوروزی در شمال‌غرب ایران شامل سه استان آذربایجان شرقی، غربی و اردبیل تألیف شده است، امّا با توجّه به وسعت و گستردگی منطقه و نیز پیشینه و قدمت فرهنگی این دیار کهن، این امر با توجّه به محدودیت زمانی پژوهش به طور کامل مقدور نشد، و فقط به ذکر کلیاتِ برگزاری رسوم و آیین‌ها، باورها و برخی از راز و رمزهای نهفته در نمادها و نشانه‌ها و ... پرداخته شده است.

 خواندن کتاب نوروز در اذربایجان را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

 علاقه‌مندان به ایران‌شناسی و پزوهشگران تمدن و فرهنگ ایرانی مخاطبان این کتاب‌اند.

بخشی از کتاب نوروز در آذربایجان

خوان نوروزی (سفره نوروزی)

گستردن خوان نوروزی یا سفره نوروزی، برای نوشدگی سال، رسمی کهن و نشانه و نمادی است از نهایت وابستگی و اعتقادی مردم به طبیعت و احترام به عناصر و طلب خیر و برکت که به زبان راز و رمز بیان می‌شود. هفت سین و سبزه، نماد و نشانه نوروز و از شاخصه‌های مهمّ این رازها و کنایات است

ابوریحان بیرونی سفره هفت رقمی را از زمان جم می‌داند. چون جمشید بر اهریمن که راه خیر و برکت و وزش باد و بارش باران و سبز شدن گیاهان و نعمت و فراوانی را بسته بود، پیروز شد، دو باره خیر و برکت و فراوانی شروع شد و مردم از بلا رهایی یافتند و هر کشت زار و شاخه و درختی که خشک شده بود، سبز و تازه شد، و به همین جهت مردم گفتند «روز نو» یعنی روزی نوین. و هر شخصی از راه تبرّک، در این روز در ظرفی جو کاشت. سپس این رسم در میان مردم ایران پایدار ماند که برای روز نوروز، مردم در هفت ظرف، هفت نوع از غلّات را کاشته و سبز می‌کردند و از رویش و نموّ این غلّات، خوبی و بدی محصول و کشت و کار را در سالی که پیش رو داشتند، حدس می‌زدند.

در المحاسن و الاضداد، نیز از هفت دانه غلّات و هفت شاخه از درختی که بدان تفأل می‌کردند و هفت نوع شیرینی سپید رنگ و سکه‌های سپید سخن گفته شده است. که نشان از قدمت و پیشینه سفره هفت سین است چون نقل از مأخذی است که به زمان ساسانیان بسیار نزدیک است (اواخر سده ۳ ه.ق.)

عدد هفت تمثیل و کنایتی از هفت ایزد دین مزدیسنا است. این هفت مَلَک یا ایزد بزرگ عبارتند از: وُهومَنَه یا بهمن. اَشَه وَهیشْتَه یا اردیبهشت. خْشَتْرَوَئیرْیه یا شهریور. شپِنْتَ آرْمَئی تی یا سپندارمذ. هَئورْوَتات یا خرداد. اَمِرِتات یا اَمُرداد. که در رأس این شش ایزد سْرَئوُشَهـ سروش یا خود اهورامزدا قرار دارد. اینها صفات اهورامزدا هستند که تشخّصی یافته‌اند. هفت سْپِنْتَه یا هفت مقدّس هستند. چون به صفت سپنته (مقدّس) نامزدند، و در دیانت زرتشتی جایگاه ویژه‌ای دارند، این اندیشه به وجود آمده که هفت سین به موجب شمار این مقدّسان و صفت شان در خوان نوروزی قرار می‌گیرد.

زرتشتیان ایران خوان نوروزی را با سه سینی، هریک حاوی هفت گونه شیرینی، و میوه تازه و خشک به نشانه هفت فرشته امشاسپند می‌آرایند، و عقیده دارند که این فرشتگان در فروردگان از جهان مینوی به جهان خاکی فرود می‌آیند و با آنان بر سر خوان نوروزی می‌نشینند. روی سفره نوروزی علاوه بر هفت خوراکی؛ آینه، لاله، شمع، قرآن (در خوان مسلمانان) و اوستا (در خوان زردشتیان)، جامی پر از آب ـ که در آن چند برگِ سبز و شمشاد و نارنج انداخته‌اند ـ یک جام با ماهی‌های قرمز، سنبل و نرگس، چند تخم‌مرغ پخته رنگین و نقاشی شده، نان سنگک یا تافتون، یک بشقاب سبزی پلو با کوکو و ماهی، سکه نقره که معمولاً سکه صاحب زمان است، اسپند رنگ شده، و شیر و ماست و پنیر و سبزی خوردن و شیرینی می‌گذارند. هریک از این اقلام در فرهنگ ایرانی معنا و مفهومی نمادین دارد.