کتاب تفسیر نمونه (جلد پانزدهم)

انسان می‌خواهد همه چیز را با علم و قدرت محدود خود ارزیابی کند، در حالی که در ماوراء علم و قدرت او، اسرار فراوانی نهفته است.

پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله می‌خوانیم: روزی از کوچه‌ای عبور می‌کردند، جمعی از مردم را در یک نقطه مجتمع دیدند، از علت آن سؤل کردند، عرض کردند: دیوانه‌ای است که اعمال جنون‌آمیز و خنده‌آورش، مردم را متوجه خود ساخته، پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله آنها را به سوی خود فرا خوانده فرمود: می‌خواهید دیوانه واقعی را به شما معرفی کنم؟ همه خاموش بودند، و با تمام وجودشان گوش می‌دادند. فرمود: المُتَبَخْتِرُ فِی مَشْیهِ، النّاظِرُ فِی عِطْفَیهِ، المُحَرِّک جَنْبَیهِ بِمَنْکبَیهِ... الَّذِی لایؤْمَنُ شَرُّهُ وَ لایرْجی خَیرُهُ، فَذلِک الْمَجْنُونُ وَ هذَا الْمُبْتَلی!: «کسی که با تکبر و غرور راه می‌رود، پیوسته به دو طرف خود نگاه می‌کند، پهلوهای خود را با شانه خود حرکت می‌دهد، (غیر از خود را نمی‌بیند و اندیشه‌اش از خودش فراتر نمی‌رود) ، کسی که مردم به خیر او امید ندارند، و از شرّ او در امان نیستند، دیوانه واقعی او است، اما این را که می‌بینید تنها یک بیمار است» . د

در حدیثی که از طرق اهلبیت علیهم‌السلام نقل شده چنین می‌خوانیم: هنگامی که «ابوبکر» تصمیم گرفت «فدک» را از فاطمه علیهاالسلام بگیرد، این سخن به فاطمه علیهاالسلامرسید، نزد ابوبکر آمده، چنین گفت: أَ فِی کتابِ اللّهِ أَنْ تَرِثَ أَباک وَ لا أَرِثَ أَبِی، لَقَدْ جِئْتَ شَیئاً فَرِیاً، أَ فَعَلی عَمْدٍ تَرَکتُمْ کتابَ اللّهِ وَ نَبَذْتُمُوهُ وَراءَ ظُهُورِکمْ اِذْ یقُولُ: وَ وَرِثَ سُلَیمانُ داوُدَ: «آیا در کتاب خدا است که تو از پدرت ارث ببری و من از پدرم ارث نبرم؟ این چیز عجیبی است! آیا کتاب خدا را فراموش کرده و پشت سر افکنده‌اید آنجا که می‌فرماید: سلیمان از داود ارث برد» ؟

در روایات اسلامی از پیامبر خدا حضرت سلیمان علیه‌السلام چنین نقل شده: لاتَحْکمُوا عَلَی رَجُلٍ بِشَیءٍ حَتَّی تَنْظُرُوا إِلَی مَنْ یصَاحِبُ، فَإِنَّمَا یعْرَفُ الرَّجُلُ بِأَشْکالِهِ وَ أَقْرَانِهِ وَ ینْسَبُ إِلَی أَصْحَابِهِ وَ أَخْدَانِهِ: «درباره کسی قضاوت نکنید، تا به دوستانش نظر بیفکنید؛ چرا که انسان به وسیله دوستان، یاران و رفقایش شناخته می‌شود»

در حدیث دیگری از امام صادق علیه‌السلام چنین آمده: نُزِّلَتْ فِی الْقائِمِ مِْن آلِ مُحَمَّدٍ عَلَیهِمُ السَّلامُ هُوَ وَ اللّهِ الْمُضْطَرُّ اِذا صَلّی فِی الْمَقامِ رَکعَتَینِ وَ دَعا اِلَی اللّهِ عَزَّوَجَلَّ فَأَجابَهُ وَ یکشِفُ السُّوءَ وَ یجْعَلُهُ خَلِیفَةٍ فِی الأَرْضِ: «این آیه در مورد مهدی از آل محمّد علیه‌السلام نازل شده، به خدا سوگند مضطر او است، هنگامی که در مقام ابراهیم علیه‌السلام دو رکعت نماز به جا می‌آورد و دست به درگاه خداوند متعال بر می‌دارد، دعای او را اجابت می‌کند، ناراحتی‌ها را بر طرف می‌سازد، و او را خلیفه روی زمین قرار می‌دهد» .

«گفتند: ما هم خودت و هم کسانی را که با تو هستند به فال بد گرفته‌ایم» «قالُوا اطَّیرْنا بِک وَ بِمَنْ مَعَک» . گویا آن سال، خشکسالی و کمبود محصول و مواد غذائی بود، آنها گفتند: این گرفتاری‌ها و مشکلات ما همه از قدوم نامیمون تو و یاران تو است، شما مردم شومی هستید و برای جامعه ما بدبختی به ارمغان آورده‌اید، و با توسل به حربه فال بد، که حربه افراد خرافی و لجوج است می‌خواستند: منطق نیرومند او را درهم بکوبند. اما او در پاسخ «گفت: فال بد (و بخت و طالع شما) در نزد خدا است» «قالَ طائِرُکمْ عِنْدَ اللّهِ» . او است که شما را به خاطر اعمالتان گرفتار این مصائب ساخته و اعمال شما است که در پیشگاه او چنین مجازاتی را سبب شده.

«او کسی است که مرا غذا می‌دهد و سیراب می‌کند» «وَ الَّذِی هُوَ یطْعِمُنِی وَ یسْقِینِ» .

آن زمان که همه جا را فساد گرفته باشد، درها بسته شده، کارد به استخوان رسیده، بشریت در بن بست سختی قرار گرفته، و حالت اضطرار در کل عالم نمایان است در آن هنگام، در مقدس‌ترین نقطه روی زمین دست به دعا برمی‌دارد و تقاضای کشف سوء می‌کند و خداوند این دعا را سرآغاز انقلاب مقدس جهانی او قرار می‌دهد و به مصداق «وَ یجْعَلُکمْ خُلَفاءَ الأَرْضِ» او و یارانش را خلفای روی زمین می‌کند

در آیات فوق مخصوصاً روی عنوان «مضطر» تکیه شده است، به این دلیل که یکی از شرائط اجابت دعا آن است که: انسان چشم از عالم اسباب به کلی برگیرد و تمام قلب و روحش را در اختیار خدا قرار دهد، همه چیز را از آن او بداند و حل هر مشکلی را به دست او ببیند، و این درک و دید، در حال اضطرار دست می‌دهد. درست است که عالم، عالم اسباب است، و مؤن نهایت تلاش و کوشش خود را در این زمینه به کار می‌گیرد، ولی هرگز در جهان اسباب گم نمی‌شود، همه را از برکت ذات پاک او می‌بیند «دیده‌ای نافذ و سبب سوراخ کن دارد که اسباب را از بیخ و بن بر می‌کند» و در پشت حجاب اسباب ذات «مسبب الاسباب» را می‌بیند و همه چیز را از او می‌خواهد. آری، اگر انسان به این مرحله برسد، مهمترین شرط اجابت دعا را فراهم ساخته است.

: «او کسی است که مرا آفرید، و هم او مرا هدایت می‌کند» «الَّذِی خَلَقَنِی فَهُوَ یهْدِینِ» .