کتاب نوروزنامه؛ اثر منثور حکیم عمر خیام

«عمرخیام یگانه بلبل داستان‌سرای گلشن شعر و شاعری ایران است که ترانه‌های دلپذیر و نغمات شورانگیز او دنیا‌پسند است. تاکنون هیچ یک از شعرا و نویسندگان و حکما و اهل سیاست این سرزمین به اندازه‌ی او در فراخنای جهان شهرت نیافته‌اند». «نوروزنامه» منسوب به حکیم عمر خیام (۵۲۶-۴۳۹) است که در سال ۱۳۱۲ خورشیدی استاد مجتبی (۱۳۵۵-۱۲۸۲) مینوی آن را تصحیح و منتشر کرد. این کتاب دربردارنده توضیحاتی - شاید بر پایه پندار نویسنده- درباره‌ شکل‌گیری آیین‌های نوروزی ایرانیان است که با زیرکیِ ویژه خیام نگاشته شده و به همین دلیل خواندنش شادی‌بخش است. همان‌گونه که گفتیم بیشتر اطلاعات کتاب بر پایه تخیل و اساطیر ایران‌زمین است و اگر موضوعی در آن می‌بینید که نمی‌توان برایش سندی تاریخی یافت چندان عجیب نیست. آن‌چه این کتاب را ارزشمند می‌سازد، هدف نهایی نویسنده است که می‌کوشد چیستی آیین‌های نوروزی را آشکار کند. «نوروزنامه، پیشکش نوروزی طاقچه به تمامی مشتاقان فرهنگ ایران‌زمین»: امّا سبب نهادن نوروز آن بوده‌است که چون بدانستند که آفتاب را دو دور بود یکی آنک هر سیصد و شصت و پنج روز و ربعی از شبانروز باول دقیقۀ حمل باز آید بهمان وقت و روز که رفته بود بدین دقیقه نتواند آمدن، چه هر سال از مدت همی کم شود، و چون جمشید آن روز را دریافت نوروز نام نهاد و جشن آیین آورد، و پس از ان پادشاهان و دیگر مردمان بدو اقتدا کردند، و قصّۀ آن چنانست که چون گیومرت اوّل از ملوک عجم بپادشاهی بنشست خواست که ایّام سال و ماه را نام نهد و تاریخ سازد تا مردمان آن را بدانند، بنگریست که آن روز بامداد آفتاب باول دقیقۀ حمل آمد، موبدان عجم را گرد کرد و بفرمود که تاریخ از اینجا آغاز کنند، موبدان جمع آمدند و تاریخ نهادند، و چنین گفتند موبدان عجم که دانا آن روزگار بوده‌اند که ایزد تبارک و تعالی دوانزده فریشته آفریده‌است،...