کتاب هیدروپلیتیک

کتاب هیدروپلیتیک نوشته مراد کاویانی‌ راد و حسن صدرانیا است توسط نشر پژوهشکده مطالعات راهبردی منتشر شده است. این اثر به بررسی روابط سیاسی و جغرافیایی میان ایران و افغانستان با محوریت منابع آب مشترک، به‌ویژه در حوضه‌ی آبریز هریرود، پرداخته و موضوعاتی مانند امنیت آبی، مدیریت منابع آب و چالش‌های ژئوپلیتیکی منطقه را واکاوی کرده است. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب هیدروپلیتیک

کتاب هیدروپلیتیک (آینده‌پژوهی مناسبات هیدروپلیتیک ایران و افغانستان در حوضه‌ی آبریز هریرود) اثری پژوهشی در حوزه‌ی جغرافیای سیاسی و روابط بین‌الملل است که با ساختاری تحلیلی نگاشته شده است. مراد کاویانی‌ راد و حسن صدرانیا در این کتاب، با تمرکز بر حوضه‌ی آبریز هریرود، به بررسی بنیادهای نظری هیدروپلیتیک، مفاهیم کلیدی مانند امنیت آبی و آسیب‌پذیری و نقش آب در مناسبات قدرت میان کشورها می‌پردازند. کتاب در پنج فصل سامان یافته و ابتدا به مبانی نظری و تعاریف هیدروپلیتیک می‌پردازد؛ سپس وضعیت منابع آب و چالش‌های زیست‌محیطی منطقه را بررسی می‌کند و در ادامه، عوامل راهبردی مؤثر بر روابط ایران و افغانستان را تحلیل می‌کند. 

بخش‌های پایانی کتاب هیدروپلیتیک نوشته‌ی مراد کاویانی‌ راد و حسن صدرانیا به سناریوهای آینده و الگوهای بهینه برای مدیریت منابع آب مشترک اختصاص یافته است. این اثر با رویکردی آینده‌نگر، تلاش دارد تصویری جامع از وضعیت فعلی و چشم‌اندازهای پیش‌ِ روی مناسبات آبی دو کشور ارائه دهد و برای مخاطبان دانشگاهی، سیاست‌گذاران و علاقه‌مندان به مسائل ژئوپلیتیک و محیط‌زیست، منبعی تحلیلی فراهم کند.

خلاصه کتاب هیدروپلیتیک

کتاب هیدروپلیتیک باتکیه‌بر مفاهیم جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک، به بررسی نقش آب به‌عنوان منبعی استراتژیک در روابط میان ایران و افغانستان می‌پردازد. نویسندگان ابتدا به تعریف هیدروپلیتیک و جایگاه آن در مطالعات سیاسی و محیط‌زیستی می‌پردازند و نشان می‌دهند که چگونه کمبود آب و مدیریت ناکارآمد منابع، به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک، می‌تواند به بحران‌های امنیتی، اجتماعی و اقتصادی منجر شود. در ادامه، کتاب به وضعیت منابع آب مشترک میان ایران و افغانستان، به‌ویژه در حوضه‌ی آبریز هریرود، می‌پردازد و تأثیر ساخت سدها و سیاست‌های توسعه‌ای افغانستان بر امنیت آبی مناطق مرزی ایران را تحلیل می‌کند. نویسندگان با بررسی داده‌ها و شاخص‌های مختلف، به آسیب‌پذیری و انعطاف‌پذیری سیستم‌های آبی منطقه اشاره می‌کنند و نقش عوامل جمعیتی، اقتصادی و زیست‌محیطی را در تشدید یا کاهش تنش‌های آبی بررسی می‌کنند. 

در بخش‌های بعدی، سناریوهای مختلف برای آینده‌ی مناسبات هیدروپلیتیک ایران و افغانستان مطرح می‌شود؛ از راهبردهای همکاری و مدیریت مشترک منابع آب تا سناریوهای تنش و رقابت. نویسندگان با تحلیل متغیرهای مؤثر و ارائه‌ی الگوهای مدیریتی، تلاش می‌کنند راهکارهایی برای کاهش تنش و افزایش همکاری میان دو کشور پیشنهاد دهند. در نهایت، کتاب بر اهمیت دیپلماسی آب، انعطاف‌پذیری نهادی و توجه به امنیت انسانی و زیست‌محیطی در مدیریت منابع آب مشترک تأکید دارد و نشان می‌دهد که آینده‌ی روابط آبی ایران و افغانستان به میزان زیادی به نحوه‌ی مدیریت و تعامل دو کشور وابسته است.

چرا باید کتاب هیدروپلیتیک را بخوانیم؟

کتاب هیدروپلیتیک با تمرکز بر یکی از مهم‌ترین چالش‌های ژئوپلیتیکی منطقه، یعنی مدیریت منابع آب مشترک، تصویری دقیق از پیچیدگی‌های روابط ایران و افغانستان در حوضه‌ی آبریز هریرود ارائه می‌دهد. مطالعه‌ی این اثر به درک بهتر مفاهیم هیدروپلیتیک، امنیت آبی و نقش آب در مناسبات قدرت میان کشورها کمک می‌کند؛ همچنین تحلیل سناریوهای آینده و ارائه‌ی راهکارهای مدیریتی، این کتاب را به منبعی ارزشمند برای پژوهشگران، سیاست‌گذاران و علاقه‌مندان به مسائل محیط‌زیست و جغرافیای سیاسی تبدیل کرده است. آشنایی با چالش‌ها و فرصت‌های همکاری در مدیریت منابع آب، از دیگر دستاوردهای مطالعه‌ی این کتاب است.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب برای دانشجویان و پژوهشگران جغرافیای سیاسی، روابط بین‌الملل، محیط‌زیست و مطالعات منطقه‌ای مناسب است؛ همچنین سیاست‌گذاران، مدیران منابع آب و علاقه‌مندان به مسائل ژئوپلیتیک و امنیت آبی می‌توانند از مطالب آن بهره‌مند شوند. این اثر به کسانی که دغدغه‌ی بحران آب، مدیریت منابع مشترک و آینده‌ی مناسبات ایران و افغانستان را دارند، توصیه می‌شود.

بخشی از کتاب هیدروپلیتیک

«نظام طبیعت بر هماهنگی، ناهمگونی و پراکندگی استوار است. هرگونه کنش یا رخداد غیرطبیعی که عناصر این نظام طبیعی را برآشوبد، زیست (گیاهی و جانوری) و زیستگاه‌های زمین را پریشان و برآشفته خواهد کرد. امروزه، گسترش شهرنشینی، تغییر سبک زندگی، صنعتی‌شدن، سرمایه‌سالاری و آزمندی بشر برای دستیابی به آسایش افسارگسیخته، بهره‌مندی از بنیادهای زیستی را به بهره‌کشی رسانده به‌گونه‌ای که روندهای بهره‌برداری از منابع موجود به مراتب بیش از توانش‌های محیطی شده است. طبیعت، برخاسته از آلوده‌سازی، افزایش بار محیطی و بهره‌کشی فزاینده در بسیاری از مناطق قدرت خودسازی و خودپالایی را از کف داده و پیوند و هماهنگی میان عناصر طبیعت به‌شدت آسیب دیده شده است. قدرت تخریب بنیادهای زیستی به‌اندازه‌ای زیاد است که بر پایه پیش‌بینی‌ها جاهایی که پیش از این کانون جمعیت و خاستگاه مدنیت بوده‌اند امروزه درگیر انواع بحران‌های زیست‌محیطی و مهاجرت‌های اقلیمی شده‌اند. به‌گونه‌ای که آینده تمدن و بقای بشر در آستانه خطر و تهدید قرار گرفته است. چنین ویژگی‌ها و شناسه‌هایی سبب شده است که محیط زیست در جایگاه یکی از سویه‌های امنیت ملی کشورها مطرح شود.»