کتاب معرفت نفس (جلد اول)

معرفت نفس اثر مرجع عالیقدر حضرت آیة‌الله العظمی مظاهری (مدّظلّه‌العالی) به همت مؤسسه فرهنگی مطالعاتی الزهرا (سلام‌الله علیها) منتشر شده است.

درباره معرفت نفس کتاب‌های زیادی تالیف شده و فلاسفه هم از مشرب‌های مختلف سخنان زیادی گفته‌اند و در آثار خود به آن پرداخته‌اند و مفسران قران مجید هم در این‌باره بسیار صحبت کرده‌اند؛ چنان‌که علامه طباطبایی (ره) در تفسیر شریف المیزان، به تناسب، مسائل مختلفی را دربارهٔ معرفة‌النّفس از جهات قرآنی و فلسفی و عرفانی، بیان داشته است.

آیت الله العظمی مظاهری «مدّظلّه‌العالی» نیز با توجّه به اهمیّت موضوع، به این بحث پرداخته‌اند، منتهی نگاه ایشان به موضوع، بیشتر جنبهٔ اخلاقی و از جهتی، جنبهٔ قرآنی و روایی دارد؛ لذا بررسی‌های ایشان در موضوع معرفت نفس در این کتاب را باید نوعی شناخت نفس از نگاه قرآن و عترت (ع) خواند. نگاهی که همچون سایر آثار معظّم‌له، با رنگ اخلاق آمیخته است.

درباره کتاب معرفت نفس

کتاب معرفت نفس که شامل دروس اخلاقی معظّم‌له در ماه مبارک رمضان ۱۴۳۵ قمری (سال ۱۳۹۳ ش) و نیز در شب‌های جمعهٔ طول این سال در مسجد حکیم اصفهان است، جلد اوّل از کتاب معرفت نفس، به شمار می‌رود.

این جلد از کتاب، شامل پنج فصل کلّی است که در آن، موضوعات مرتبط با روح، نفس و جسم انسان، مانند دو بُعدی بودن انسان، خصوصیات روحی و جسمی انسان، تکامل روح و جسم، یاری‌دهندگان ابعاد وجودی انسان و... طی هجده گفتار، بررسی شده است.

خواندن کتاب معرفت نفس را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

علاقه‌مندان به مباحث عرفانی، اخلاق و فلسفه اسلامی مخاطبان این کتاب‌اند.

جملاتی از کتاب معرفت نفس

عده‌ای از بزرگان، اعمّ از فلاسفه و مفسّرین و اخباریین، فرموده بودند که روح ما قبل از بدن ما بوده است. همهٔ ارواح از زمان حضرت آدم تا روز قیامت در جایی به نام عالم ذر و عالم میثاق جمعند و پروردگار عالم این‌ها را زودتر خلق کرده است. این‌ها هم از قرآن و روایات و هم با دقّت‌های فلسفی، دلیل داشته‌اند.

عدّه‌ای از بزرگان، از فلاسفه نظیر صدرالمتألّهین و از مفسّرین نظیر استاد بزرگوار ما علامهٔ طباطبائی و از اخباریین مانند مرحوم فیض و... نیز بوده‌اند که می‌گفتند روح، بعد از جسم پیدا می‌شود. انسان جسمانیّةالحدوث است و امّا کم‌کم روح در او پیدا می‌شود.

مرحوم صدرالمتألّهین برای همین یک قاعده به نام «قاعدهٔ جوهری» درست کرده‌اند و تقریباً یک جلد أسفار مربوط به همین سفر نفس است. می‌گویند همهٔ ما مرکّب از روح و جسم هستیم و وقتی به دنیا آمدیم، فقط جسم بودیم و با آن حرکت استکمالی در درون ما، برای ما روح ایجاد شد. این‌ها نیز ادلّه فراوانی ذکر کرده‌اند که بیان ادلّهٔ طرفین، به درد مباحث ما نمی‌خورد.

خلقت روح قبل از جسم و تکامل آن در دنیا

علاوه بر دو قول مشهور که یاد کردم، من یک قولی دارم به نام قول سوّم و اینست که در ازل، ارواح ما خلق شده است به نام عالم ذر. به این اندازه هم شعور داشته است که خدا از آن‌ها تعهّد گرفته است:

(أَ لَسْتُ بِرَبِّکمْ قالُوا بَلی)

خدا به آن‌ها گفته آیا من پروردگار شما نیستم؟ و همه گفته‌اند: بله. حتّی کفّاری که در عالم ذر هستند، گفته‌اند بله، پروردگار تویی و خدا تویی و اللّهی و مستجمع جمیع صفات کمالات هستی. و امّا باید توجّه به این مطلب داشت که این روح، نارس است و در عالم ذر استکمالی نداشت. اگر بخواهد استکمال کند، باید در این جسم و این دنیا بیاید و به واسطهٔ آن جسم، که روح آن را بُراق می‌کند و حرکت می‌کند و می‌رسد به جایی که به جز خدا نداند، استکمال در این دنیا پیدا می‌شود. این استکمال مسلّماً در عالم ذر نبوده است و همه می‌گویند و قطعاً چنین است. اگر روح در این دنیا نیاید، این استکمالی که برسد به آنجا که به جز خدا نبیند، ندارد؛ چون آن استکمال مربوط به این دنیاست و مربوط به عالم ذر نیست.