کتاب آموزه های بنیادین علم اخلاق (جلد اول)

کتاب آموزه‌های بنیادین علم اخلاق؛ جلد اول نوشته محمد فتحعلی‌خانی یکی از کتب تخصصی مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص) برای پژوهشگران اخلاق اسلامی است.

مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، زیر نظر معاونت پژوهشی جامعه المصطفی(ص) العالمیه، با هدف ترویج و گسترش معارف اسلامی و نشر کتاب‌های مورد نیاز داخل و خارج از کشور در حوزه علوم اسلامی و انسانی از سال ۱۳۷۹ آغاز به کار نموده و مفتخر است تاکنون ۱۲۷۶ عنوان کتاب چاپ اول منتشر نموده که بعضی از آنها به چاپ دوازدهم نیز رسیده است. بیش از نیمی از کتاب‌های منتشر شده این مرکز آموزشی و نیمی از آن پژوهشی است.

فقه و اصول، کلام و عقاید، اخلاق و تربیت، ادیان و مذاب، معارف اسلامی، حدیث، ادعیه، تاریخ و علو سیاسی، علوم اجتماعی علوم قرآنی و تفسیر، اقتصاد اسلامی، ادبیات و بسیاری از حوزه های دیگر علوم انسانی و اسلامی در حوزه کاری مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص) قرار دارند.

خواندن کتاب آموزه های بنیادین علم اخلاق؛ جلد اول را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

پژوهشگران و علاقه‌مندان به اخلاق اسلامی مخاطبان این کتاب‌اند.

بخشی از کتاب آموزه های بنیادین علم اخلاق؛ جلد اول

انسان موجودی دو بُعدي، يعني مرکب از بدن مادی و نفس غيرمادی است. هر يک از اين دو جزء وجود انسان، حالات و صفاتی دارند. مثلا بدن مادی انسان‌ها را اين گونه توصيف می‌کنيم: انسان بلند قامت يا کوتاه قامت، انسان سفيد رو يا سبزه رو و انسان مجروح يا انسان سالم و ... .

همان‌طور که از مثال‌های فوق پيداست حالت‌ها و صفات بدن مادی انسان‌ها برخی تغيرناپذيرند و يا به کندی تغيير می‌کنند. بلندی يا کوتاهی يک فرد بالغ، صفتی است که تغيير نمی‌کند؛ ولی شخصی که در اثر بيماری تب می‌کند و صورت او در اثر حرارت سرخ می‌شود، به زودی و پس از معالجه، حرارت بدن او طبيعی می‌شود و سرخی صورتش برطرف می‌شود.

حالات و صفات نفس انسان نيز دو گونه‌اند: برخی به سرعت دگرگون می‌شوند و برخی ديگر پايدار هستند. صفات پايدار نفس به سادگی تغيير نمی‌کند. اين صفات پايدار، در اثر تکرار اعمالی خاص در انسان پديدار می‌شوند. اگر کسی بخواهد صفت پايداری را در نفس خويش پديد آورد، بايد اعمال متناسب با آن صفت را بسيار تکرار کند. در اثر تکرار اين اعمال، صفتی پايدار در نفس پديد می‌آيد که آن را ملکه می‌نامند. و از اين پس هرگاه کلمه ملکه را به کار بريم، مقصود صفتی پايدار در نفس انسان خواهد بود.

ملکات نفس انسان منشأ افعال نيک و بد او هستند. ملکاتی که منشأ افعال نيکو هستند «فضيلت» ناميده می‌شوند و ملکاتی که منشأ افعال بد هستند «رذيلت» ناميده می‌شوند. فضايل موجب کمال انسان و نيکی دنيا و آخرت او هستند و رذايل، انسان را از کمال واقعی دور می‌کنند و دنيا و آخرت او را تباه می‌سازند.

اکنون با توجه به اصطلاحتی که آموختيم «خُلق» را تعريف می‌کنيم:

«خلق ملکه‌ای نفسانی است که باعث می‌شود افعال خاصي از انسان به سادگي و بدون نياز به فکر و تأمل صادر شود».

خُلق نيکو يعنی صفات نفسانی پايدار نيکو و خُلق بد يعني صفات نفساني پايدار بد. خُلق نيکو فضيلت و خُلق بد رذيلت نام دارد.

تعريف علم اخلاق

علم اخلاق علمی است که فضايل و رذايل نفساني انسان را شناسايي می‌کند. در علم اخلاق با شناخت قوای نفس انسان و کمال هر يک از اين قوا، معلوم می‌شود که کدام فعل متناسب با کمال قوای نفسانی است. وقتی بدانيم کمال هر يک از قواي نفس چيست، می‌توانيم بفهميم کدام مکله نفساني پديد آورنده اين کمال است و کدام ملکه مانع آن؛ به عبارت ديگر، با شناختِ کمال قوای نفس، فضايل نفساني لازم برای رسيدن به کمال را خواهيم شناخت. بنابراين می‌گوييم علم اخلاق فضايل لازم براي رسيدن به کمال و رذايل مانع از رسيدن به آن را شناسايي می‌کند. علم اخلاق علاوه بر شناسايی فضايل و رذايل، ارزش افعال انسان را نيز مشخص می‌نمايد. هر عملي پديد آورنده فضيلت هستند شناسايی می‌شوند. اينگونه افعال دارای ارزش مثبت اخلاقی هستند. همچنين افعالی که موجب پديد آمدن رذيلت هستند، در علم اخلاق شناسايی می‌شوند. اينگونه افعال ارزش منفی اخلاقی دارند. به طور خلاصه می‌توان گفت: در علم اخلاق دو گونه ارزش گذاری داريم، يا به عبارتي دو چيز موضوع ارزش گذاری‌های ماست: افعال و ملکات.

ملکات را چنانکه گفتيم با اوصافی همچون فضيلت و رذيلت ارزش گذاری می‌کنيم و افعال را با اوصافی چون جميل، نيکو، خوب، قبيح، ناپسند، بد، درست و نادرست توصيف می‌نماييم.