کتاب بازتوانی در روان پزشکی

کتاب بازتوانی در روان پزشکی نوشتهٔ حمید طاهرخانی (روان‌پزشک) است. انتشارات ارجمند این کتاب را منتشر کرده است. اثر حاضر که در دستهٔ درمان‏‌های روان‌پزشکی قرار گرفته، در باب مبانی بازتوانی روانی - اجتماعی بر اساس روان‌پزشکی جامعه‌نگر است. نویسندهٔ کتاب حاضر برای یافتن پاسخ به یک پرسش کوشش کرده است؛ این که چگونه می‌توان به یاری افرادی شتافت که به‌سبب بیماری‌های شدید روان‌پزشکی دچار آسیب شده‌اند. نسخهٔ الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب بازتوانی در روان پزشکی اثر حمید طاهرخانی

کتاب «بازتوانی در روان‌پزشکی» که در سال ۱۴۰۰ (چاپ دوم) منتشر شده، ۱۳ فصل دارد. این کتاب تلاشی است برای یافتن پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توان به یاری افرادی شتافت که به‌سبب بیماری‌های شدید روان‌پزشکی دچار آسیب شده‌اند. کتاب حاضر با مقدمه‌ای به قلم «جعفر بوالهری» (رئیس انستیتو روان‌پزشکی تهران و مدیر گروه روان‌پزشکی (پردیس همت) در دانشگاه علوم پزشکی تهران) آغاز شده است. او معتقد است که جهان از دوره‌هایی مهم در تاریخ سلامت روان عبور کرده؛ از دوران گشودن زنجیرها توسط «پینل» در اواخر قرن ۱۸ میلادی و ارائهٔ مفهوم درمان اخلاقی تا گسترش آسایشگاه‌های روانی در قرن ۱۹ میلادی و جنبش مؤسسه‌زدایی در نیمهٔ نخست قرن ۲۰. پینل زنجیرهای فیزیکی را از پای بیماران گشود، اما زنجیرهای نامرئیِ تبعیض و انزوا و بی‌توجهی هنوز هم بسیاری از مبتلایان به اختلالات روانی را گرفتار کرده است. این رنج‌ها اغلب از نگاه جامعه پنهان می‌ماند و کمتر کسی برای رفع آن‌ها برنامه‌ای آموزشی یا اخلاقی ارائه می‌دهد. در قرن ۱۹ با تلاش‌هایی چون اقدامات خانم «دروتا دیکس» در ایالات متحده، مراکز نگهداری بیماران روانی افزایش یافت، اما نتیجهٔ این گسترش اغلب دورشدن بیماران از خانواده و جامعه و واقعیتِ زندگی بود. این انزوا باعث تقویت این تصور غلط شد که بیماران روانی فاقد صلاحیت زندگی در اجتماع هستند؛ باوری که همچنان در ذهن برخی باقی مانده است. پس از جنگ جهانی دوم کشف داروهای روان‌پزشکی امید به بازگشت بیماران به جامعه را زنده کرد و جنبش مؤسسه‌زدایی شکل گرفت؛ بااین‌حال ترخیص بیماران بدون آمادگی و حمایت کافی به بی‌خانمانی، طرد اجتماعی و حتی زندانی‌شدن بسیاری از آن‌ها انجامید. نبود زیرساخت‌های حمایتی، آموزشی، درمانی و اجتماعی باعث شد که حتی داروهای مؤثر نیز پاسخ‌گوی نیازهای پیچیدهٔ بیماران نباشد و هزینه‌های پنهان بسیاری بر دوش جامعه باقی بماند. از دههٔ ۱۹۸۰ میلادی و با ظهور مفهوم «بازتوانی روانی - اجتماعی» روشن شد که بیماران با دریافت خدمات باکیفیت، رابطهٔ درمانی درست، توانمندسازی و واقع‌گرایی می‌توانند به زندگی مستقل در جامعه بازگردند. بازتوانی روانی - اجتماعی به‌عنوان فرایندی تعریف شد که در آن افراد دارای معلولیت روانی به سطحی از عملکرد مستقل اجتماعی می‌رسند. این تجربیات تاریخی که در این کتاب به‌تفصیل آمده، هنوز در ایران مصداق دارد.

این کتاب حاصل سال‌ها مطالعه، آموزش، تجربهٔ میدانی و همکاری مستقیم با بیماران، خانواده‌ها و تیم‌های درمانی است. در نگارش این اثر از منابع معتبر بین‌المللی و تجربیات داخلی بهره گرفته شده و تلاش شده تا مجموعه‌ای کاربردی و آموزشی برای دستیاران، دانشجویان و متخصصان سلامت روان فراهم شود. تمرکز بر حوزهٔ بازتوانی روانی - اجتماعی، پاسخی به نیاز گستردهٔ افرادی است که به‌دلیل اختلالات روان‌پزشکی، دچار ناتوانی‌های طولانی‌مدت شده‌اند. بازتوانی روانی - اجتماعی فرایندی است که در آن شرایطی فراهم می‌شود تا افراد آسیب‌دیده بتوانند به سطحی از استقلال و عملکرد اجتماعی مطلوب دست یابند. این مسیر با همکاری متخصصان سلامت روان، بیماران، خانواده‌ها و جامعه آغاز شده و با حمایت سیاست‌گذاران ادامه می‌یابد. هدف نهایی به حداکثررساندن توانایی‌های فردی بیماران است. بسیاری از این افراد با بهره‌گیری از خدمات باکیفیت و مبتنی بر شواهد، در کنار ایجاد روابط درمانی مؤثر و واقع‌گرایی و توانمندسازی قادر خواهند بود جایگاهی فعال در جامعه ایفا کنند.

چرا باید کتاب بازتوانی در روان پزشکی را بخوانیم؟

این اثر پاسخی عمیق به یکی از مهم‌ترین چالش‌های سلامت روان در عصر امروز داده است؛ بازگرداندن بیماران روان‌پزشکی به زندگی مستقل، انسانی و با‌ کرامت در دل جامعه.

کتاب بازتوانی در روان پزشکی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب را به روان‌پزشکان، دستیاران روان‌پزشکی و افرادی که در خانوادهٔ خودْ یک بیمار روان دارند، پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب بازتوانی در روان پزشکی

«واکنش‌های خانواده نسبت به بیماری روانی

رویارویی با رفتارهای غریب یا شاهد گفتار نامربوط و بی سر و ته یک عضو مبتلا به بیماری روانی بودن برای سایر اعضای خانواده استرس بزرگی است. باید دانست که بخشی از واکنش‌های اعضای خانواده نسبت به بیماری روانی مربوط به مراحل بیماری است. بنابراین، مداخلاتی که برای خانواده‌ها به کار گرفته می‌شوند، با توجه به مراحل مختلف بیماری متفاوت خواهد بود. هم‌چنین، هر خانواده‌ای واکنش‌های خاصی را نسبت به بیماری یکی از اعضای خویش نشان می‌دهد، اما به‌نظر می‌رسد که‌همهٔ خانواده‌ها در رویارویی با بیماری روانی، به خصوص بیماری اسکیزوفرنیا مراحل کمابیش یکسانی را طی می‌کنند (انکینسون و همکاران، ۱۹۹۵).

مرحله ۱: غفلت از آنچه که در حال روی دادن است

بسیاری از خانواده‌ها در این مرحله خواهند گفت که بیماری چیز ساده‌ای است و علائم قبلاً هم کم و بیش در بیمار وجود داشته است. آنها در این مرحله، به دلیل ترس و داغ ننگ ناشی از ابتلا به اسکیزوفرنیا، از پذیرش موضوع سرباز می‌زنند، آنرا انکار نموده یا کوچک می‌شمارند. اعضای خانواده بیماران در این مرحله به خودشان می‌قبولانند که رفتار غیرمعمول و غریب بیمار گذرا و موقتی است.

مرحله ۲: اولین شوک ناشی از شناخت

هرگاه علائم بیماری مدت زمانی طول بکشد و یا به حدی شدید شود که نگرانی اعضای خانواده را برانگیزد، در این برهه از زمان، گروهی دچار شوک و ناباوری شده و برخی از آنها ممکن است در پی کمک حرفه‌ای برآیند و یا سعی کنند. بیمار را تشویق نمایند تا در پی کمک باشد. عدهٔ دیگری از خانواده‌ها ممکن است از بیمار خواهش کنند تا از تنبلی دست بردارد و زندگی سابق خود را از سربگیرد.

مرحله ۳: بن بست

در این مرحله، خانواده در پی درمان برمی‌آید، اما بیمار ممکن است از پذیرش کمک حرفه‌ای سرباز زند. بنابراین، عده‌ای از خانواده‌ها ممکن است احساس درماندگی نمایند. گاهی‌اوقات، آنها احساس می کنند که به بن بست رسیده‌اند و نمی‌دانند که چگونه با رفتار بیمار مقابله نمایند. خانواده‌ها در این مرحله می‌دانند که باید کاری انجام دهند، اما در انجام آن ناتوان هستند.

مرحله ۴: پذیرش مشکلات بیماری

برخی از خانواده‌ها خود را با محدودیت‌های ناشی از بیماری سازگار می‌کنند، عده‌ای دیگر خود را از بیمار کنار می‌کشند. مشکل را دست کم می‌گیرند و ناچیز جلوه می‌دهند. اگر بیمار نشانه‌های اندکی از بهبودی را نشان دهد، بعضی از خانواده‌ها نتیجه خواهند گرفت که بیمار بهبود یافته است و به درمان خاتمه می‌دهند. در این مرحله، خانواده علائم و نشانه‌های بیماری را می‌پذیرد، اما تلاش می‌کند تا عواقب ناشی از وخامت بیماری را ناچیز جلوه دهد.»