کتاب موسیقی ایرانی و هویت

کتاب موسیقی ایرانی و هویت نوشتهٔ بهروز وجدانی است. انتشارات علمی و فرهنگی این کتاب را منتشر کرده است.

درباره کتاب موسیقی ایرانی و هویت

بهروز وجدانی در کتاب موسیقی ایرانی و هویت بیان کرده است که در ایران، توجه به صورت‌های غیرمادی فرهنگ (مثل آداب و رسوم، معتقدات، باورها، اخلاقیات، فولکلور، موسیقی و غیره) پیشینه‌ای کهن دارد. در بسیاری از متون کهن ایرانی چه در دوره‌های پیش از اسلام و چه در دوره‌های اسلامی، به موضوع‌های خاصی از مجموعه میراث‌های غیرمادی مثل موسیقی پرداخته شده ولی به ارتباط آنها با زندگی و هویت توجهی نشده است. تا کنون اکثر پژوهشگران و نویسندگان موسیقی بیشتر بر «هویت موسیقی ایرانی»، ماهیت و ویژگی‌های آن ازجمله تکنوازی، بداهه‌پردازی، ریشه‌دار بودن، پیوند شعر و موسیقی و حضور در دوره‌های مختلف تاریخی و هنری به‌ویژه در جوامع شهری تأکید کرده و بر نقش و کارکرد موسیقی ایرانی در زندگی مردم به‌ویژه در «هویت سازی» توجهی نکرده‌اند.

این کتاب شامل دو بخش «مباحث نظری» و «موسیقی ایرانی و شکل‌گیری هویت» به شرح زیر است:

ـ بخش اول حاوی مباحثی ازجمله مفهوم موسیقی ایرانی (اشاره‌ای به مفهوم موسیقی از دید دانشمندان ایرانی)، فلسفه موسیقی، ماهیت موسیقی، زیبایی‌شناسی، هویت، هویت فرهنگی، هویت قومی، مفهوم فرهنگ (فرهنگ مادی و غیرمادی)، فولکلور، میراث فرهنگی، فرهنگ سنتی و غیره.

ـ بخش دوم سه فصل با عنوان‌های زیر دارد که در واقع پاسخ به سؤال‌های طرح پژوهشی (موسیقی ایرانی و هویت) است: موسیقی ایرانی و ماوراءالطبیعه (بررسی باورها و اعتقادات مردم و پیوندهای قومی آنها در ارتباط با موسیقی)، موسیقی ایرانی و طبیعت (بررسی رابطه انسان با محیط زیست پیرامون او با تأکید بر موسیقی) و موسیقی ایرانی و روابط اجتماعی (بررسی روابط اجتماعی مردم با یکدیگر با تکیه بر موسیقی).

این کتاب مبتنی بر دیدگاه‌ها و نظرات رایج در علم مردم‌شناسی که بین پژوهشگران حوزه مردم‌شناسی کشورمان نیز شناخته شده است. این دیدگاه‌ها را می‌توان شامل نظریه‌های «کارکردگرایی» (functionalism)، «ساخت‌گرایی» (structuralism) و ترکیبی از آنها به‌نام «ساختی کارکردی» (functional structuralism) دانست. این مکتب‌ها و نظریه‌ها درواقع امکان شناخت آسان‌تر، دقیق‌تر و جامع‌تر از زندگی اجتماعی و فرهنگی انسان را فراهم می‌سازند.

خواندن کتاب موسیقی ایرانی و هویت را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعه پژوهش‌های مردم‌شناختی در باب موسیقی ایرانی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب موسیقی ایرانی و هویت

«چشمه زلال و آرام عواطف مادری با چهره زیبا و دل‌انگیز طبیعت دست‌به‌دست داده و ترانه‌هایی را پدید آورده که با آن سال‌هاست کودکان به خواب رفته‌اند. این لالایی‌ها که کار شعر و موسیقی را با هم انجام داده‌اند از دره‌های سرسبز دهکده‌های زیبا و دامنه کوهسارها، مایه گرفته‌اند و در واقع نشانگر میراث طبیعی و فرهنگی سراینده و گوینده آنهاست.

آب یکی از مهم‌ترین عناصر تشکیل دهنده کره زمین است که برای تمامی انسان‌ها اهمیت حیاتی دارد، از این رو در بیشتر افسانه‌ها، ترانه‌ها و نغمات همه جوامع بشری درباره قداست و اعجاز آن سخن به میان آمده است. در دوره کشاورزی، زمین، آب، گیاه و گردش فصل‌ها در زندگی بشر اهمیت پیدا می‌کنند، از این رو تأثیر و انعکاس آنها در تمام هنرها به‌وضوح دیده می‌شود. در فولکلور اقوام مختلف کرامات بزرگی به گیاه و پرنده که از زیباترین و مفیدترین مظاهر طبیعت هستند نسبت داده شده است. سیمرغ در اساطیر ایرانی مظهر قدرت و درخت سرو در زمره درختان بهشتی است که زردشت از بهشت به زمین ارمغان آورد. در موسیقی ایرانی نیز آب، خاک، گل، پرنده و سایر مظاهر و عناصر طبیعت خودشان را در عالی‌ترین اشکال نشان داده‌اند.

تبدیل انسان به گل و گیاه در فولکلور بسیاری از اقوام کهن از جمله ایران آمده است. در این باره فردوسی می‌گوید چون «سیاوش» را به دستور افراسیاب تورانی سربریدند، از خون او گل «خون سیاوش» رویید. باربد موسیقی‌دان و نوازنده مشهور دوره ساسانیان تحت تأثیر این اسطوره لحنی زیبا ساخته که به‌نام «باغ سیاوشان» جزو الحان سی‌گانه او به‌شمار می‌آیند.

آمدن بهار که در نظر انسان کشاورز مهم‌ترین تحول سال است موجد مراسم، افسانه‌ها و ترانه‌های فراوانی شده است. در موسیقی قدیم و کنونی ایران نیز تحت عنوان «بهار» نغماتی با نام‌های بهار، نوبهاری، بهار بشکنه، سبزه بهار، باد بهار و غیره آمده است که نشانگر اهمیت این فصل برای مردم کشورمان است. انسان‌های کشاورز باستان هر ساله فرا رسیدن بهار را جشن می‌گرفتند و احیای مجدد طبیعت را در قالب افسانه‌ها، ترانه‌ها و مراسم نمایشی بیان می‌کردند.»