کتاب زیرک

معرفی کتاب زیرک

کتاب الکترونیکی «زیرک: چرا کژاطلاعات ذهن ما را آلوده می‌کند و چگونه خودمان را مصون کنیم؟» نوشتهٔ زاندر فان در لیندن و ترجمهٔ رامین رامبد، اثری پژوهشی و تحلیلی دربارهٔ تأثیر اخبار جعلی، اطلاعات نادرست و نظریه‌های توطئه بر ذهن انسان است که توسط موسسه فرهنگی ذکسا منتشر شده است. این کتاب به بررسی روان‌شناسی کژاطلاعات، نحوهٔ گسترش آن در رسانه‌های اجتماعی و راهکارهای مقابله با آن می‌پردازد. نسخه الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب زیرک

«زیرک» در دوره‌ای نوشته شده که اخبار جعلی و کژاطلاعات به یکی از دغدغه‌های اصلی جوامع تبدیل شده‌اند. نویسنده با تکیه بر پژوهش‌های روان‌شناسی و علوم شناختی، به بررسی این موضوع می‌پردازد که چرا ذهن انسان به‌سادگی در دام اطلاعات نادرست می‌افتد و چگونه این اطلاعات می‌توانند رفتارهای فردی و جمعی را تغییر دهند. کتاب با مثال‌هایی از رویدادهای معاصر، مانند همه‌گیری کووید۱۹، انتخابات و جنبش‌های اجتماعی، نشان می‌دهد که کژاطلاعات چگونه می‌تواند به بحران‌های واقعی منجر شود. نویسنده همچنین به نقش رسانه‌های اجتماعی، اتاق‌های پژواک و الگوریتم‌های پلتفرم‌ها در گسترش اخبار جعلی می‌پردازد و از مفهوم «اینفودمی» یا همه‌گیری اطلاعات نادرست سخن می‌گوید. در بخش پایانی، کتاب به راهکارهایی برای افزایش مصونیت ذهنی و واکسینه‌شدن در برابر کژاطلاعات اشاره می‌کند و بر اهمیت آموزش، تفکر انتقادی و آگاهی جمعی تأکید دارد.

خلاصه کتاب زیرک

پیام اصلی «زیرک» این است که ذهن انسان به دلایل روان‌شناختی و شناختی، مستعد پذیرش و بازتولید کژاطلاعات است. نویسنده توضیح می‌دهد که مغز ما برای پردازش سریع اطلاعات، از میان‌برهای ذهنی و قواعد سرانگشتی استفاده می‌کند که گاهی باعث می‌شود اخبار جعلی یا اطلاعات نادرست را به‌سادگی باور کنیم. اثر «حقیقت توهمی» یکی از مفاهیم کلیدی کتاب است: هرچه یک ادعا بیشتر تکرار شود، مغز آن را آشناتر و در نتیجه درست‌تر تلقی می‌کند، حتی اگر نادرست باشد. همچنین، انگیزه‌ها و باورهای پیشین افراد نقش مهمی در پذیرش یا رد اطلاعات دارند؛ مغز تمایل دارد شواهدی را بپذیرد که با باورهای قبلی همخوانی دارد و شواهد مخالف را نادیده بگیرد (سوگیری تأیید). کتاب نشان می‌دهد که کژاطلاعات مانند ویروس، از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود و می‌تواند به شکل جمعی، رفتارها و تصمیمات اجتماعی را تحت تأثیر قرار دهد. نویسنده با ارائهٔ مثال‌هایی از رویدادهای واقعی، مانند آتش‌زدن دکل‌های مخابراتی یا شورش‌های سیاسی، نشان می‌دهد که پیامدهای کژاطلاعات می‌تواند بسیار جدی و حتی خطرناک باشد. در نهایت، کتاب بر اهمیت «واکسیناسیون روانی» تأکید می‌کند: یعنی آموزش و تمرین مهارت‌هایی که ذهن را در برابر اخبار جعلی مقاوم‌تر می‌کند، مانند تفکر انتقادی، آشنایی با تکنیک‌های فریب و افزایش سواد رسانه‌ای.

چرا باید کتاب زیرک را خواند؟

این کتاب با ترکیب پژوهش‌های علمی، مثال‌های واقعی و تحلیل‌های روان‌شناختی، تصویری روشن از چگونگی تأثیر اخبار جعلی و کژاطلاعات بر ذهن و جامعه ارائه می‌دهد. خواننده با مطالعهٔ این اثر، با سازوکارهای ذهنی پذیرش اطلاعات نادرست، نقش رسانه‌های اجتماعی در گسترش آن و راهکارهای عملی برای مقابله با این پدیده آشنا می‌شود. «زیرک» نه‌تنها به تبیین مشکل می‌پردازد، بلکه ابزارهایی برای افزایش مصونیت ذهنی و تقویت تفکر انتقادی پیشنهاد می‌کند که در عصر اطلاعات اهمیت زیادی دارد.

خواندن کتاب زیرک را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب برای علاقه‌مندان به روان‌شناسی، علوم شناختی، رسانه و ارتباطات، فعالان اجتماعی، معلمان، دانشجویان و هر کسی که دغدغهٔ تشخیص اخبار درست از نادرست را دارد مفید است. همچنین برای کسانی که می‌خواهند در برابر اخبار جعلی و کژاطلاعات مصون‌تر باشند و مهارت‌های تفکر انتقادی خود را تقویت کنند، توصیه می‌شود.

فهرست کتاب زیرک

کتاب «زیرک» ساختاری سه‌پاره دارد: - پارهٔ یکم: ویروس‌های ذهن - حقیقت توهمی: بررسی می‌کند که مغز انسان چگونه واقعیت را از افسانه تشخیص می‌دهد و چرا تکرار یک ادعا می‌تواند آن را باورپذیر کند. - مغز انگیزه‌دار: به نقش انگیزه‌ها و باورهای پیشین در پذیرش یا رد اطلاعات می‌پردازد. - اثر توطئه: تحلیل می‌کند که چرا برخی افراد به نظریه‌های توطئه گرایش پیدا می‌کنند و نشانه‌های این نوع تفکر چیست. - چرا ویروس دست از سرمان برنمی‌دارد: توضیح می‌دهد که چرا تأثیر کژاطلاعات ماندگار است و چگونه خاطرات نادرست شکل می‌گیرند. - پارهٔ دوم: اینفودمی؛ ویروس کژاطلاعات چگونه پخش می‌شود - پاتوژن‌های کژاطلاعاتی: از تاریخچهٔ شایعه‌سازی تا نقش رسانه‌های اجتماعی در گسترش اخبار جعلی. - خشم از ماشین: بررسی اتاق‌های پژواک و حباب‌های همسوساز در فضای آنلاین و تأثیر آن‌ها بر قطبی‌شدن جامعه. - تسلیحات ترغیب جمعی: تحلیل ابزارهای دیجیتال و روانی برای ترغیب و تأثیرگذاری جمعی، از جمله میکروهدف‌گیری و اخبار جعلی در انتخابات. - پارهٔ سوم: واکسن روانی ضد کژاطلاعات - دانش تازهٔ پیش‌رسواسازی: معرفی مفهوم واکسیناسیون روانی و راهکارهای عملی برای افزایش مصونیت ذهنی. - بدنیوز: شش‌درجه انگولک؛ معرفی شش تکنیک کلیدی مورد استفاده در اخبار جعلی. - مصونیت گله‌ای روانی و آموزش واکسیناسیون جمعی در برابر کژاطلاعات. - چگونه دوستان و خویشان را مایه‌کوبی کنیم: راهنمایی برای آموزش و انتقال مهارت‌های مقابله با کژاطلاعات به دیگران. کتاب با پس‌گفتاری دربارهٔ آیندهٔ حقیقت و اهمیت جستجوی فعالانهٔ واقعیت به پایان می‌رسد.

بخشی از کتاب زیرک

«در یکشنبه ۵ آوریل ۲۰۲۰ ویتی با دو همراه، با ماشین به کوپرز لین در کرکبی رفت و دکل آنتن موبایل متعلق به ودافون را به آتش کشید. ویتی دستکش به‌دست، جعبهٔ تجهیزات را با ضرب و زور باز کرد و با ریختن مواد آتش‌زا همه‌جا را شعله‌ور ساخت. این تصمیمی «یکهویی» نبود؛ بعداً بررسی‌های پلیس نشان داد که این آتش‌افروزی با قصد قبلی بوده. ویتی به این نتیجه رسیده بود که آنتن‌های موبایل ۵G یک جوری به همه‌گیری ویروس کرونا که همین تازگی دنیا را گرفتار کرده بوده ربط دارند. مدارک به‌دست‌آمده از موبایل ویتی مشخص می‌کند که او وقت قابل ملاحظه‌ای را صرف بررسی تکنولوژی ۵G و بحث در مورد آن با دیگران در اتاق‌های چت آنلاین می‌کرده است. دلواپسی وی دربارهٔ این تکنولوژی تازه و سلامتی، گرچه شاید قابل درک باشد، عملا برپایهٔ نظریه توطئه‌ای دروغین و رسواشده است که می‌گوید تابش آنتن‌های موبایل ۵G دستگاه ایمنی بدن را تضعیف می‌کند و بنابراین می‌تواند علت گسترش کووید۱۹ باشد یا آن را تشدید کند. نزدیک به چهار سال پیش از آن، در مرحلهٔ انتخاب نامزد ریاست‌جمهوری آمریکا، ادگار مدیسن ولچ، پدری ۲۸ ساله اهل کارولینای شمالی با تفنگ هجومی نیم‌خودکار آمادهٔ شلیک وارد پیتزافروشی کامت پینگ‌پونگ در واشینگتن دی.سی. شد. وی در این خیال بود که هیلاری کلینتن نامزد ریاست جمهوری به عنوان بخشی از باند ترافیک جنسی کودکان، بچه‌هایی را در زیرزمین آن‌جا پنهان کرده است. مانند ویتی، ولچ هم با خواندن یک مشت اخبار جعلی آنلاین که به‌گستردگی از سوی سلبریتی‌ها و سیاست‌مداران پخش می‌شد، دل‌نگرانی‌هایی واقعی پیدا کرده بود (در این مورد، نسبت به سوء استفادهٔ ممکن از کودکان بهاصطلاح افتضاح «پیتزاگیت»). پاسخ حاضر و آماده برای چنین رویدادهایی آن است که آن‌ها را اعمال شخصی بدانیم و سروته قضیه را هم بیاوریم. دسته‌گل آدم‌هایی تک‌وتنها. بیش‌تر آدم‌ها فریب اخبار جعلی را نمی‌خورند. اما به‌راستی چنین است؟ چقدر مطمئنید که رای شما تحت تأثیر کژاطلاعات با میکروهدف‌گیری قرار نگرفته؟ چقدر از چیزهایی که در رسانه‌های اجتماعی می‌خوانیم دروغین است، اگر دروغ واضح نباشد که به هدف واداشتن ما به اندیشیدن یا احساس‌کردن به شیوه‌ای خاص طراحی نشده؟ ویتی و ولچ تک‌وتنها نیستند. راستش را بخواهید، در سطح شناختی پایه همه ما مستعد پذیرش کژاطلاعاتیم.»