کتاب جامعه‌ی مدنی و کودکان آسیب‌دیده

جامعه‌ی مدنی و کودکان آسیب‌دیده نوشته صحرا اکرامی از مجموعه کتاب‌های الدوز انتشارات خرد سرخ است. 

«اولدوز» مجموعه مطالعات میان‌رشته‌ای درباره آموزش عمومی و آموزش عالی بوده و در پیوند با آن، درباره کودکان و نوجوانان است. این مجموعه بنا دارد از مسائل این حوزه صورت‌بندی اجتماعی به‌دست دهد. دغدغه‌های پژوهشگران در این مجموعه برآمده از مسائلی است که امروزه در عرصه آموزش ایران با آن روبه‌رو هستیم. نگاه این مجموعه به مسائل نه بی‌طرف و خنثی، بلکه انتقادی و رهایی‌بخش است؛ چراکه پژوهشگران آن معتقدند  آموزش اساساً امری سیاسی است و نمی‌توان در آن بی‌طرف بود. «اولدوز» تلاش می‌کند صدای ستمدیدگان و طردشدگان این عرصه باشد.

 درباره کتاب جامعه‌ی مدنی و کودکان آسیب‌دیده

جامعه مدنی و کودکان آسیب‌دیده: مطالعه انتقادی سمن‌های شهر تهران می‌تواند نخستین تلاش پژوهشی انتقادی با چنین وسعتی درباره سمن‌های حوزه کودک باشد. همه فعالان منصف عرصه دفاع از حقوق کودک و آموزش کودکان مهاجر بی‌گمان با این مسئله همدل خواهند بود که نقاط ضعف زیادی در سمن‌های این حوزه دیده می‌شود. نقاط ضعفی که در گذر سال‌ها نه‌تنها شناسایی و رفع نشده، بلکه در سازمان‌های مختلف استمرار یافته و گویی که جزئی از خلقیات ما در فعالیت اجتماعی شده است.

«سمن» مختصرِ عبارت «سازمان مردم‌نهاد» در فارسی است؛ اما معادل انگلیسی آن Non-governmental Organization با مخفف NGO یعنی سازمانی غیردولتی که به‌حسب همین خصیصه غیردولتی بودنش، ماهیتاً قرار است قوانین و عملکرد دولت را به نقد و چالش بکشد. در این مطالعه، واژه سمن صرفاً در جایگاه ترجمه مصطلح مفهوم NGO به کار می‌رود، نه در معنای دقیقِ فارسی آن.

در جامعه امروزی، سمن‌ها از یک سو نقش و جایگاه پررنگی در جذب مشارکت اجتماعی طبقه متوسط شهری دارند و از سوی دیگر با اقشار به حاشیه رانده‌شده شهری ارتباط دارند. بنابراین، نمی‌توان به‌راحتی چشم بر آنها فروبست. این سازمان‌ها با به مشارکت طلبیدن اقشار مختلف جامعه سعی در ارائه خدمات به اقشار مطرود جامعه دارند. همچنین، به‌واسطه ارتباط مستقیم و روزمره با گروه‌های کم‌قدرت جامعه، آگاهی و اطلاعات جزئی و دقیقی از زندگی این افراد دارند که می‌تواند در آگاهی‌رسانی و شناخت جامعه و نهادهای مسئول درباره این گروه‌ها مؤثر باشد. اما در همین حین پرسش‌هایی از این قبیل مطرح می‌شود که آیا این آگاهی‌رسانی به‌صورت صحیح و از جایگاه درستی صورت می‌گیرد؟ آیا تلاش سمن‌ها توانسته در لایه‌های بنیادین حقوقی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی تأثیرگذار باشد یا صرفاً به ارائه خدمات سطحی بسنده کرده‌اند؟ یا پرسش‌های مشابه دیگری همچون اینکه، چگونه می‌توان از بالقوگی سمن‌ها و فرصتی که به‌واسطه ارتباط نزدیک با جامعه دارند، بهره‌ای اصولی‌تر برد؟ چگونه سمن‌ها در مقام سازمان‌های غیردولتی می‌توانند به‌جای اینکه در خدمت دولت و نظم نولیبرالِ موجود صرفاً به ارائه خدمات بپردازند، بر دغدغه عدالت ایستاده و خواست برابری را جار زنند؟ سمن‌های ایران به تعریف NGO نزدیک‌تر هستند یا به تعریف GONGO ؟ این مطالعه با هدف نزدیک شدن به پاسخ این پرسش‌ها انجام شده است.

کتاب حاضر با هدف ایجاد حساسیت درباره وضعیت کودکان انجام شده است، جهت قدم گذاشتن در مسیر احقاق حقوق کودکان طبقات فرودست، ارتقا کیفی فعالیت سمن‌های این حوزه و سطح خدمات آنان. اهداف این مطالعه را به‌صورت کلی می‌توان این‌گونه برشمرد:

•  سنخ‌شناسی نوع خدمات سمن‌ها (خدمات آموزشی، بهداشتی، درمانی و...)
•  شناسایی معیارها و شاخص‌های تدوین برنامه‌های آموزشی و خدماتی سمن‌ها
•  بررسی سیستم ارزیابی خدمات و مداخلات سمن‌ها
•  مطالعه تاریخی روند شکل‌گیری و فعالیت سمن‌ها
•  آسیب‌شناسی سمن‌های حوزه کودکان آسیب‌دیده
• تحلیل کارکردهای سمن‌ها در راستای حفظ نظم موجود و نسبت آنان با قدرت
• بررسی وضعیت پژوهش و پایش در سمن‌ها

مطالعه حاضر، در هفت مرحله مختلف به طرح پرسش‌هایی پرداخته است که برای پاسخ بدان‌ها فعالیت‌های سمن‌های حوزه کودکان آسیب‌دیده را بررسی کرده و مصاحبه‌هایی با پژوهشگران و فعالین این حوزه انجام داده است.

 خواندن کتاب جامعه‌ی مدنی و کودکان آسیب‌دیده را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

 متخصصان و پژوهشگران جامعه‌شناسی به ویژه فعالان حوزه آسیب‌های اجتماعی.