کتاب نخل در فرهنگ ایرانی

کتاب نخل در فرهنگ ایرانی نوشتهٔ مینو کریم نیا است. نشر ارس این کتاب پژوهشی را منتشر کرده است؛ کتابی که می‌گوید نخل، هویتی فراتر از یک درخت دارد.

درباره کتاب نخل در فرهنگ ایرانی

کتاب نخل در فرهنگ ایرانی که در ۲۱ فصل نوشته شده، با پیشگفتاری به قلم «محمد میرشکرایی» از پژوهشکدهٔ مردم‌شناسی آغاز شده است. در این بخش توضیح داده شده است که نخل در بخش وسیعی از سرزمین‌های جنوبی و حوزهٔ کویر در ایران، محصول عمده و پشتوانهٔ اقتصادی زندگی مردم است و فناوری شیوه‌های بهره‌برداری از آن از شاخصه‌های فرهنگیِ منطقه به شمار می‌آید. کتاب حاضر به پیشینهٔ فرهنگی نخل در گسترهٔ تاریخ و در پهنهٔ جغرافیای ایران پرداخته است. این اثر بر پایهٔ منابع و مآخذ موجود و اسناد مردم‌نگاری پژوهشکدهٔ مردم‌شناسی و به قلم مینو کریم نیا، نوشته و تدوین شده است. این نویسنده به موضوعاتی مانند چیستی و پیشینهٔ نخل، مناطق نخل‌خیز ایران، کاشت و پرورش نخل، محافظت از نخل، مالکیت و برداشت محصول، خرما به‌عنوان محصول درخت نخل، فرآورده‌های نخل، نخل در آیین و مراسم، نخل در باورها و اعتقادات، نخل در ادبیات شفاهی و بازی و... پرداخته است. نخل، هویتی فراتر از یک درخت دارد.

خواندن کتاب نخل در فرهنگ ایرانی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعه درمورد نخل ایرانی و تأثیر آن بر فرهنگ این کشور پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب نخل در فرهنگ ایرانی

«۱۹: نخل در باورها و اعتقادات

جهانگرد سوئدی در سفرنامه‌اش می‌نویسد: اگر کسی درخت خرما را قطع کند، مثل این است که جوانی را کشته است و یا در جای دیگر زمانی که شاهد قطع نخلی بوده می‌نویسد: قربانی، یک درخت پنجاه سالهٔ نر بود که چون شروع به پژمردن کرده بود، محکوم به مرگ شد و من شاهد تمام جریان هستم. آدم فوری احساس می‌کند که صاحب باغ و همراهانش که با این نخل بزرگ شده‌اند و او را از بچگی می‌شناسند، آن قدر اندوهگین می‌شوند که گویی در مقابل دوستی دیرین، عمل زشت و خالی از وفا از آن‌ها سر می‌زند. (هدین ۱۳۵۵)

برکت و قداست و تداوم زیستی نخل از طریق مغز، همه عواملی است که در مناطق نخل‌خیز، مرگ این درخت نسبت با اشجار دیگر، از منزلت خاص برخوردار است. کراهت قطع نخل به گونه‌ای است که در طبس به هنگام ساخت بنا، اگر درخت نخل در هر قسمت از نقشه بنا قرار گیرد در همان مکان باقی‌مانده و بخشی از تنه و سر آن از سقف یا دیوار به‌طرف خارج قرار می‌گیرد.

در نهبندان قطع نخل، برابر با ریختن خون ۹ انسانِ بی‌گناه است. در این منطقه اگر نخلی ثمر ندهد و مالک آن قصد قطع آن داشته باشد، شخصی دیگر ضامن ثمر آن در سال آینده می‌شود، بدین منوال از قطع آن جلوگیری می‌شود و با این کار معتقدند که آن نخل ثمر خواهد داد.

اصولاً اعتقادی یکسان در تمام مناطق نخل‌خیز وجود دارد که اگر نخلی از باردهی باز بماند، آن را با چوب کتک می‌زنند، زیرا بر این باورند که نخل از بازماندهٔ گل آدم آفریده شده و احساس دارد و به همین دلیل درد آن کتک را احساس کرده و سال بعد به بار می‌نشیند. (انجم روز ۱۳۷۳)

از بین بردن نخل حتماً باید دلایلی مثل پیر شدن و عدم باردهی، تراکم انبوه نخل‌ها، که مزاحم رشد یکدیگر بودن، داشته باشد و بدین‌سان قطع کردن درخت نخل، مثل دور انداختن سرمایهٔ نقد در حال بازدهی است بنابراین با توجه به‌جایگاه مادی و معنوی آن در اصطلاح نخل را قربانی می‌کنند و این عمل حتماً در روزهای محرم اتفاق می‌افتد. در طبس پس از این کار مهمانی پنیر نخل داده می‌شود، سون هدین دراین‌باره می‌نویسد: «در چنین مراسمی، در یکی از روزهای آخر اقامتم در طبس، به منزل سید دعوت داشتم ما بر روی چمن‌های باغ شاهد قطع نخل بودیم قربانی، یک نخل ۵۰ سالهٔ نر بود که به دلیل پژمردن محکوم به مرگ شده بود. مردی طنابی را به دور خود و تنهٔ درخت حلقه می‌کند و در حالی که حلقه را با خود می‌کشد، با چالاکی فوق العاده‌یی از تنهٔ درخت بالا می‌رود، بعد با تبر تیزی شاخه‌ها را از تنهٔ درخت جدا می‌کند. شاخه‌ها یکی بعد از دیگری به روی زمین می‌افتند و سرانجام نخل بی‌سر می‌شود و تارکش، در میان هم‌قطارهای هنوز زنده‌اش غارت می‌شود. به این ترتیب که پوستهٔ محافظتی انتهای تنهٔ آن جایی که برگ‌ها به شکل یک دسته نور می‌روید به کنار زده می‌شود و مادهٔ نرم و شیرین و پرآبی بیرون آورده می‌شود که پنیر خرما نامیده می‌شود. (هدین ۴۴۸: ۱۳۳۵)»